سراج‌الدین شاهرودی | شهرآرانیوز؛ زمانی که از تکنولوژی یا به عبارت فارسی از فناوری یاد می‌کنیم، انتظار داریم درباره پدیده جدیدی صحبت شود. وقتی از یک پدیده امروزی که در عصر خودمان وجود دارد صحبت می‌کنیم، انتظار داریم فناوری برتر و به‌روزی باشد. اما اگر گفتند تولید فلان تکنولوژی متوقف شد و استفاده از فلان گجت منسوخ شده است، شاید احساس پیری کنیم. چون در زمان حیات خودمان شاهد بودیم که چطور یک پدیده از فناوری برتر روز به صندوقچه خاطرات و نوستالژی گذر کرده است.
اما اشتباه نکنید! سرعت پیشرفت علم و فناوری این روز‌ها زیاد شده است و این فناوری‌ها هستند که عمر‌های کوتاهی دارند و زود قدیمی می‌شوند. هفته پیش در اخبار تکنولوژی شنیدیم که مرورگر اینترنت اکسپلورر که به‌صورت یک مرورگر پیش‌فرض روی سیستم‌عامل ویندوز ارائه می‌شد، بازنشسته شد و دیگر ورژن جدیدی از آن ارائه نمی‌شود. به همین بهانه به‌سراغ وسیله‌ها و ابزار‌های فیزیکی و مجازی رفتیم که برای دهه‌شصتی‌ها و هفتادی‌ها زمانی اوج تکنولوژی بودند، ولی اکنون منسوخ شده‌اند.
برای جوان‌ها و نوجوان‌هایی که در دهه‌های هفتاد و هشتاد از رایانه به‌عنوان کنسول بازی استفاده می‌کردند، اینترنت خیلی ضروری نبود. یک کیس سفیدرنگ که به‌زردی می‌زد و یک مانیتور لامپی و یک کی‌بورد با دکمه‌هایی که برچسب حروف فارسی رویشان چسبیده بود، کافی بود تا ساعت‌ها سرگرم قارچ‌خور، ولفنشتاین، هیتمن و... شوند. شاید هنگام نصب ویندوز به آن آیکون «e» آبی‌رنگ روی صفحه توجهی هم نمی‌کردند، اما رفته‌رفته مثلا با اتوماسیونی‌شدن دانشگاه‌ها به آن «e» آبی‌رنگ بی‌مصرف نیاز پیدا کردند.
با صدای بوق و سوت و خش‌خش مودم دیال‌آپ به شبکه جهانی متصل می‌شدند و چشم می‌دوختند به نوار سبزرنگ پایین اینترنت اکسپلورر که اگر پر می‌شد، سایت بالا می‌آمد. این فرایند ممکن بود آن‌قدر طولانی شود که چندبار رفرش می‌زدند و کانکت و دیس‌کانکت می‌شدند.
چندسالی گذشت و با نیاز بیشتر به اینترنت، رقیبان اضافه شدند. اپرا، فایرفاکس، کروم و.... اما همچنان اینترنت اکسپلورر مثل قرص فوری و صحرایی زمانی که ویندوز هیچ مرورگر اضافه‌ای نداشت، به دادمان می‌رسید. با ارائه ویندوز۱۰، خود مایکروسافت هم رقیبی برای مرورگر قدیمی ارائه کرد. «edge» نام مرورگر جدید مایکروسافت بود که انصافا نسخه‌های اولیه آن حتی از اینترنت اکسپلورر بسیار ضعیف‌تر بود. اما به‌مرور با سرمایه‌گذاری روی این دردانه جدید، کهنه‌مرورگر مایکروسافت هفته پیش وفات کرد و به کار خود پایان داد تا «edge» مرورگر اصلی ویندوز شود.
حدود چهل سال پیش فلاپی‌دیسک‌های صدکیلوبایتی بیشترین حجم ذخیره‌سازی اطلاعات را در تاریخ رایانه با خود به یدک می‌کشید. آلن شوگارت در سال ۱۹۶۷ در آی‌بی‌ام آن را اختراع کرد؛ حلقه‌ای از جنس پلاستیک که وسطش هسته‌ای مغناطیسی داشت. اولین فلاپی‌دیسک‌ها هشت‌اینچی بودند که به دیسکت معروف شدند و بعد‌ها ۵.۲۵ اینچی شدند و در اولین رایانه رومیزی یا پی‌سی در سال ۱۹۸۱ از آن استفاده شد. این نوع فلاپی‌دیسک‌ها ۳۶۰ کیلوبایت بود و بعد‌ها فلاپی‌دیسک‌های ۱.۴۴ مگابایتی در ابعاد ۳.۵ اینچی ساخته شد؛ بنابراین پس از گذشت سال‌ها، فلاپی از نظر فیزیکی کوچک‌تر شد و حافظه‌اش افزایش یافت است.
تا اواخر دهه ۱۹۹۰ محبوب‌ترین وسیله ذخیره‌سازی اطلاعات به شمار می‌رفت، اما با آمدن فلش‌مموری و سی‌دی، کم‌کم به سمت مرگ تدریجی پیش رفت. ولی از یاد نبریم که در آن زمان ابزاری کوچک که بتواند ۴۴/۱ مگابایت اطلاعات را در خود ذخیره کند، بسیار ارزشمند به شمار می‌رفت. در زمان قدیم فلاپی وسیله‌ای مهم و کارراه‌انداز برای انتقال اطلاعات بود و تغییر و سوئیچ از فلاپی به دیسک سی‌دی اولین‌بار توسط اپل با سیستم آی‌مک ۱۹۹۸ محقق شد. در عرض کمتر از چندسال شرکت‌های بزرگ مانند اپل تغییر راهبرد دادند، تا اینکه در سال ۲۰۰۷ بیشتر سازندگان سخت‌افزار اعلام کردند دیگر فلاپی‌دیسک نمی‌سازند و هم‌اکنون هیچ کاربری حاضر نیست با حافظه‌ای کار کند که نه سرعت دارد و نه حجمی برای انتقال.
