افغانستانی‌های ساکن ایران به آن‌دسته از مهاجران و پناهجویانی گفته می‌شود که در پی ناامنی و جنگ‌های طولانی و نبود کار در افغانستان به ایران مهاجرت کرده‌اند. طبق آماری که وزارت امور مهاجران و عودت‌کنندگان افغانستان در سال۱۳۹۶ منتشر کرده است، ۸۳۹هزار و ۹۱۲تن از مهاجران افغان در ایران دارای کارت پناهندگی آمایش، ۳۰هزار تن دارای سند طولانی‌مدت، ۴۵۰هزار تن دارای گذرنامه کوتاه‌مدت و ۷۳۴هزار و ۶۲۲تن بدون مدرک در ایران زندگی می‌کنند. بیشتر مهاجرت افغان‌ها به ایران در سال‌های جنگ ایران و عراق و هم‌زمان با جنگ‌های داخلی افغانستان اتفاق افتاد.
امام‌خمینی(ره) در آن زمان دستور داد مرزها برای ورود مهاجران افغان باز شود و بسیج و سپاه را مکلف کرد تا با افغان‌های مهاجر همکاری کنند. به‌تدریج حدود ۳میلیون افغان وارد ایران شدند. بسیاری از این مهاجران که در دهه۶۰ به ایران مهاجرت کردند، در بخش‌های اقتصادی مشغول به کار شدند.
ایشان در یکی از سخنرانی‌هایشان با استقبال از مهاجرت افغان‌ها به ایران فرمود: «آواره‌هایی از افغانستان الان در ایران هستند و مشکلات زیادی دارند [...] البته ملت خیلی کمک می‌کند در همه این امور، لکن این‌طور نیست که کمک ملت کافی باشد [...] دولت است که متکفل این امور است و مسئول این امور است [...] و همین‌طور مهمان‌هایی که داریم، افغان هستند، مسلمان هستند یا فرض کنید که عراقی هستند یا بیچاره‌ها را از خانه‌هایشان دور کردند، ما‌لشان را بردند، خودشان را فرستادند اینجا، خب باید چه کرد با این‌ها؟ نباید این‌ها را پذیرایی کرد؟ ما مسلمانیم، آنها هم مسلمان‌اند، ما باید از آنها پذیرایی کنیم. خدمت کنیم به آنها و این دولت است که دارد این کارها را می‌کند.»
پس از آزادشدن مرزها، بسیاری از مهاجران به استان خراسان و مناطق تربت‌جام، تربت‌حیدریه و مشهد مهاجرت کردند و سپس کم‌کم به استان‌های دیگر ایران ازجمله تهران، اصفهان، قم، فارس و یزد رفتند و در آنجا نیز ساکن شدند. پس از پایان جنگ ایران و عراق و سقوط حکومت کمونیستی در افغانستان، حضور مهاجران افغان کم شد، اما با تسلط طالبان بر افغانستان و پس از آن با آغاز جنگ میان آمریکا و طالبان، مهاجرت‌های قانونی و غیرقانونی به ایران افزایش یافت.
در سرشماری منتشر‌شده مرکز آمار ایران در سال۱۳۹۵، مهاجران افغان بیشتر در استان‌های تهران، خراسان رضوی، اصفهان و کرمان زندگی می‌کنند. در این آمار اختلاف ۶درصدی که در ترکیب جنسی مهاجران وجود دارد، بر آن تأکید می‌کند که بیشتر این مردم را خانوارها تشکیل می‌دهند، هرچند احتمال سرشماری‌نشدن افراد مجردی که در بیرون از شهر مشغول‌به‌کارند نیز وجود دارد.
جمعیت‌‌شناسی مهاجران افغانستانی ساکن ایران
طبق گزارش سرشماری نفوس و مسکن سال۱۳۹۵ که مرکز آمار ایران منتشر کرده است، یک میلیون و ۵۸۳هزار و ۹۷۹نفر را که ۱٫۹۸درصد جمعیت کل ایران می‌شود، اتباع افغان تشکیل می‌دهند.
قومیت و مذهب
به‌گفته معاون اداره کل اتباع خارجه وزارت کشور، در سال۹۶، ۷۰درصد اتباع خارجی که در ایران زندگی می‌کردند، شیعه مذهب و بقیه اهل سنت بودند. همچنین سازمان ملل در گزارشی که در سال۲۰۱۵ منتشر کرده، آورده است که بیشتر مهاجران افغان در ایران از قوم هزاره، که شیعه‌مذهب‌اند، تشکیل می‌شوند. از دیگر اقوام افغان ساکن در ایران می‌توان از اقوام تاجیک، پشتون، ازبک نام برد.
