الهام مهدیزاده | شهرآرانیوز؛ سن‌وسالی ندارند، در میانه نوجوانی و جوانی. هنوز رگه‌های جوانی با همان غرور معروف در تمام وجودشان ریشه ندوانده است، اما ژست گرفتن آنان را خیلی بزرگ نشان می‌دهد. بزرگی و غروری که به آن‌ها اعتمادبه‌نفسی کاذب بخشیده است.
دیدن نوجوان‌هایی که سیگار یا شلنگ قلیان به دست بگیرند همیشه سخت است. کاهش سن مصرف دخانیات مدت‌هاست که معضل کشور ماست و اگر دیر بجنبیم به بحران کشورمان بدل خواهد شد؛ زیرا کارشناسان معتقدند در دنیا و به‌ویژه در کشور‌های درحال‌توسعه که روند سیگاری شدن روبه‌افزایش است در دهه‌های آینده، مرگ‌ومیر ناشی از استعمال سیگار و دیگر دخانیات پا را از همه‌گیری فراتر خواهد نهاد. بر‌اساس آخرین آماری که محمدرضا مسجدی، دبیرکل جمعیت مبارزه با دخانیات کشور، دو روز قبل ارائه داد ۱۴/۱ درصد از جمعیت بالای ۱۸ سال کشور مصرف‌کننده دخانیات هستند و سالانه بیش از ۶۰هزار نفر در ایران بر اثر مصرف دخانیات جان خود را از دست می‌دهند و اگر روند افزایش مصرف سیگار کنترل نشود، میزان مرگ‌ومیر در ایران ظرف ۱۰ سال آینده به ۲۰۰هزار نفر در سال نزدیک خواهد شد.
تحقیقات نشان می‌دهد حس بزرگی، لذت‌جویی و کسب تمرکز هنگام مطالعه از دلایل ترغیب نوجوانان و جوانان به استعمال دخانیات است. در‌همین‌راستا به بررسی وضعیت مصرف دخانیات در میان جوانان مشهد و اقدامات جلوگیرانه نهاد‌های مسئول پرداخته‌ایم.
داخل بوستان حدفاصل بیمارستان امام‌رضا (ع) و خیابان جم، سه دختر دبیرستانی را می‌بینم که مشغول دود کردن سیگار هستند. دو نفرشان بلد نیستند و از یکی که بیشتر بلد است راه ورسمش را می‌آموزند. آنکه بیشتر بلد است اسمش نادیاست و می‌گوید: امتحان سختی داشتیم و قرار گذاشتیم اگر آن را خوب دادیم با هم یک نخ سیگار بکشیم.
او یک سالی است که به‌دوراز چشم این و آن سیگار می‌کشد و یک دلیل برای کارش دارد: ما دیگر بچه نیستیم.
نگین و هانیه، اما برای تجربه‌کردن و «قول و قرارشان» اینجا هستند. نگین می‌گوید: کشیدنش کمی سخت، اما باحال است.
هانیه هم همین حس را دارد و کاری که می‌کند برایش خوشایند است. وقتی می‌گویم نمی‌ترسید سیگاری شوید یا خانواده بفهمند؟ هر سه هم‌زمان می‌گویند: «بفهمند» و ریسه می‌روند. نادیا، اما می‌گوید: مراقبیم که کارمان به‌جای باریک نکشد.
علی و حامد شانزده‌ساله، اما انگار که از مبتدی بودن گذشته‌اند و حالا سرقلیان خوانسار بار می‌گذارند سر کوچه‌شان. علی می‌گوید: قلیان میوه‌ای مال بچه سوسول‌هاست و بچه‌های پایین خوانسار می‌کشند.
منظورشان از پایین ابتدای خیابان ابومسلم شمالی است. حامد می‌گوید: اینجا خیلی از همسایه‌ها توی کوچه قلیان می‌کشند و چیز بدی نیست.
او از مادرش می‌گوید که مشتری بعدی همین قلیان است و آن‌ها باید بعد تمام شدن تنباکوی سر قلیان آن را ببرند تا او و دیگر زنان کوچه بنشینند پای آن.
سؤالم را تکرار می‌کنم که نمی‌ترسید معتاد قلیان کشیدن شوید یا شما را به سمت مصرف دیگر ببرد؟ نگاهی به هم می‌کنند و می‌خندند. آرام که می‌گیرند، علی می‌گوید: «از کجا معلوم نرفته باشیم؟» و دوباره می‌خندند.
مصرف دخانیات همان‌طور که در میان نوجوانان طرف‌دار دارد، در میان جوانان هم خواهان دارد؛ البته با انگیزه‌هایی متفاوت‌تر. یکی‌شان شقایق است که ۲۹ سال دارد. کارش در حوزه گرافیک است و سیگار کشیدنش را تخمینی از حدود دو سال پیش می‌داند. می‌گوید سیگار‌هایی که می‌کشد تفننی است. دلیل او برای مصرف سیگار استرسی است که در پی شکست عشقی به او وارد شده است.