تلگرام نبود، واتس‌آپ و اینستا نبود، حتی لاین و وایبر هم نبودند، اما یاهومسنجر بود. پنجره مستطیل‌شکل دراز کنار دسک‌تاپ رایانه جوان‌های دهه هفتاد با ایموجی متحرک لبخند خودنمایی می‌کرد. چت‌روم‌های یاهو اولین فضا‌های تعاملی مجازی بودند که جوان‌های اواخر دهه شصت و اوایل دهه هفتاد تجربه کردند.
اگر در اواخر دهه ۱۹۹۰ یا اوایل دهه ۲۰۰۰ نوجوان بودید، احتمالا با «MSN Messenge و r» «AOL Instant Messenger» یا شاید «Yahoo Messenger» ساعت‌ها با دوستانتان به گپ‌زدن مشغول می‌شدید. گفتگو از طریق متن چیز جدیدی بود و پیش از این هرگز امکان مکالمه‌های آنلاین وجود نداشت. کمی بعد (BlackBerryMessenger) پیام‌های فوری، صوتی و حتی تماس‌های ویدئویی را در تلفن همراه ممکن کرد. همچنین چت‌های گروهی، به‌اشتراک‌گذاشتن موقعیت مکانی و دیگر موضوع‌هایی که به شکل گسترده‌ای کپی می‌شدند، امکان‌پذیر شد.
به‌تدریج خدمات جدیدتر و بهتری جایگزین این پیشگامان اولیه پیام‌رسانی شدند. مایکروسافت در سال ۲۰۱۲ اسکایپ را خرید و پایان MSN را اعلام کرد. همچنین شرکت Verizon ایمیل AOL را در سال ۲۰۱۵ از آن خود کرد. سرانجام AIM در سال ۲۰۱۷ قطع و! Yahoo Messenger هم در سال ۲۰۱۸ تعطیل شد. BBM با محبوبیت تلفن‌های BlackBerry روبه‌رو شد، هرچند که با تأخیر در سال ۲۰۱۳ برای اندروید و iOS منتشر شد. این پیام‌رسان هنوز هم به‌عنوان اپلیکیشنی سازمانی فعالیت می‌کند، اما BBM برای استفاده‌های شخصی در ماه می‌تعطیل شد.
دستگاه‌های وی‌سی‌دی که بیشتر از بزرگ‌ترها، بچه‌های خانه با آن سروکار داشتند نیز به صندوقچه خاطرات پیوستند. وی‌سی‌دی‌های به‌نسبت بزرگ و سنگین سه‌دیسک سامسونگ که اوج تکنولوژی آن خوردن هم‌زمان سه دیسک بود، پایین میز تلویزیون بیشتر خانه‌ها دیده می‌شد.
در آن دستگاه‌ها مدام چند سی‌دی کارتون یا فیلم مرور می‌شد و خش‌افتادن آن سی‌دی‌ها پس از چندصدبار تماشا، از آفت‌های آن بود. حالا هم سی‌دی و هم پخش‌کننده آن تقریبا حیاتی نباتی دارند. هستند، اما دیگر کسی به سراغشان نمی‌رود.
ما پیش از این با افتخار کلکسیون سی‌دی‌ها و دی‌وی‌دی‌های فیلم‌های سینمایی و کارتون‌هایمان را به دیگران نشان می‌دادیم، اما اکنون به‌طور چشمگیری از تعداد دی‌وی‌دی‌ها در اتاق‌های نشیمن کم شده است. مدت زیادی نمی‌گذرد که افراد پیش از انتخاب فیلم، چنددقیقه‌ای را برای خواندن متن کاور‌های دی‌وی‌دی صرف می‌کردند. مردم دی‌وی‌دی‌های فیلم‌های جدید را کرایه می‌کردند و سپس آن را تحویل می‌دادند. در آمریکا این کار از طریق فروشگاه‌های شرکت Blockbuster انجام می‌شد، اما آنچه واقعا همه فروشگاه‌های Blockbuster و دی‌وی‌دی‌ها را به‌طور کلی از بین برد، ظهور سرویس‌های استریم یا پخش آنلاین بود.
این غول دی‌وی‌دی‌های اجاره‌ای در سال ۲۰۱۰ با بسته‌شدن آخرین فروشگاهش در سال ۲۰۱۴ به سمت ورشکستگی سوق داده شد. دیسک‌های Blu-Ray و UHD هم نتوانستند جای دی‌وی‌دی‌ها را بگیرند و شکست خوردند. حالا اگر به اینترنت پرسرعت دسترسی داشته باشید، دیگر دلیلی برای خرید دیسک‌های فیزیکی وجود ندارد. براساس گزارش مؤسسه Motion Picture Association فروش دی‌وی‌دی در پنج سال گذشته بیش از ۵۰ درصد کاهش داشته است و دی‌وی‌دی‌پلیر‌ها هم در حال ناپدیدشدن هستند. اکنون همه کنسول‌های بازی می‌توانند دی‌وی‌دی پخش کنند؛ بنابراین دیگر نیاز به فضای زیر تلویزیون که برای دی‌وی‌دی‌ها درنظر گرفته شده بود، نیست.