افغانستانی‌های ساکن ایران به آن‌دسته از مهاجران و پناهجویانی گفته می‌شود که در پی ناامنی و جنگ‌های طولانی و نبود کار در افغانستان به ایران مهاجرت کرده‌اند. طبق آماری که وزارت امور مهاجران و عودت‌کنندگان افغانستان در سال۱۳۹۶ منتشر کرده است، ۸۳۹هزار و ۹۱۲تن از مهاجران افغان در ایران دارای کارت پناهندگی آمایش، ۳۰هزار تن دارای سند طولانی‌مدت، ۴۵۰هزار تن دارای گذرنامه کوتاه‌مدت و ۷۳۴هزار و ۶۲۲تن بدون مدرک در ایران زندگی می‌کنند. بیشتر مهاجرت افغان‌ها به ایران در سال‌های جنگ ایران و عراق و هم‌زمان با جنگ‌های داخلی افغانستان اتفاق افتاد.
امام‌خمینی(ره) در آن زمان دستور داد مرزها برای ورود مهاجران افغان باز شود و بسیج و سپاه را مکلف کرد تا با افغان‌های مهاجر همکاری کنند. به‌تدریج حدود ۳میلیون افغان وارد ایران شدند. بسیاری از این مهاجران که در دهه۶۰ به ایران مهاجرت کردند، در بخش‌های اقتصادی مشغول به کار شدند.
ایشان در یکی از سخنرانی‌هایشان با استقبال از مهاجرت افغان‌ها به ایران فرمود: «آواره‌هایی از افغانستان الان در ایران هستند و مشکلات زیادی دارند [...] البته ملت خیلی کمک می‌کند در همه این امور، لکن این‌طور نیست که کمک ملت کافی باشد [...] دولت است که متکفل این امور است و مسئول این امور است [...] و همین‌طور مهمان‌هایی که داریم، افغان هستند، مسلمان هستند یا فرض کنید که عراقی هستند یا بیچاره‌ها را از خانه‌هایشان دور کردند، ما‌لشان را بردند، خودشان را فرستادند اینجا، خب باید چه کرد با این‌ها؟ نباید این‌ها را پذیرایی کرد؟ ما مسلمانیم، آنها هم مسلمان‌اند، ما باید از آنها پذیرایی کنیم. خدمت کنیم به آنها و این دولت است که دارد این کارها را می‌کند.»
پس از آزادشدن مرزها، بسیاری از مهاجران به استان خراسان و مناطق تربت‌جام، تربت‌حیدریه و مشهد مهاجرت کردند و سپس کم‌کم به استان‌های دیگر ایران ازجمله تهران، اصفهان، قم، فارس و یزد رفتند و در آنجا نیز ساکن شدند. پس از پایان جنگ ایران و عراق و سقوط حکومت کمونیستی در افغانستان، حضور مهاجران افغان کم شد، اما با تسلط طالبان بر افغانستان و پس از آن با آغاز جنگ میان آمریکا و طالبان، مهاجرت‌های قانونی و غیرقانونی به ایران افزایش یافت.
در سرشماری منتشر‌شده مرکز آمار ایران در سال۱۳۹۵، مهاجران افغان بیشتر در استان‌های تهران، خراسان رضوی، اصفهان و کرمان زندگی می‌کنند. در این آمار اختلاف ۶درصدی که در ترکیب جنسی مهاجران وجود دارد، بر آن تأکید می‌کند که بیشتر این مردم را خانوارها تشکیل می‌دهند، هرچند احتمال سرشماری‌نشدن افراد مجردی که در بیرون از شهر مشغول‌به‌کارند نیز وجود دارد.
جمعیت‌‌شناسی مهاجران افغانستانی ساکن ایران
طبق گزارش سرشماری نفوس و مسکن سال۱۳۹۵ که مرکز آمار ایران منتشر کرده است، یک میلیون و ۵۸۳هزار و ۹۷۹نفر را که ۱٫۹۸درصد جمعیت کل ایران می‌شود، اتباع افغان تشکیل می‌دهند.
قومیت و مذهب
به‌گفته معاون اداره کل اتباع خارجه وزارت کشور، در سال۹۶، ۷۰درصد اتباع خارجی که در ایران زندگی می‌کردند، شیعه مذهب و بقیه اهل سنت بودند. همچنین سازمان ملل در گزارشی که در سال۲۰۱۵ منتشر کرده، آورده است که بیشتر مهاجران افغان در ایران از قوم هزاره، که شیعه‌مذهب‌اند، تشکیل می‌شوند. از دیگر اقوام افغان ساکن در ایران می‌توان از اقوام تاجیک، پشتون، ازبک نام برد.