ترکیب جنسیتی
طبق سرشماری سال۱۳۹۵ مرکز آمار ایران ۸۴۵هزار و ۲۶۷نفر از جمعیت اتباع افغانستان در ایران را مردان و ۷۳۸هزار و ۷۱۲تن دیگر را زنان تشکیل می‌دهند. طبق این گزارش، ۵۳درصد از جمعیت اتباع افغانستان در ایران را مردان و ۴۷درصد دیگر را زنان تشکیل می‌دهند.
تفکیک سنی
در سرشماری سال۱۳۹۵ حدود ۴۶درصد مهاجران افغان در ایران زیر ۲۰سال و حدود ۶۷درصد از آنان زیر ۳۰سال بودند. باتوجه‌به حضور چهل‌ساله این مهاجران در ایران، احتمال می‌رود بسیاری از مهاجران متولد ایران باشند. طبق این سرشماری، جمعیت مهاجران افغان از مردم بومی ایران جوان‌تر است (۳۱درصد ایرانیان زیر ۲۰سال و ۴۹درصد ایرانیان زیر ۳۰سال‌اند). از دلایل اصلی آن می‌توان آمار زیاد زادوولد و پایین‌بودن سن ازدواج در این جمعیت را بر شمرد.
پراکندگی جمعیتی مهاجران افغانستانی در ایران
اقامت مهاجران افغان در ۱۵استان ایران ممنوع است. مهاجران به‌جز ۳استان قم، البرز، تهران (به‌جز منطقه خُجیر در منطقه۱۳) در بقیه استان‌ها و در بعضی شهرستان‌ها فقط حق اقامت دارند. فاطمه اشرفی دلیل محدودیت رفت‌وآمد پناهندگان افغان در ایران را اجازه دولت ایران طبق کنوانسیون۱۹۵۱ حقوق پناهندگان برای ایجاد محدودیت جابه‌جایی، و تردد مهاجران خارجی در کشور خود را براساس منافع ملی و مسائل امنیتی بیان کرده است.
قانون اشتغال
طبق قانون کار ایران اتباع خارجی می‌توانند فقط در شغل‌های مجاز که از طرف دولت تعیین می‌شود، با داشتن حق اقامت و مجوز کار فعالیت کنند. پروانه کاری که در اختیار اتباع خارجه قرار می‌گیرد، برای یک سال معتبر است. هزینه پروانه موقت کار در سال۱۳۹۸ برای افرادی که بار نخست مجوز پروانه موقت کار را بگیرند، ۴۰۰هزار تومان و برای تمدید ۲۸۵هزار تومان بود. در صورتی که تبعه خارجی بدون اجازه حق کار در شغلی فعالیت کند، دولت کارفرما را به حبس و جریمه نقدی محکوم می‌کند.
مجوز پروانه کار در ایران به این‌دسته از افراد تعلق می‌گیرد:
-اتباع بیگانه‌ای که به‌مدت ۱۰سال در ایران حضور داشته باشند.
-اتباع بیگانه که همسر ایرانی دارند.
-مهاجران کشورهای بیگانه به‌ویژه کشورهای اسلامی و پناهندگان سیاسی به‌شرط داشتن کارت معتبر مهاجرت یا پناهندگی و پس از موافقت کتبی وزارتخانه‌های کشور و امور خارجه.
مشاغل مجاز
طبق قانون کار ایران، مهاجران افغان در ایران فقط در مشاغل مشخصی حق کار دارند، مگر در وضع خاصی که جایگزین ایرانی برای آن وجود نداشته باشد. در این وضعیت، با اجازه پروانه کار موقت سه‌ماهه می‌توانند در شغل‌های دیگر فعالیت کنند. هرچند که در سال‌های گذشته مشاغلی که مهاجران افغانستانی می‌توانند در آنها فعالیت کنند، بیشتر شده است.