می‌گوید: چند ماه از جدا شدنمان گذشته بود، اما هنوز نمی‌توانستم قبول کنم چه اتفاقی افتاده است. باورم نمی‌شود چطور محبت و علاقه من را نادیده گرفت و یک فرد دیگر را وارد زندگی‌مان کرد. چند‌بار پیش روان‌شناس رفتم، اما فایده نداشت و حرف‌های روان‌شناس با واقعیت زندگی من تفاوت داشت. نمی‌توانستم ذهنم را با نسخه‌هایی مثل نوشتن اتفاقات خوب آرام کنم. تصمیم گرفتم سراغ دوستان قدیمی بروم تا با بودن در جمع و دورهمی‌هایشان اتفاق افتاده را فراموش کنم. در همان جمع‌ها سیگاری شدم.
او ادامه می‌دهد: دوست نداشتم کسی بداند که سیگار می‌کشم، به‌خاطر همین از سیگار... که به‌هیچ‌عنوان بو نمی‌دهد، استفاده می‌کنم. از این سیگار‌های فیلتر‌پلاس که می‌گویند بی‌ضرر است. نمی‌دانم؛ می‌گویند بی‌ضرر است، اما بی‌ضرر بی‌ضرر هم نیست؛ چون مصرفم بیشتر شده و استرسم بدون سیگار بیشتر از قبل.
شقایق البته نمی‌داند که فیلتر‌های سیگار از هیچ‌کس در برابر مواد شیمیایی موجود در آن محافظت نمی‌کنند و فقط برای کوچک کردن ذرات دود طراحی شده‌اند که جذب نیکوتین را آسان‌تر کنند که خود همین موضوع باعث افزایش اعتیاد به سیگار می‌شود.
کیارش سی‌ساله هم مهندس ساختمان است و به گفته خودش هفت سالی است که سیگار می‌کشد. شروع سیگاری شدن کیارش به اواخر دوران دانشجویی برمی‌گردد. زمانی که استرس نمره و بیدار بودن‌های پی‌درپی چهارچوب ذهنی و جسمی‌اش را به‌هم‌ریخته بوده است. می‌گوید: اوایل چندنفری از دانشجو‌های هم‌کلاسی سیگار می‌کشیدند تا انرژی بیشتری برای درس‌خواندن داشته باشند. چون بیشتر از من بیدار می‌ماندند، من هم شروع کردم.
او اضافه می‌کند: همان اول با خودم قید کردم که تفننی باشد. مطمئن بودم که می‌توانم مصرف سیگار را کنترل کنم، اما نشد و چیز‌های دیگری هم همراهش کشیدم.
کیارش ادامه می‌دهد: بعد از ازدواج چند‌بار سعی کردم به‌خاطر نارضایتی همسرم سیگار کشیدنم را کمتر کنم، اما واقعیت این بود که نمی‌توانستم بدون کشیدن سیگار روزم را شب کنم.
او که چند ماهی است پدر شده است به‌خاطر فرزندش سعی دارد از سیگار فاصله بگیرد: واقعا سخت است. سیگارکشیدن و سیگاری شدن شوخی‌بردار نیست. اگر کارتان به جا‌های باریک نکشد، خود ترک سیگار خیلی مشکل است. الان اگر بشنوم که کسی بگوید از روی تفنن سیگار می‌کشم تا آخر ماجرا را می‌دانم.
او شنیده است سیگار‌های الکترونیکی ضرر کمتری دارند؛ برای همین چند ماهی است که برای ترک سیگار از آن استفاده می‌کند، اما نمی‌داند این سیگار‌های الکترونیکی که به‌عنوان ابزار ترک سیگار یا کاهش مصرف آن به بازار عرضه می‌شوند، بر‌اساس دسته‌بندی اداره غذا و داروی آمریکا، جزو محصولات تنباکویی و دخانیات محسوب می‌شوند و افزایش ریسک سرطان، بیماری‌های تنفسی، قلبی، گوارشی و نقص سیستم ایمنی نیز از جمله عوارض استفاده از آن‌هاست.
برایم عجیب است که از دختر‌های دبیرستانی تا مهندسی که جوانی را گذرانده است همه معتقدند توان کنترل سیگار را دارند و می‌توانند جلوی خود را بگیرند. علی انگار که بخواهد جواب این سؤالم را بدهد می‌گوید: خیلی‌ها تازه اول یا وسط داستان هستند و نمی‌دانند همین سیگار و قلیان چه قصه‌هایی می‌تواند برایشان درست کند.