ترکیب جنسیتی
طبق سرشماری سال۱۳۹۵ مرکز آمار ایران ۸۴۵هزار و ۲۶۷نفر از جمعیت اتباع افغانستان در ایران را مردان و ۷۳۸هزار و ۷۱۲تن دیگر را زنان تشکیل می‌دهند. طبق این گزارش، ۵۳درصد از جمعیت اتباع افغانستان در ایران را مردان و ۴۷درصد دیگر را زنان تشکیل می‌دهند.
تفکیک سنی
در سرشماری سال۱۳۹۵ حدود ۴۶درصد مهاجران افغان در ایران زیر ۲۰سال و حدود ۶۷درصد از آنان زیر ۳۰سال بودند. باتوجه‌به حضور چهل‌ساله این مهاجران در ایران، احتمال می‌رود بسیاری از مهاجران متولد ایران باشند. طبق این سرشماری، جمعیت مهاجران افغان از مردم بومی ایران جوان‌تر است (۳۱درصد ایرانیان زیر ۲۰سال و ۴۹درصد ایرانیان زیر ۳۰سال‌اند). از دلایل اصلی آن می‌توان آمار زیاد زادوولد و پایین‌بودن سن ازدواج در این جمعیت را بر شمرد.
پراکندگی جمعیتی مهاجران افغانستانی در ایران
اقامت مهاجران افغان در ۱۵استان ایران ممنوع است. مهاجران به‌جز ۳استان قم، البرز، تهران (به‌جز منطقه خُجیر در منطقه۱۳) در بقیه استان‌ها و در بعضی شهرستان‌ها فقط حق اقامت دارند. فاطمه اشرفی دلیل محدودیت رفت‌وآمد پناهندگان افغان در ایران را اجازه دولت ایران طبق کنوانسیون۱۹۵۱ حقوق پناهندگان برای ایجاد محدودیت جابه‌جایی، و تردد مهاجران خارجی در کشور خود را براساس منافع ملی و مسائل امنیتی بیان کرده است.
قانون اشتغال
طبق قانون کار ایران اتباع خارجی می‌توانند فقط در شغل‌های مجاز که از طرف دولت تعیین می‌شود، با داشتن حق اقامت و مجوز کار فعالیت کنند. پروانه کاری که در اختیار اتباع خارجه قرار می‌گیرد، برای یک سال معتبر است. هزینه پروانه موقت کار در سال۱۳۹۸ برای افرادی که بار نخست مجوز پروانه موقت کار را بگیرند، ۴۰۰هزار تومان و برای تمدید ۲۸۵هزار تومان بود. در صورتی که تبعه خارجی بدون اجازه حق کار در شغلی فعالیت کند، دولت کارفرما را به حبس و جریمه نقدی محکوم می‌کند.
مجوز پروانه کار در ایران به این‌دسته از افراد تعلق می‌گیرد:
-اتباع بیگانه‌ای که به‌مدت ۱۰سال در ایران حضور داشته باشند.
-اتباع بیگانه که همسر ایرانی دارند.
-مهاجران کشورهای بیگانه به‌ویژه کشورهای اسلامی و پناهندگان سیاسی به‌شرط داشتن کارت معتبر مهاجرت یا پناهندگی و پس از موافقت کتبی وزارتخانه‌های کشور و امور خارجه.
مشاغل مجاز
طبق قانون کار ایران، مهاجران افغان در ایران فقط در مشاغل مشخصی حق کار دارند، مگر در وضع خاصی که جایگزین ایرانی برای آن وجود نداشته باشد. در این وضعیت، با اجازه پروانه کار موقت سه‌ماهه می‌توانند در شغل‌های دیگر فعالیت کنند. هرچند که در سال‌های گذشته مشاغلی که مهاجران افغانستانی می‌توانند در آنها فعالیت کنند، بیشتر شده است.
تحصیلات مهاجران افغانستانی ساکن ایران
یکی از مشکلات مهاجران افغان در ایران، تحصیل کودکان در مدارس بود. کودکان قانونی با پرداخت هزینه در مدارس ثبت‌نام می‌شدند و کودکانی که اقامت قانونی نداشتند، یا در مدارس خودگردان آموزش می‌دیدند یا از تحصیل بازمی‌ماندند. در سال‌های گذشته با دستور رهبر معظم انقلاب در اردیبهشت‌ماه۱۳۹۴ که فرمودند:«هیچ کودک افغان، حتی مهاجرانی که به‌صورت غیرقانونی و بی‌مدرک در ایران حضور دارند، نباید از تحصیل بازبمانند و همه آنها باید در مدارس ایرانی ثبت‌نام شوند.» شرایط تحصیل کودکان افغانستانی مساعد شد و زمینه ثبت‌نام بسیاری از کودکان افغان در مدارس ایران مهیا شد و همه آنها توانستند از حق تحصیل برخوردار شوند. در سال تحصیلی ۹۸-۹۹، ۴۶۰هزار و ۶۰دانش‌آموز مهاجر افغانستانی در مدارس ایران ثبت‌نام کرده و از خدمات آموزشی استفاده کرده‌اند.