تحصیلات مهاجران افغانستانی ساکن ایران
یکی از مشکلات مهاجران افغان در ایران، تحصیل کودکان در مدارس بود. کودکان قانونی با پرداخت هزینه در مدارس ثبت‌نام می‌شدند و کودکانی که اقامت قانونی نداشتند، یا در مدارس خودگردان آموزش می‌دیدند یا از تحصیل بازمی‌ماندند. در سال‌های گذشته با دستور رهبر معظم انقلاب در اردیبهشت‌ماه۱۳۹۴ که فرمودند:«هیچ کودک افغان، حتی مهاجرانی که به‌صورت غیرقانونی و بی‌مدرک در ایران حضور دارند، نباید از تحصیل بازبمانند و همه آنها باید در مدارس ایرانی ثبت‌نام شوند.» شرایط تحصیل کودکان افغانستانی مساعد شد و زمینه ثبت‌نام بسیاری از کودکان افغان در مدارس ایران مهیا شد و همه آنها توانستند از حق تحصیل برخوردار شوند. در سال تحصیلی ۹۸-۹۹، ۴۶۰هزار و ۶۰دانش‌آموز مهاجر افغانستانی در مدارس ایران ثبت‌نام کرده و از خدمات آموزشی استفاده کرده‌اند.
تحصیلات دانشگاهی
تحصیلات دانشگاهی برای اتباع افغان در ایران رایگان نیست و بسیاری از دانشجویان برای تحصیلات دانشگاهی با مشکلات متعددی ازجمله هزینه زیاد تحصیل، موضوع ویزای تحصیلی، نداشتن سابقه کار بعد از پایان تحصیلات در ایران برای بازگشت به افغانستان، بیمه دانشجویی، صادرنشدن گواهی‌نامه مواجه‌اند.
حق مالکیت
طبق ماده۵ قانون مدنی ایران، اتباع خارجی از حقوق مربوط به مالکیت اموال منقول مگر در مواردی که دولت ممنوع نکرده باشد، بهره می‌برند، اما طبق ماده یک آیین‌نامه چگونگی تملک اموال غیرمنقول، مالکیت این‌دسته اموال فقط در اختیار افرادی قرار می‌گیرد که حق اقامت دائم در ایران داشته باشند. اتباع خارجی محدودیت‌هایی برای تملک دارند: این افراد حق تملک اراضی (زمین یا معدن) را ندارند و تملک املاک مسکونی آن هم تحت شرایط خاص ازجمله اجازه رسمی دولت ایران امکان‌پذیر است. براساس این قانون به‌علت آنکه بسیاری از اتباع افغان در ایران اقامت موقت دارند (کارت آمایش + گذرنامه اقامتی) حق داشتن مالکیت بر اموال غیرمنقول را ندارند، مگر در شرایط خاص و آن‌هم هنگامی که دولت اجازه می‌دهد.
مهاجران افغانستانی
| شهرآرانیوز 
مدیر کل اتباع و مهاجران خارجی استانداری خراسان رضوی گفت: مهاجران غیرمجاز افغانستانی برای بازگشت به کشورشان از این پس فقط می‌توانند از طریق اردوگاه‌های اتباع در خراسان رضوی اقدام کنند.
کد خبر: ۳۵۸۷۹۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۶/۲۵
معاون امنیتی و انتظامی استانداری خراسان رضوی گفت: تا روز گذشته، ۹۴۱ هزار نفر از اتباع افغانستانی از طریق مرز دوغارون خارج شدند.
کد خبر: ۳۵۸۱۷۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۶/۲۳
امیری، ناجی مانشافت، این تیتر یک امروز روزنامه‌های آلمان بعد از بازی با ایرلند بود، فرزند یک مهاجر افغان که حالا افتخار کشورش است.
کد خبر: ۳۵۷۱۵۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۶/۱۷
تعدادی از اتباع افغاستانی امروز و همچنین طی روز‌های اخیر با عنوان آنچه دریافت اقامت یکساله عنوان کردند، به پلیس مهاجرت فراجا مراجعه کرده و موجب ازدحام در معابر اطراف شده‌اند.
کد خبر: ۳۵۶۵۴۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۶/۱۵
سخنگوی دولت گفت: خروج اتباع روی قیمت‌ها لزوماً تاثیر نمی‌گذارد، روی میزان یارانه‌های پرداختی مثل نانوایان، تاثیرگذار است.
کد خبر: ۳۵۶۰۶۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۶/۱۲
رئیس مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور آماری مبنی بر کاهش ۶ درصدی مصرف نان، کاهش ۳۰ درصدی اجاره‌بها در محلات و خالی شدن ۲۷۰۰ کلاس درس را تایید کرد.
کد خبر: ۳۵۵۷۸۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۶/۱۱
با توجه به سهم قابل توجه افغانستانی‌ها در اشتغال خراسان رضوی، خروج آنها از بازار کار نیازمند ارائه یک برنامه جامع است.