او ۸ سالی است که به جمع بیماران اچ‌آی‌وی مثبت اضافه شده است. ابتلایش به اعتیاد شدیدش برمی‌گردد؛ اعتیادی که به گفته او با سیگار شروع شده است. خودش می‌گوید: سیگار می‌کشیدم. بعد چند سال باوجودآنکه روزی دو پاکت سیگار مصرف می‌کردم، آرام و قرار نداشتم. همین بهانه‌ای شد برای اعتیاد تزریقی.
علی می‌گوید: مواد مخدر همه‌چیز زندگی‌ام را تغییر داد. مادرم را به دلیل غم و غصه از دست دادم و بعد خبری ایدز گرفتن یکی از دوستانم را شنیدم که بار‌ها با هم مواد تزریق کرده بودیم. وقتی جواب آزمایش خودم را دیدم موهایم یک‌شبه سپید شد.
او می‌گوید: خیلی زمان برد تا با شرایط جدید کنار بیایم در این میان دو بار تصمیم به خودکشی گرفتم. برای همین می‌دانم راهی که با یک سیگار کوچک شروع می‌شود می‌تواند به چه بیراهه هولناکی منتهی شود.
محمد باباخانی، مدیرگروه بهداشت محیط مرکز بهداشت دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد، در توضیح میزان رواج مصرف دخانیات در استان خراسان می‌گوید: دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد در سال‌های ۱۳۹۵ و ۱۴۰۰ دو پیمایش برای مصرف دخانیات استان داشته است. در سال ۱۳۹۵ مصرف دخانیات در میان مردان ۶/۳۶ درصد بوده که این رقم در سال ۱۴۰۰ به ۵/۳۴ درصد رسیده است. ثبت کاهش دودرصدی مصرف دخانیات در میان آقایان استان در شرایطی است که مصرف دخانیات میان بانوان رشد داشته است. سال ۱۳۹۵ مصرف دخانیات در بانوان ۷درصد بوده، اما این رقم در پیمایش ۱۴۰۰ به ۲/۷ درصد رسیده است.
او در تشریح اقدامات پیشگیرانه افزایش مصرف دخانیات در مشهد و استان اضافه می‌کند: در برنامه‌های تدوین‌شده برای حوزه دخانیات به موضوع دانش‌آموزان و دانشجویان و بانوان توجه ویژه شده است؛ زیرا بیشترین رشد مصرف در همین گروه‌هاست.
مدیرگروه بهداشت محیط مرکز بهداشت دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد با تأکید بر فعالیت لابی‌های قدرتمند مصرف دخانیات در کشور تصریح می‌کند: باید در برابر لابی‌های قدرتمند مصرف دخانیات برنامه‌های قوی و همکاری سایر دستگاه‌ها را داشته باشیم تا بتوانیم مقابله کنیم.
برخورد با مراکز عرضه قلیان از برنامه‌های اصلی ماست. سال گذشته با برخورد‌هایی که برای عرضه قلیان صورت گرفت در مجموع ۵هزار قلیان معدوم شد. همچنین با دویست واحد صنفی که عرضه قلیان داشتند برخورد صورت گرفت و به مراجع قضایی ارجاع شدند.
باباخانی ادامه می‌دهد: برنامه‌های حوزه بهداشت و درمان برای مقابله با مصرف دخانیات و حفظ سلامت افراد محدود به هفته دخانیات نیست و به‌صورت مستمر در طول سال اجرایی می‌شود، اما نیاز داریم که دستگاه‌های دیگر نیز هدفمند پای‌کار باشند. موضوع تبلیغ و فروش مواد دخانی از مواردی است که باید با آن برخورد شود. الان در فروشگاه‌های زیادی استند تبلیغاتی سیگار هست و خوشبختانه بنا شده است با فروشگاه‌هایی که مواد دخانی خود را در استند‌های تبلیغاتی قرار می‌دهند برخورد شود.
جلوگیری از توسعه کشت توتون یکی دیگر از اقداماتی است که به گفته مدیرگروه بهداشت محیط مرکز بهداشت دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد امسال برای مبارزه با دخانیات ترسیم شده است. او می‌گوید: اکنون در یکی از شهرستان‌های استان توتون کشت می‌شود؛ براین‌اساس جلساتی به‌منظور جلوگیری از توسعه کشت توتون در این شهر و تسری آن به استان برگزار شده است.
باباخانی در پایان نگاهی به شعار‌های هفته بدون دخانیات دارد و می‌گوید: یکی از این شعار‌ها شهر و روستای بدون دخانیات است. در مجموعه زیرپوشش دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد، خلیل‌آباد، شهر بدون دخانیات نام‌گرفته؛ به این دلیل که ارگان‌های متعددی در این شهر در مسیر کاهش مصرف اقدامات هماهنگ داشته‌اند وگرنه شرایط مصرف دخانیات در استان یکسان است.