تکتم جاوید | شهرآرانیوز؛ تشکل‌های اجتماعی یا سازمان‌های مردم نهاد همان مجموعه‌های کوچک و بزرگی هستند که در جهت بهبود وضعیت جامعه عمل می‌کنند و به صورت خودجوش و داوطلبانه از میان مردم متولد می‌شوند و براساس دغدغه‌های گروهی از افراد جامعه شکل می‌گیرند.
بیشترشان از سوی جمعیتی جوان ایجاد می‌شوند که شور فعالیت اجتماعی دارند و دلسوزانه و گاه جهادی پیش می‌روند؛ همچنان که در بحران‌ها و شرایط ویژه ای، چون شیوع کرونا با ایده‌های نو، وظایف خود را به خوبی به انجام رسانده اند.
از سوی دیگر شهروندان زیادی نیز با این تشکل‌های بیرون آمده از دل جامعه همکاری می‌کنند و به این ترتیب بیشتر برنامه‌های آن‌ها به سوی نیت خیرخواهانه اش پیش می‌رود. درعین حال در شرایطی که این سازمان‌ها به انجام اقدامات وسیع و مداوم تمایل دارند، کمبود امکانات یا تبلیغات مانع اثرگذاری بیشتر کارهایشان می‌شود.
ازاین رو سازمان اجتماعی فرهنگی شهرداری مشهد با راه اندازی سامانه‌ای به نام «سما»، نحوه مشارکت با این تشکل‌ها را که پیش ازاین با چالش‌ها و کمبود‌هایی روبه رو بود، سامان دهی کرده است.
براساس آمار‌های مسئولان، اکنون حدود هزار و ۵۰۰ مسجد و بیش از ۲ هزارو ۷۰۰ هیئت مذهبی در شهر مشهد فعالیت می‌کنند. سامانه «سما» از حدود ۱۰ روز پیش راه اندازی شده و حالا شش روز است که به طور رسمی فعالیت خود را شروع کرده است و به طور متوسط روزانه بین ۱۰ تا ۲۰ تشکل در آن ثبت نام می‌کنند.
مهدی ابراهیمی، معاون اجتماعی و مشارکت‌های سازمان اجتماعی فرهنگی شهرداری مشهد ماجرای راه اندازی این سامانه را دغدغه مدیریت شهری برای کمک به مشارکت‌های مردمی می‌داند و توضیح می‌دهد: براساس سیاست‌های مدیریت شهری مبنی بر تقویت تشکل‌های مردمی، کاهش تصدیگری، و تسهیلگری خدمات برای اجرای رویداد‌های فرهنگی و اجتماعی که در نهایت به کاهش مشکلات و معضلات اجتماعی منجر خواهد شد، سامانه مشارکت‌های اجتماعی را با نام مختصر «سما» راه اندازی کردیم.
به گفته او نیت اصلی این اقدام، کمک بدون وابستگی به سازمان‌های مردم نهاد است. می‌گوید: به جای اینکه هرسال شهرداری حدود چند هزار برنامه را از صفر تا صد پیش بینی و اجرا کند، سازمان‌های مردم نهاد متولی پیش بینی و اجرای آن‌ها خواهند بود.
ابراهیمی ادامه می‌دهد: این سامانه زیر نظر معاونت اجتماعی و مشارکت‌های سازمان فرهنگی اجتماعی شهرداری مشهد راه اندازی شده است تا با نگاه عدالت محور و به صورت شفاف از همه گروه‌های مردمی حمایت کند.
معاون اجتماعی و مشارکت‌های سازمان اجتماعی فرهنگی شهرداری مشهد به جزئیات بیشتری از نوع و شکل کمک‌ها هم اشاره می‌کند: به طور معمول خود تشکل‌ها برنامه‌هایی دارند که برای کیفیت اجرا یا تبلیغات و جذب مخاطب به حمایت نیاز دارند. اینجا جایی است که شهرداری ورود می‌کند و با امکانات خود از توسعه کیفی و کمی این برنامه‌ها حمایت می‌کند.
