افغانستانی‌های ساکن ایران به آن‌دسته از مهاجران و پناهجویانی گفته می‌شود که در پی ناامنی و جنگ‌های طولانی و نبود کار در افغانستان به ایران مهاجرت کرده‌اند. طبق آماری که وزارت امور مهاجران و عودت‌کنندگان افغانستان در سال۱۳۹۶ منتشر کرده است، ۸۳۹هزار و ۹۱۲تن از مهاجران افغان در ایران دارای کارت پناهندگی آمایش، ۳۰هزار تن دارای سند طولانی‌مدت، ۴۵۰هزار تن دارای گذرنامه کوتاه‌مدت و ۷۳۴هزار و ۶۲۲تن بدون مدرک در ایران زندگی می‌کنند. بیشتر مهاجرت افغان‌ها به ایران در سال‌های جنگ ایران و عراق و هم‌زمان با جنگ‌های داخلی افغانستان اتفاق افتاد.
امام‌خمینی(ره) در آن زمان دستور داد مرزها برای ورود مهاجران افغان باز شود و بسیج و سپاه را مکلف کرد تا با افغان‌های مهاجر همکاری کنند. به‌تدریج حدود ۳میلیون افغان وارد ایران شدند. بسیاری از این مهاجران که در دهه۶۰ به ایران مهاجرت کردند، در بخش‌های اقتصادی مشغول به کار شدند.
ایشان در یکی از سخنرانی‌هایشان با استقبال از مهاجرت افغان‌ها به ایران فرمود: «آواره‌هایی از افغانستان الان در ایران هستند و مشکلات زیادی دارند [...] البته ملت خیلی کمک می‌کند در همه این امور، لکن این‌طور نیست که کمک ملت کافی باشد [...] دولت است که متکفل این امور است و مسئول این امور است [...] و همین‌طور مهمان‌هایی که داریم، افغان هستند، مسلمان هستند یا فرض کنید که عراقی هستند یا بیچاره‌ها را از خانه‌هایشان دور کردند، ما‌لشان را بردند، خودشان را فرستادند اینجا، خب باید چه کرد با این‌ها؟ نباید این‌ها را پذیرایی کرد؟ ما مسلمانیم، آنها هم مسلمان‌اند، ما باید از آنها پذیرایی کنیم. خدمت کنیم به آنها و این دولت است که دارد این کارها را می‌کند.»
پس از آزادشدن مرزها، بسیاری از مهاجران به استان خراسان و مناطق تربت‌جام، تربت‌حیدریه و مشهد مهاجرت کردند و سپس کم‌کم به استان‌های دیگر ایران ازجمله تهران، اصفهان، قم، فارس و یزد رفتند و در آنجا نیز ساکن شدند. پس از پایان جنگ ایران و عراق و سقوط حکومت کمونیستی در افغانستان، حضور مهاجران افغان کم شد، اما با تسلط طالبان بر افغانستان و پس از آن با آغاز جنگ میان آمریکا و طالبان، مهاجرت‌های قانونی و غیرقانونی به ایران افزایش یافت.
در سرشماری منتشر‌شده مرکز آمار ایران در سال۱۳۹۵، مهاجران افغان بیشتر در استان‌های تهران، خراسان رضوی، اصفهان و کرمان زندگی می‌کنند. در این آمار اختلاف ۶درصدی که در ترکیب جنسی مهاجران وجود دارد، بر آن تأکید می‌کند که بیشتر این مردم را خانوارها تشکیل می‌دهند، هرچند احتمال سرشماری‌نشدن افراد مجردی که در بیرون از شهر مشغول‌به‌کارند نیز وجود دارد.
جمعیت‌‌شناسی مهاجران افغانستانی ساکن ایران
طبق گزارش سرشماری نفوس و مسکن سال۱۳۹۵ که مرکز آمار ایران منتشر کرده است، یک میلیون و ۵۸۳هزار و ۹۷۹نفر را که ۱٫۹۸درصد جمعیت کل ایران می‌شود، اتباع افغان تشکیل می‌دهند.
قومیت و مذهب
به‌گفته معاون اداره کل اتباع خارجه وزارت کشور، در سال۹۶، ۷۰درصد اتباع خارجی که در ایران زندگی می‌کردند، شیعه مذهب و بقیه اهل سنت بودند. همچنین سازمان ملل در گزارشی که در سال۲۰۱۵ منتشر کرده، آورده است که بیشتر مهاجران افغان در ایران از قوم هزاره، که شیعه‌مذهب‌اند، تشکیل می‌شوند. از دیگر اقوام افغان ساکن در ایران می‌توان از اقوام تاجیک، پشتون، ازبک نام برد.
