سید محمد عطایی | شهرآرانیوز؛ در هوای گرم تابستان، بازار شیریخ هم داغ داغ میشود، دسری خنک با طبع گرم و مواد اولیه طبیعی که ریشه افغانستانی دارد و در بیشتر ولایت‌های این کشور به روش‌های مختلف تهیه میشود.
هوا حسابی گرم است و بوی آسفالت تفتیده زیر آفتاب ظهر تابستان در نفس آدم می‌پیچد. وارد مغازه می‌شوم و انگار به فصل بهار می‌روم. پس از کمی انتظار، دسر تابستانی از راه می‌رسد. سفید و مانند کوه یخی است که از دل دریا بیرون زده است. در ظرف چینی سفیدی سرو میشود و دورتادورش شیر و سرشیر ریخته‌اند.
رحمت‌ا... سال‌ها در همین مغازه کام مشتریان را با این دسر شیرین کرده است. او درباره تولید سنتی آن می‌گوید: «قدیم‌ها به علت نبود برق و دستگاه صنعتی در افغانستان شیریخ را به مقدار محدود و با دست درست می‌کردند. شیر را درون ظرفی می‌ریختند و ظرف را درون ظرفی از یخ می‌گذاشتند. با دست، شیر را دور ظرف می‌مالیدند تا خودش را بگیرد. مراکز بهداشت مشهد و بخش‌هایی که مجوز فعالیت ما را صادر می‌کردند گفتند باید از دستگاه استفاده و کاملا بهداشتی کار کنید. در نهایت، روش درست کردن را با دستگاه تطبیق دادیم و درجه سرمای مطلوب را پیدا کردیم.»
بعد از اینکه از شیریخش استقبال میشود، تصمیم می‌گیرد نام مغازه را «حاجی‌اوستا» بگذارد. می‌گوید: «چون هم استاد گچ‌بری و گچ‌کاری هستم هم حاجی، این نام را انتخاب کردم. این دو عنوان را ترکیب کردم و خوشبختانه قابلیت ثبت داشت.»
درست کردن شیریخ با بستنی‌های دیگر متفاوت است. تفاوت آن در مواد تشکیل‌دهنده و طبیعی بودن است. رحمت‌ا... می‌گوید: «شیریخ در افغانستان از زمان‌های دور تهیه میشده و آن زمان نه وانیل بوده است، نه ثعلب استفاده می‌کرده‌اند. این چیزها نبوده است و شیریخ را تنها با شیر و سرشیر محلی هر شهر درست می‌کرده‌اند. تنها طعم‌دهنده شیریخ هل و گلاب، و مواد اصلی آن شیر و سرشیر است.»
رحمت‌ا... پیشینه این دسر خوشمزه محلی را دقیق نمی‌داند. می‌گوید: «از زمانی که ما به یاد داریم، پدرها و پدربزرگ‌هایمان از آن برایمان گفته‌اند. فقط این را می‌دانم که در هر شهر و هر ولایت، کمی تفاوت داشته است. در مزارشریف به یک سبک و کابل و هرات هرکدام متفاوت بود. در مزار شریف شیر را آن‌قدر می‌جوشانند که کمی قهوه‌ای و تیره میشود. شیریخ ما در واقع شیریخ کابل است. شیریخ هرات هم این‌شکلی است. شیر را با مقداری خامه مخلوط می‌کنیم تا غلظتش بالا برود. بعد هم هل و گلاب اضافه می‌کنیم و روی آن سرشیر محلی می‌ریزیم. پسته هم تزیینی است. البته مغز گردو هم داخلش دارد.»
هرروز مشتری دارند. تابستان و زمستان هم فرقی ندارد. بعضی وقت‌ها مشتری در زمستان بیشتر هم میشود. البته تابستان به علت گرما مشتری‌های خاص خود را دارد. طبع شیریخ را گرم می‌داند. می‌گوید: «بیشتر مردم فکر می‌کنند طبع شیریخ سرد است. برای همین راحت می‌خورند. البته خنک می‌کند ولی مثلا برای سرماخوردگی خوب است چون طبع گرمی دارد. در افغانستان چیزی به اسم بستنی وجود ندارد و همه شیریخ را می‌شناسند. از اول همین شیریخ بوده و از وقتی بستنی ایرانی به آنجا رفته است، به آن می‌گویند بستنی. فرق شیریخ با بستنی این است که شیریخ سبک‌تر است. ثعلب و طعم دهنده مصنوعی ندارد و همه مواد آن طبیعی است.»
رحمت‌ا... در جشنواره ویژه ماه مبارک رمضان گلشهر با نام «ماه امت» هم حضور داشته و غرفه‌اش شلوغ‌ترین غرفه این جشنواره بوده است. می‌گوید: «استقبال از شیریخ خیلی زیاد بود. حتی شهردار مشهد هم آمد و قول‌هایی داد تا به توسعه و معرفی شیریخمان کمک کند.»
الیاس رضایی اهل گلشهر و از مهاجران است. می‌گوید: «این شیریخ در اصل برای شهر خودمان هرات است. از قدیم هراتی‌ها شیریخ را در هوای گرم می‌خوردند. آنجا یخ را می‌تراشیدند و در شیر می‌ریختند تا سفت شود. آنچه من یادم می‌آید این طور بود.»فرزانه ابراهیمی و دوستش، منصوره براتی، که پزشک هستند از محدوده خیابان احمدآباد و بولوار سجاد به اینجا آمده‌اند تا شیریخ بخورند. ابراهیمی می‌گوید: «برادرم اینجا شیریخ خورده بود و من را تشویق کرد تا هم سری به بازار اینجا بزنم، هم شیریخ را امتحان کنم. این بار اول است. از طعم آن هم خوشم آمده است و قطعا دوباره برای خوردنش می‌آیم.»محمدامین رضایی و رضا خاوری یک سالی میشود که هفته‌ای یک بار شیریخ می‌خورند. محمدامین می‌گوید: «با اینکه متولد همین محله هستم، از این خوراکی خوشمزه باخبر نبودم. بعد از اینکه دوستان معرفی کردند، شیریخ پای ثابت برنامه غذایی‌ام شده است.»
رحمت‌ا... اصلا تصور نمی‌کرده است تا این حد از کارش استقبال شود. می‌گوید: «اوایل فکر میکردیم مشتری‌هایمان فقط مهاجران افغانستانی باشند. البته خیلی از مهاجران هم اطلاعات دقیقی درباره شیریخ نداشتند. به‌مرور آوازه این دسر خوشمزه همه‌جا پیچید و کم‌کم ایرانی‌ها هم استقبال زیادی کردند. در حال حاضر مشتری‌های زیادی از بالای شهر و حتی خارج از کشور می‌آیند. مهمان عرب هم داریم. از جاهای مختلف شهر می‌آیند. حتی بعضی‌ها عادت کرده‌اند و هفته‌ای دو یا سه بار می‌آیند و شیریخ می‌خورند. حرفه ما برای گلشهر گردشگر جذب کرده است و خیلی‌ها که برای خوردن شیریخ می‌آیند، در گلشهر هم دوری می‌زنند. تورلیدرهایی هم مسافر می‌آورند و تقریبا از سراسر ایران مشتری داریم. خیلی از مسافرها اسم شیریخ و گلشهر را شنیده‌اند و آدرس می‌گیرند و می‌آیند.»