مرتضی محمدپور | شهرآرانیوز؛ هیاهوی خانواده‌ها چه در کوچه پس کوچه‌ها و چه در بازارچه‌های بزرگ بافت اطراف حرم رضوی، آمیخته با عطر فراگیر زعفران و ادویه و البته سروصدای فروشندگانی است که از پشت ویترین پرنور مغازه خود به دنبال جلب توجه بیشتر هستند تا با درهم آمیختن لهجه مشهدی کسبه با زبان‌ها و گویش‌های مختلف مشتریان در چانه زنی‌های مرسوم بازار، نشانه‌های امیدوارکننده‌ای از رونق بازار‌های بافت پیرامون حرم رضوی در دهه کرامت به چشم بیاید.
شهرآرانیوز در گزارش خود از مغازه‌های کوچک بافت اطراف حرم گرفته تا بازارچه‌های بزرگ، تأثیر روز‌های شلوغ زیارتی در ایام باسعادت دهه کرامت را بر حال وهوای بازار سوغات زائر بررسی کرده است.
با همه رونق و نشاطی که از نگاه اول به غرفه‌های کوچک و بزرگ بافت اطراف حرم احساس می‌شود، مشاهده‌های میدانی خبرنگار شهرآرانیوز از گفتگو با بازاریان مشهدی، حکایت از این حقیقت بزرگ دارد که فروشگاه‌های سوغات زائر همچنان با آسیب‌های ناشی از محدودیت سفرها در ایام کرونایی کشور دست به گریبان هستند.
یکی از انگشترفروشان بازار امام رضا (ع) در این باره می‌گوید: محدودیت سفرها در ایام اوج گیری کرونا، باعث می‌شد نه فقط غرفهداران این بازار بلکه کسبه همه مناطق بافت اطراف حرم حتی در پرداخت اجاره بهای فروشگاه خود با مشکلات جدی مواجه شوند و به عبارت دیگر، درآمد‌ها از حداقل هزینه‌ها هم کمتر باشد. حدود یک سال و نیم درگیری با این شرایط، بحران‌های بسیاری برای کسبه بافت پیرامون حرم ایجاد کرد و بسیاری از همکاران ما در همین بازار، غرفه‌های خود را واگذار کردند و رفتند، بنابراین باید شکرگزار فرارسیدن این ایام پربرکت و حضور پرشور زائران در نوروز، ایام عید فطر و این روز‌ها در دهه کرامت باشیم.
یکی از فروشندگان زعفران در خیابان طبرسی نیز با تاکید بر اینکه قیمت بسیاری از اقلام سوغات زیارتی باید بیشتر از میزان فعلی آن باشد، بیان می‌کند: رکود موجود در بازار سوغات مشهد، میراث شوم روز‌های اوج گیری کرونا در کشور است؛ زیرا به دلیل محدودیت در سفرها، فروش تا حد زیادی کاهش پیدا کرد و باعث شد نه تنها موجودی انبار‌ها بلکه موجودی مغازه‌ها هم راکد شود. البته با فرارسیدن روز‌های اوج زیارت در نوروز و ورود گردشگران و زائران به مشهد، فروش مغازه‌ها در بافت اطراف حرم هم افزایش پیدا کرده است و اوضاع در دهه کرامت به تدریج بهتر هم می‌شود، اما هنوز قیمت بسیاری از محصولات بازار، کمتر از نرخ واقعی آن است و با وجود حفظ میزان عرضه، به این دلیل که تقاضا کم است، امکان متناسب سازی قیمت‌ها وجود ندارد.
بازار بزرگ مرکزی مشهد در نزدیکی چهارراه شهدا نیز این روز‌ها پذیرای تعداد بیشتری زائر است. یکی از فروشندگان این بازار در گفتگو با شهرآرانیوز می‌گوید که این روز‌ها تعداد زائرانی که به فروشگاه او مراجعه می‌کنند، نسبت به قبل از دهه کرامت دست کم دوبرابر شده است. وی می‌افزاید: این روز‌ها به برکت دهه کرامت، کسب وکار رونق گرفته است. یکی دیگر از فروشنده‌ها می‌گوید که این روز‌ها باتوجه به نرخ تورم، سعی کرده است سود کمتری بر روی اجناس خود بکشد تا بتواند بر میزان فروشش در این ایام بیفزاید.
رئیس اتاق اصناف مشهد در گفتگو با شهرآرانیوز می‌گوید: در ایام شیوع و اوج گیری کرونا در کشور، علاوه بر کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولیدی بزرگ، کسب وکار‌های متوسط و کوچک نیز با مشکلات جدی مواجه شدند و بسیاری از آن‌ها حتی تا آستانه ورشکستگی و تعطیلی کامل پیش رفتند، بنابراین هنوز زمان لازم است تا بتوان با قاطعیت از جبران خسارات و بازگشتن کامل رونق به بازار صحبت کرد، با این حال حقیقت این است که حضور زائران در مشهدالرضا همواره نویدبخش رونق و برکت برای همه مجاوران و به طور ویژه برای کسبه و فروشندگان مغازه‌های بافت اطراف حرم بوده است و در ایام باسعادت دهه کرامت هم شاهد این رونق نسبی در بازار‌های بافت اطراف حرم بوده ایم.