ترکیب جنسیتی
طبق سرشماری سال۱۳۹۵ مرکز آمار ایران ۸۴۵هزار و ۲۶۷نفر از جمعیت اتباع افغانستان در ایران را مردان و ۷۳۸هزار و ۷۱۲تن دیگر را زنان تشکیل می‌دهند. طبق این گزارش، ۵۳درصد از جمعیت اتباع افغانستان در ایران را مردان و ۴۷درصد دیگر را زنان تشکیل می‌دهند.
تفکیک سنی
در سرشماری سال۱۳۹۵ حدود ۴۶درصد مهاجران افغان در ایران زیر ۲۰سال و حدود ۶۷درصد از آنان زیر ۳۰سال بودند. باتوجه‌به حضور چهل‌ساله این مهاجران در ایران، احتمال می‌رود بسیاری از مهاجران متولد ایران باشند. طبق این سرشماری، جمعیت مهاجران افغان از مردم بومی ایران جوان‌تر است (۳۱درصد ایرانیان زیر ۲۰سال و ۴۹درصد ایرانیان زیر ۳۰سال‌اند). از دلایل اصلی آن می‌توان آمار زیاد زادوولد و پایین‌بودن سن ازدواج در این جمعیت را بر شمرد.
پراکندگی جمعیتی مهاجران افغانستانی در ایران
اقامت مهاجران افغان در ۱۵استان ایران ممنوع است. مهاجران به‌جز ۳استان قم، البرز، تهران (به‌جز منطقه خُجیر در منطقه۱۳) در بقیه استان‌ها و در بعضی شهرستان‌ها فقط حق اقامت دارند. فاطمه اشرفی دلیل محدودیت رفت‌وآمد پناهندگان افغان در ایران را اجازه دولت ایران طبق کنوانسیون۱۹۵۱ حقوق پناهندگان برای ایجاد محدودیت جابه‌جایی، و تردد مهاجران خارجی در کشور خود را براساس منافع ملی و مسائل امنیتی بیان کرده است.
قانون اشتغال
طبق قانون کار ایران اتباع خارجی می‌توانند فقط در شغل‌های مجاز که از طرف دولت تعیین می‌شود، با داشتن حق اقامت و مجوز کار فعالیت کنند. پروانه کاری که در اختیار اتباع خارجه قرار می‌گیرد، برای یک سال معتبر است. هزینه پروانه موقت کار در سال۱۳۹۸ برای افرادی که بار نخست مجوز پروانه موقت کار را بگیرند، ۴۰۰هزار تومان و برای تمدید ۲۸۵هزار تومان بود. در صورتی که تبعه خارجی بدون اجازه حق کار در شغلی فعالیت کند، دولت کارفرما را به حبس و جریمه نقدی محکوم می‌کند.
مجوز پروانه کار در ایران به این‌دسته از افراد تعلق می‌گیرد:
-اتباع بیگانه‌ای که به‌مدت ۱۰سال در ایران حضور داشته باشند.
-اتباع بیگانه که همسر ایرانی دارند.
-مهاجران کشورهای بیگانه به‌ویژه کشورهای اسلامی و پناهندگان سیاسی به‌شرط داشتن کارت معتبر مهاجرت یا پناهندگی و پس از موافقت کتبی وزارتخانه‌های کشور و امور خارجه.
مشاغل مجاز
طبق قانون کار ایران، مهاجران افغان در ایران فقط در مشاغل مشخصی حق کار دارند، مگر در وضع خاصی که جایگزین ایرانی برای آن وجود نداشته باشد. در این وضعیت، با اجازه پروانه کار موقت سه‌ماهه می‌توانند در شغل‌های دیگر فعالیت کنند. هرچند که در سال‌های گذشته مشاغلی که مهاجران افغانستانی می‌توانند در آنها فعالیت کنند، بیشتر شده است.