توضیحات تکمیلی او این است که به عنوان مثال اگر هیئتی برای مراسم خود نیاز به تبلیغات و اطلاع رسانی در شهر داشت یا برای برگزاری اردو نیازمند اتوبوس بود، در اختیار آنان قرار خواهد گرفت. البته کمک‌ها به صورت مشارکتی است که بخشی را خود تشکل و بخش دیگر را شهرداری تأمین می‌کند.
او حذف کمک‌های نقدی به تشکل‌ها را یکی از اهداف اصلی ایجاد این سامانه بیان و تصریح می‌کند: بناست با بهره گیری از امکانات شهرداری، فقط نقش حمایتی داشته باشیم. این رویکرد در نهایت به توانمند شدن خود تشکل‌ها نیز کمک می‌کند.
معاون اجتماعی و مشارکت‌های سازمان اجتماعی فرهنگی شهرداری مشهد روند ثبت نام تشکل‌ها را در سامانه‌ای که در آدرس Mosharekat.etefaq.org است، این گونه اعلام می‌کند: یکی از سیاست‌های شهرداری، تقویت منطقه گرایی و محله محوری است. به این ترتیب که همه درخواست‌ها با ورود به سامانه ثبت و تأیید آن پس از سه روز به مسئولان تشکل پیامک خواهد شد. مرحله بعدی و اعلام درخواست‌ها به صورت حضوری و با مراجعه به سیزده منطقه شهرداری امکان پذیر است.
ابراهیمی به استقرار شورای مشارکت‌ها در همه مناطق شهرداری اشاره و اضافه می‌کند: درباره نحوه ارائه کمک‌های شهرداری به تشکل‌های آن منطقه، رئیس اداره مشارکت‌های هر منطقه با همراهی کارشناسان خبره و اعضای شورای اجتماعی محلات تصمیم گیری می‌کنند.
او تأکید می‌کند: البته میزان اختیارات و اعتبارات محدود است و درصورتی که درخواست‌ها بیش از سقف مشخص شده باشد به حوزه ستادی و شهرداری ارجاع داده می‌شوند.
او درعین حال محدوده‌ای را مشخص می‌کند که در آن، موضوعات و درخواست‌های احتمالی تشکل‌ها دسته بندی شده اند: دو نوع مشارکت داریم؛ یکی در مناسبت‌های ملی و اسلامی است و دیگری در موضوعات اجتماعی. به عبارت دیگر مشارکت شهرداری در مناسبت‌های تقویمی یک سقف اعتباری و اختیاری مشخص دارد و پرداختن به آسیب‌های اجتماعی، یک سقف اعتباری و اختیاری دیگر.
معاون اجتماعی و مشارکت‌های سازمان اجتماعی فرهنگی شهرداری مشهد در تشریح رویکرد‌های حمایتی سما این را هم اضافه می‌کند که فعالیت‌های فرهنگی مساجد، خانواده محور بودن، زیارت، محور سلامت و نشاط اجتماعی و هرآنچه به بهبود کیفیت مادی و معنوی شهروندان کمک کند در این دسته بندی قرار می‌گیرد. درعین حال انجام اقدامات در محلات محروم و طرح‌های مسجدمحور، ضریب حمایتی بیشتری دارند. البته تشکل‌های فعال‌تر هم مشارکت بیشتری از شهرداری دریافت خواهند کرد.
ابراهیمی بخش دیگری از این مشارکت شهرداری را در برنامه‌های تشکل‌های مردمی، تعهداتی بیان می‌کند که این تشکل‌ها در مقابل شهرداری دارند: یکی از مهم‌ترین رویکرد‌ها همین است. سازمان‌های مردم نهاد در مقابل مشارکتی که از شهرداری دریافت می‌کنند باید خدماتی را هم برای خودشان تعریف کنند.