محمد بنانژاد می‌افزاید: بازار سوغات تا پیش از ایام کرونا، حدود ۷ هزار میلیارد تومان گردش مالی سالیانه داشت، اما امروز افزایش هزینه‌های مربوط به اقامت و حمل ونقل باعث شده است بودجه خانواده‌ها برای خرید سوغات کفاف ندهد و دیگر کمتر می‌توان زائری را یافت که همچون گذشته با چمدان‌های پر از سوغات، مشهدالرضا را به مقصد شهر و دیار خود ترک کند، با این حال همچنان بخش چشمگیری از بازار سوغات زیارتی شامل زعفران، زرشک، مهر، سجاده، تسبیح، انگشتر و حتی پوشاک و منسوجات با استقبال زائران غیرایرانی روبه رو می‌شود و از این نظر، می‌توان جذب گردشگر غیربومی را زیرساخت اصلی فعالیت بازار سوغات مشهد دانست.
یکی از مصادیق مدیریت پیشگیرانه این است که پیش از مدیریت بحران، از وقوع آن بحران جلوگیری شود و مدیریت عالمانه به طور ویژه در حوزه گردشگری، می‌تواند سیل مهارنشدنی جمعیت زائران را که پدیدآورنده انواع آسیب‌ها و چالش هاست، به جریان برکت آفرینی تبدیل کند؛ جریانی که چرخ اقتصاد گردشگری شهر را به چرخش درمی آورد، بازار را رونق می‌بخشد و پدیدآورنده نشاط اقتصادی در بین تولیدکنندگان و صاحبان کسب وکار است.
در این راستا، رئیس اتاق اصناف مشهد با اشاره به طرح ابتکاری اخیر شهرداری مشهد در حوزه استقبال از زائر، تاکید می‌کند: باید حضور زائران در مشهد به گونه‌ای مدیریت شود که ازدحام کنترل ناپذیر جمعیت گردشگران از بین برود و شاهد ورودوخروج مدیریت شده و معقول زائران در همه روز‌های سال باشیم. بنانژاد تصریح می‌کند: یکی از چالش‌های شهر‌های گردشگر پذیر و به خصوص مشهد که علاو ه بر جاذبه‌های پرتعداد گردشگری، حضور مضجع منور رضوی زمینه ساز تقدس آن شده است، مربوط به مدیریت نشدن برنامه زمان بندی حضور گردشگران و زائران است، به طوری که در برخی ایام سال، شاهد موجی از میهمانان امام رضا (ع) هستیم که حتی هتل‌های خصوصی در این روز‌ها از پذیرش و اسکان شایسته مهمانان خود عاجز می‌شوند، اما در روز‌های دیگر سال، ظرفیت اقامتگاه‌های ارزان قیمت هم خالی می‌ماند. حرف اصلی این است که باید روز‌های شلوغ زیارتی کنترل شود تا در تمام سال، شاهد حضور میزان مشخص و مدیریت شده‌ای از گردشگران باشیم.
بنانژاد می‌افزاید: خوشبختانه به تازگی تفاهم شایسته‌ای میان اصناف با شهرداری مشهد صورت گرفته است و به برکت دغدغهمندی مدیریت شهری در این حوزه، شاهد هستیم که تعداد سفرها در میان همه ایام سال به حد تقریبا مساوی تقسیم شده است و به جز نوروز که موجی از مردم ایران از سایر شهر‌ها و استان‌ها به قصد زیارت به سمت مشهدالرضا آمدند، در سایر مناسبت‌ها دیگر شاهد موج‌های کنترل ناپذیر زیارتی نبوده ایم. این مدیریت زیارت، زمینه ساز توفیقات بسیاری است که یکی از آن‌ها در حوزه اقتصاد به اصناف و فروشندگان بازار‌های بافت اطراف حرم رضوی مربوط می‌شود و امکان سازمان دهی این کسب وکار‌ها و حمایت از آن‌ها را فراهم
می‌کند. به نظر می‌رسد در سایه تلاش مدیریت شهری برای هدفمندسازی حضور اقشار مختلف زائران در کلان شهر‌های زیارتی همچون مشهدالرضا، بتوان برنامه زمان بندی شده‌ای تعریف کرد؛ مثلا با درنظر گرفتن سفر خانواده‌های دارای کودک محصل در فصل تابستان و سفر‌های زیارتی کارمندان، کارگران و صاحبان مشاغل آزاد در تعطیلی‌های رسمی متواتر، می‌توان اقامتگاه‌های زائر، هتل‌ها و فروشگاه‌های سوغات را به گونه‌ای سازمان دهی کرد که در هر مقطع از سال، آمادگی پذیرایی از طیف مخصوصی از زائران علی بن موسی الرضا (ع) را داشته باشند.