تحصیلات مهاجران افغانستانی ساکن ایران
یکی از مشکلات مهاجران افغان در ایران، تحصیل کودکان در مدارس بود. کودکان قانونی با پرداخت هزینه در مدارس ثبت‌نام می‌شدند و کودکانی که اقامت قانونی نداشتند، یا در مدارس خودگردان آموزش می‌دیدند یا از تحصیل بازمی‌ماندند. در سال‌های گذشته با دستور رهبر معظم انقلاب در اردیبهشت‌ماه۱۳۹۴ که فرمودند:«هیچ کودک افغان، حتی مهاجرانی که به‌صورت غیرقانونی و بی‌مدرک در ایران حضور دارند، نباید از تحصیل بازبمانند و همه آنها باید در مدارس ایرانی ثبت‌نام شوند.» شرایط تحصیل کودکان افغانستانی مساعد شد و زمینه ثبت‌نام بسیاری از کودکان افغان در مدارس ایران مهیا شد و همه آنها توانستند از حق تحصیل برخوردار شوند. در سال تحصیلی ۹۸-۹۹، ۴۶۰هزار و ۶۰دانش‌آموز مهاجر افغانستانی در مدارس ایران ثبت‌نام کرده و از خدمات آموزشی استفاده کرده‌اند.
تحصیلات دانشگاهی
تحصیلات دانشگاهی برای اتباع افغان در ایران رایگان نیست و بسیاری از دانشجویان برای تحصیلات دانشگاهی با مشکلات متعددی ازجمله هزینه زیاد تحصیل، موضوع ویزای تحصیلی، نداشتن سابقه کار بعد از پایان تحصیلات در ایران برای بازگشت به افغانستان، بیمه دانشجویی، صادرنشدن گواهی‌نامه مواجه‌اند.
حق مالکیت
طبق ماده۵ قانون مدنی ایران، اتباع خارجی از حقوق مربوط به مالکیت اموال منقول مگر در مواردی که دولت ممنوع نکرده باشد، بهره می‌برند، اما طبق ماده یک آیین‌نامه چگونگی تملک اموال غیرمنقول، مالکیت این‌دسته اموال فقط در اختیار افرادی قرار می‌گیرد که حق اقامت دائم در ایران داشته باشند. اتباع خارجی محدودیت‌هایی برای تملک دارند: این افراد حق تملک اراضی (زمین یا معدن) را ندارند و تملک املاک مسکونی آن هم تحت شرایط خاص ازجمله اجازه رسمی دولت ایران امکان‌پذیر است. براساس این قانون به‌علت آنکه بسیاری از اتباع افغان در ایران اقامت موقت دارند (کارت آمایش + گذرنامه اقامتی) حق داشتن مالکیت بر اموال غیرمنقول را ندارند، مگر در شرایط خاص و آن‌هم هنگامی که دولت اجازه می‌دهد.
مهاجران افغانستانی
| شهرآرانیوز 
فرماندار تایباد گفت: روند بازگشت و خروج اتباع غیرمجاز خودمعرف افغان از طریق معبر بین‌المللی دوغارون، در مهرماه نسبت‌به ماه‌های تیر و مرداد، ۳۰ درصد افزایش یافته است.
کد خبر: ۳۶۶۵۲۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۷/۲۷
۲۰ کشور اروپایی به‌شمول سوئد با اعمال فشار از اتحادیه اروپا خواسته‌اند که اخراج مهاجران «بدون مدرک» افغانستان را داوطلبانه یا با توسل به زور، آغاز کند.
کد خبر: ۳۶۶۴۸۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۷/۲۷
براساس گزارش کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان، موج جدید بازگشت اجباری مهاجران افغانستانی از پاکستان در شش ماه گذشته به ۴۷۲ هزار نفر رسیده است. این سازمان با ابراز نگرانی از عدم توانایی افغانستان در جذب این جمعیت، نسبت به تشدید بحران انسانی و بی‌ثباتی در منطقه هشدار داده است.
کد خبر: ۳۶۵۹۵۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۷/۲۴
یک میلیون تبعه افغانستانی غیرمجاز در سال جاری از مرز دوغارون به کشورشان بازگشتند که حدود یک‌سوم آنها ساکن خراسان رضوی بودند؛ عددی که معادل جمعیت شهر‌های بیرجند، بوشهر و نیشابور است و طبعاً این خروج دستاورد‌های مثبتی در استان داشته است.
کد خبر: ۳۶۵۴۰۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۷/۲۲
سخنگوی کمیسیون مشترک بررسی لایحه سازمان ملی مهاجرت در مجلس شورای اسلامی، از تصویب کلیات لایحه ساختار، وظایف و اختیارات سازمان ملی مهاجرت در این کمیسیون خبر داد.