به طور مثال می‌توانند در مسجد یا محله‌ای که پیرامون آن فعالیت می‌کنند و آسیب اجتماعی دارد برای رفع مشکلات به شهرداری کمک کنند. بر همین اساس بانکی از تعهدات و اقدامات تشکل‌ها بر روی سامانه سما قرار می‌گیرد که می‌تواند مرجع و راهنمای دیگر تشکل‌ها نیز باشد.
حجت الاسلام حسن منصوریان
رئیس کمیسیون فرهنگی، اجتماعی، زیارت، گردشگری و رسانه شورای اسلامی شهر مشهد
بحث توزیع و مساعدت منابع برای تشکل‌ها و هیئت‌های مذهبی، مسئله‌ای بود که در بودجه وجود داشت. از طرفی سالیان سال بود که در راستای تقویت برنامه‌های تشکل‌ها و پیشبرد اهداف مدیریت شهری، کمک‌هایی به تشکل‌ها تعلق می‌گرفت. اما دو موضوع مغفول مانده بود که کارشناسان ما در شورای شهر به آن پرداختند. یکی بحث عدالت محوری بود که بدانیم تشکل‌ها با چه حساب و معیاری انتخاب می‌شوند و کمک‌های مدیریت شهری به آنان تعلق می‌گیرد. به عبارت دیگر بدانیم شاخص‌های انتخاب چیست.
حمایت‌های پیشین فقط محدود به تعدادی از گروه‌ها و تشکل‌ها بود و فقط آن‌ها بودند که از امکانات استفاده می‌کردند. همین باعث شده بود که هم مدیریت شهری زیر سؤال برود و هم بین مجموعه‌ها و سازمان‌های مردم نهاد تفرقه و اختلاف پدید آید.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که بسیاری از تشکل‌های فعال مشهد به دلیل نبود منابع پایدار، چشم انداز روشنی هم برای آینده خود ندارند، درحالی که با سامان دهی کمک‌های مدیریت شهری نه تنها می‌توان زمینه پایداری فعالیت‌های آنان را فراهم آورد، بلکه می‌توان به آن‌ها فضای رشد و توسعه نیز داد.
نکته دیگر این بود که نظام توزیع این برنامه‌ها و خدمات در سطح عادلانه‌ای نبود. انگار تشکل‌ها فقط به اجرای خدمات و برنامه در بخش‌هایی از شهر تمایل داشتند و سایر بخش‌ها از این برنامه‌ها سهمی نمی‌بردند. سهم حاشیه شهر در این برنامه‌ها زیاد نبود و کمتر به آن توجه می‌شد، درحالی که آسیب‌های بیشتری در آنجا جریان دارد.
این دو مسئله باعث شد که شکل همکاری‌های شهرداری و تشکل‌های مردم نهاد را بررسی و در نحوه اجرای آن تجدیدنظر و آیین نامه‌ای تهیه کنیم که بتوانیم بودجه را عادلانه و کاربردی تقسیم کنیم. در واقع با این شکل نظام‌مند و ثبت درخواست‌ها و اطلاعات در سامانه سما می‌توانیم هم از تعداد تشکل‌های فعال و هم از نحوه ارائه خدماتشان اطلاع پیدا کنیم.
امتیاز دیگر سامانه سما، شفافیت رصد است و متوجه می‌شویم چند درصد هزینه‌ها و بودجه‌هایی که کمک شده، با سیاست‌های مدیریت شهری همراه بوده است. این سرفصل مشخص می‌کند که «هیئت» به عنوان یک تشکل صرف مدنظر ما نیست بلکه ما به هیئت‌هایی با کارکرد اجتماعی نیاز داریم. به این ترتیب به طورقطع اولویت مدیریت شهری از اجرای این طرح، پرداختن به مسائل و مشکلات حاشیه شهر است و منتظر اثرات خیرش در آینده هستیم.