کد خبر: ۳۵۵۶۹۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۶/۱۱
استان تهران تا آبان سال گذشته به ۱۳ هزار کلاس درس نیاز داشت؛ حالا استاندار تهران می‌گوید با خروج اتباع غیرمجاز حدود یک پنجم این نیازمندی برطرف شده است.
کد خبر: ۳۵۴۳۳۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۶/۰۴
استاندار خراسان رضوی درباره آخرین وضعیت خروج اتباع افغانستانی از کشور گفت: تاکنون یک میلیون و ۲۰۰ نفر از اتباع افغانستانی از ایران خارج شده‌اند.
کد خبر: ۳۵۴۱۵۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۶/۰۳
نماینده مردم مشهد و کلات در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه بی‌برنامگی برای حضور اتباع خارجی در کشور تهدید است، گفت: ما حتماً برای حضور اتباع خارجی در کشور برنامه داریم.
کد خبر: ۳۵۲۵۸۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۶/۰۱
سخنگوی دبیرکل سازمان ملل، با اشاره به بازگشت ۱.۷ میلیون مهاجر افغان از ایران و پاکستان، هشدار داد که با فزونی یافتن تعداد بازگشت‌کنندگان به افغانستان، نیاز‌های بشردوستانه نیز به شدت افزایش یافته است.
کد خبر: ۳۵۲۰۴۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۵/۲۵
سخنگوی دولت با بیان اینکه موضوع مهاجران افغانستانی یک مطالبه ملی و تکلیف قانونی بود گفت: با افغانستان هم‌زبان هستیم، اما به هر حال این موضوع یک مطالبه ملی و تکلیف قانونی بود و به مصالح ملی خود بیشتر از هر چیزی باید اهمیت دهیم.
کد خبر: ۳۵۱۱۵۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۵/۲۱
استاندار خراسان رضوی با بیان اینکه روند خروج مهاجران کاهش یافته گفت: روزانه بین هزار تا ۶ هزار نفر از مرز دوغارون عبور می‌کنند.
کد خبر: ۳۵۱۰۶۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۵/۲۰
پس از بازگشت بیش از یک میلیون تبعه غیرمجاز در سال جاری، سوال اساسی این است که چند میلیون مهاجر غیرقانونی دیگر در ایران باقی مانده‌اند و چه سرنوشتی در انتظار آنهاست؟
کد خبر: ۳۵۰۹۳۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۵/۲۰
وزیر دادگستری در تایباد گفت: ساماندهی و روند خروج مهاجران غیرمجاز افغانستانی از گذرگاه بین‌المللی دوغارون به سمت این کشور همسایه مطلوب و مثبت ارزیابی می‌شود.
کد خبر: ۳۵۰۶۷۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۵/۱۹
معاون امنیتی انتظامی استاندار خراسان رضوی گفت: تاکنون، ۸۲۰ هزار مهاجر افغانستانی از طریق مرز دوغارون خارج شده‌اند و این روند تا ۱۵ شهریورماه ادامه دارد.
کد خبر: ۳۵۰۵۷۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۵/۱۸
رئیس برنامه اسکان بشر سازمان ملل متحد در افغانستان می‌گوید که بسیاری از مهاجران بازگشت‌کننده جایی برای رفتن ندارند، زیرا آنان در افغانستان زندگی نکرده‌اند.
کد خبر: ۳۵۰۵۴۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۵/۱۸
رئیس اداره کل صدور گذرنامه فراجا از حل مشکل سفر مهاجران افغانستانی دارای برگه سرشماری برای سفر به عراق و شرکت در پیاده‌روی اربعین خبر داد.
کد خبر: ۳۵۰۰۹۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۵/۱۵
سخنگوی مجمع نمایندگان خراسان رضوی گفت: تاکنون و در مجالس قبلی، وجود تعارض منافع بین دستگاه‌های مختلف سبب عدم رسیدگی به اتباع شده است.
کد خبر: ۳۴۹۵۸۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۵/۱۳
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی و رسانه‌ای مهاجران افغان در ایران از جمله تأسیس خانه ادبیات افغانستان، نمونه‌هایی از پیوند‌های عمیق فرهنگی بین دو ملت است گفت: دشمن در تلاش برای ایجاد تصویر منفی بین ایرانی‌ها و افغانستانی‌ها است.
کد خبر: ۳۴۹۵۴۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۴/۰۵/۱۳