کد خبر: ۳۶۵۱۷۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۷/۲۱
کنسولگری افغانستان در مشهد با انتشار اطلاعیه‌ای شرایط ثبت‌نام و شرکت مهاجرین دارای برگه سرشماری و انواع دیگر مدارک اقامتی در مراسم عبادی حج را اعلام کرد.
کد خبر: ۳۶۵۰۱۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۷/۲۰
معاون وزیر کشور خواستار در اولویت قرار گرفتن موضوع اتباع افغانستان از سوی کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل شد.
کد خبر: ۳۶۳۹۲۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۷/۱۵
فرماندار تایباد گفت: یک میلیون نفر تبعه غیرمجاز افغانستانی از ابتدای سال‌جاری تاکنون، از طریق گذرگاه بین‌المللی دوغارون به کشور خود بازگشته‌اند.
کد خبر: ۳۶۳۵۷۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۷/۱۴
علی‌اکبر پورجمشیدیان، دبیر شورای امنیت کشور اظهار کرد: در جنگ ۱۲ روزه، حاکمیت و مردم افغانستان بیشترین حمایت‌ها را از جمهوری اسلامی ایران داشتند و در بحث اتباع، بخش زیادی از اخباری که منتشر می‌شد، غیرواقعی بود.
کد خبر: ۳۶۱۷۷۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۷/۰۶
سرکنسول افغانستان در مشهد در دیدار با مدیرکل امور اتباع خراسان رضوی درباره ساماندهی مهاجران افغانستانی گفت‌وگو کرد.
کد خبر: ۳۶۱۱۶۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۷/۰۳
استاندار تهران می‌گوید که تاکنون یک میلیون و ۴۰۰ از اتباع غیرمجاز از کشور خارج شده‌اند که ۷۰ درصد این جمعیت، خودمعرف بودند.
کد خبر: ۳۶۰۸۳۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۷/۰۲
جشنواره کاروان حُله، نخستین جشنواره سالانه ادبیات معاصر افغانستان، قرار است با هدف معرفی آثار مهاجران افغانستانی در حوزه شعر و داستان برگزار شود.
کد خبر: ۳۶۰۴۲۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۶/۳۱
معاون امنیتی انتظامی استاندار خراسان رضوی گفت: حدود ۳۰ هزار دانش‌آموز افغانستانی که به همراه خانواده در این استان و به‌ویژه مشهد سکونت داشتند، از ابتدای سال تاکنون به کشورشان بازگشته‌اند.
کد خبر: ۳۵۹۶۳۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۶/۲۹
مدیر کل اتباع و مهاجران خارجی استانداری خراسان رضوی گفت: مهاجران غیرمجاز افغانستانی برای بازگشت به کشورشان از این پس فقط می‌توانند از طریق اردوگاه‌های اتباع در خراسان رضوی اقدام کنند.
کد خبر: ۳۵۸۷۹۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۶/۲۵
معاون امنیتی و انتظامی استانداری خراسان رضوی گفت: تا روز گذشته، ۹۴۱ هزار نفر از اتباع افغانستانی از طریق مرز دوغارون خارج شدند.
کد خبر: ۳۵۸۱۷۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۶/۲۳
امیری، ناجی مانشافت، این تیتر یک امروز روزنامه‌های آلمان بعد از بازی با ایرلند بود، فرزند یک مهاجر افغان که حالا افتخار کشورش است.
کد خبر: ۳۵۷۱۵۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۶/۱۷
تعدادی از اتباع افغاستانی امروز و همچنین طی روز‌های اخیر با عنوان آنچه دریافت اقامت یکساله عنوان کردند، به پلیس مهاجرت فراجا مراجعه کرده و موجب ازدحام در معابر اطراف شده‌اند.
کد خبر: ۳۵۶۵۴۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۶/۱۵
سخنگوی دولت گفت: خروج اتباع روی قیمت‌ها لزوماً تاثیر نمی‌گذارد، روی میزان یارانه‌های پرداختی مثل نانوایان، تاثیرگذار است.
کد خبر: ۳۵۶۰۶۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۶/۱۲
رئیس مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور آماری مبنی بر کاهش ۶ درصدی مصرف نان، کاهش ۳۰ درصدی اجاره‌بها در محلات و خالی شدن ۲۷۰۰ کلاس درس را تایید کرد.
کد خبر: ۳۵۵۷۸۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۶/۱۱
با توجه به سهم قابل توجه افغانستانی‌ها در اشتغال خراسان رضوی، خروج آنها از بازار کار نیازمند ارائه یک برنامه جامع است.
کد خبر: ۳۵۵۶۹۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۶/۱۱