تحصیلات دانشگاهی
تحصیلات دانشگاهی برای اتباع افغان در ایران رایگان نیست و بسیاری از دانشجویان برای تحصیلات دانشگاهی با مشکلات متعددی ازجمله هزینه زیاد تحصیل، موضوع ویزای تحصیلی، نداشتن سابقه کار بعد از پایان تحصیلات در ایران برای بازگشت به افغانستان، بیمه دانشجویی، صادرنشدن گواهی‌نامه مواجه‌اند.
حق مالکیت
طبق ماده۵ قانون مدنی ایران، اتباع خارجی از حقوق مربوط به مالکیت اموال منقول مگر در مواردی که دولت ممنوع نکرده باشد، بهره می‌برند، اما طبق ماده یک آیین‌نامه چگونگی تملک اموال غیرمنقول، مالکیت این‌دسته اموال فقط در اختیار افرادی قرار می‌گیرد که حق اقامت دائم در ایران داشته باشند. اتباع خارجی محدودیت‌هایی برای تملک دارند: این افراد حق تملک اراضی (زمین یا معدن) را ندارند و تملک املاک مسکونی آن هم تحت شرایط خاص ازجمله اجازه رسمی دولت ایران امکان‌پذیر است. براساس این قانون به‌علت آنکه بسیاری از اتباع افغان در ایران اقامت موقت دارند (کارت آمایش + گذرنامه اقامتی) حق داشتن مالکیت بر اموال غیرمنقول را ندارند، مگر در شرایط خاص و آن‌هم هنگامی که دولت اجازه می‌دهد.
مهاجران افغانستانی
| شهرآرانیوز 
رئیس نمایندگی وزارت امور خارجه در شمال‌شرق کشور گفت: ۸۵ هزار تبعه افغانستانی غیرمجاز طی ۶ روز نخست تیرماه ۱۴۰۴، از مرز دوغارون تایباد به کشورشان بازگشته‌اند که بین ۲۵ تا ۳۰ درصد از این تعداد به شکل خودمعرف و داوطلبانه ایران را ترک کرده و بقیه نیز طرد شده‌اند.
کد خبر: ۳۴۲۳۲۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۴/۰۹
هیئت عالی‌رتبه طالبان برای بررسی وضعیت مهاجران بازگشته به افغانستان وارد هرات شد.
کد خبر: ۳۴۱۸۸۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۴/۰۷
کارشناسان بار‌ها نسبت به ورود غیرقانونی اتباع بیگانه به کشور به جهت اشغال فرصت‌های شغلی و بهم ریختن بازار کار، ملاحظات امنیتی و پیامد‌های سوء اجتماعی و سیاسی هشدار داده و بر لزوم برخورد جدی‌تر با اتباع غیرمجاز تأکید کرده‌اند؛ برخوردی که حالا مسئولان امر بر ضرورت سرعت بخشیدن به خروج اتباع غیرمجاز از کشور خبر می‌دهند.
کد خبر: ۳۴۱۸۱۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۴/۰۷
مهاجران افغانستانی با حضور در مراسم تشییع پیکر پاک شهدای اقتدار خشم و نفرت خود را از اقدامات وحشیانه رژیم صهیونی ابراز کردند.
کد خبر: ۳۴۱۷۰۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۴/۰۷
مقامات گذرگاه مرزی اسلام‌قلعه در هرات اعلام کردند که روزانه بیش از ۱۰ هزار مهاجر افغان، از این مسیر وارد افغانستان می‌شوند.
کد خبر: ۳۴۱۵۵۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۴/۰۵
معاون امنیتی انتظامی استاندار خراسان رضوی گفت: دستگیری اخیر ۱۸ تبعه افغانستانی غیرمجاز در مشهد هیچ ارتباطی با ساخت پهپاد و همکاری و ارتباط با رژیم صهیونیستی نداشته و علت دستگیری این افراد فقط حضور غیرمجاز این اتباع در ایران بوده است.
کد خبر: ۳۳۹۸۰۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۳/۲۹
شاعران افغانستان با سرودن و انتشار اشعاری در حساب‌های کاربری خود در شبکه‌های اجتماعی، در کنار ایران و مردمش ایستاده‌اند.
کد خبر: ۳۳۹۷۹۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۳/۲۹
معاون سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی کشور با رد آمار‌های رایج درباره غلبه اتباع در میان کودکان کار گفت: براساس داده‌های سازمان بهزیستی، ۶۰ درصد کودکان کار در سراسر کشور ایرانی‌اند؛ آماری که برخلاف روایت‌های رایج در فضای مجازی است.
کد خبر: ۳۳۸۰۲۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۳/۲۱
عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه بحث اخراج دسته‌جمعی اتباع خارجی مطرح نیست گفت: بحث اخراج فقط در رابطه با اتباع غیرمجاز است.
کد خبر: ۳۳۷۷۶۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۳/۲۰
نماینده موقت یونیسف در ایران و رئیس مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور تفاهم‌نامه حمایت از کودکان مهاجر در ایران را امضا کردند.
کد خبر: ۳۳۷۷۳۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۳/۲۰
سفارت افغانستان در تهران در اطلاعیه‌ای، از لغو الزام دریافت برگه تثبیت هویت برای مهاجران افغانستانی در ایران در تفاهم با وزارت کشور خبر داد.
کد خبر: ۳۳۷۲۴۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۳/۱۸
رئیس مرکز امور اتباع و مهاجران خارجی وزارت کشور با بیان اینکه مهاجرانی که غیرمجازند از همین الان هم نباید در کشور حاضر باشند، گفت: ما می‌گوییم نزدیک به ۳ میلیون نفرشان در کشورمان بمانند؛ آن‌هایی که قانونی‌اند، بمانند.
کد خبر: ۳۳۶۳۳۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۳/۱۲
حسین کمیلی، جامعه شناس و فعال فرهنگی، با بیان اینکه مهاجرستیزی در جامعه ایران عمومیت ندارد، گفت: نگاه به مهاجران قانونی در کشور ظرفیت‌محور نیست و نباید اجازه داد که همه مسائل به‌راحتی به مهاجران ربط داده شود.
کد خبر: ۳۳۶۲۸۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۳/۱۲
نماینده مردم مشهد در مجلس با بیان اینکه اخراج دانش‌آموزان اتباع ممکن است تبعات روانی و اجتماعی برای آنها به‌دنبال داشته باشد گفت: برخورد هیجانی با حضور دانش‌آموزان اتباع به بحران آموزشی منجر می‌شود.
کد خبر: ۳۳۶۰۳۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۳/۱۱
رییس کمیسیون امورداخلی کشور و شورا‌های مجلس در خصوص ساماندهی اتباع بیگانه در کشور گفت: اساسی‌ترین نکته‌ای که در بحث تاسیس سازمان ملی مهاجرت داریم، جلوگیری از رسوب اتباع بیگانه در کشور است، البته حضور اتباع بیگانه در کشور باید براساس نیاز و موقتی باشد.
کد خبر: ۳۳۵۸۳۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۳/۱۰
مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور آخرین مهلت دریافت نوبت برای خروج اتباع غیرمجاز از ایران را اعلام کرد.
کد خبر: ۳۳۵۵۲۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۳/۰۸
رئیس مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور از تصمیم لغو برگه‌های سرشماری اتباع غیرمجاز و قطع بخش زیادی از تسهیلات آموزشی و بهداشتی برای مهاجرین غیرقانونی خبر داد و بر ضرورت خروج داوطلبانه این افراد از کشور تأکید کرد.
کد خبر: ۳۳۴۹۱۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۳/۰۵
میلیون‌ها مهاجر رسمی و غیررسمی، اکنون بخشی از بافت اجتماعی ایران را شکل داده‌اند، اما دولت با سخت‌گیری‌های جدید در پی مهار این موج مهاجرتی است. گزارش حاضر، به بررسی دقیق حضور، اقامت، بازگشت اجباری و سیاست‌های تازه ایران درباره اتباع افغان می‌پردازد.
کد خبر: ۳۳۴۴۰۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۳/۰۳
طبق گزارش، اتوبوس با ۴۲ سرنشین از اصفهان عازم زاهدان بوده که پنج نفر ایرانی و ۳۷ نفر از اتباع افغانی بودند و به منظور خروج از مرز‌های شرقی کشور، عازم زاهدان بوده‌اند.
کد خبر: ۳۳۳۷۰۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۲/۳۰
مشاور وزیر و رئیس مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور در کرمان گفت: بنای ما اخراج نیست بلکه همه اتباع باید قانونی در کشور حضور داشته باشند.
کد خبر: ۳۳۳۰۲۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۲/۲۷