افغانستانی‌های ساکن ایران به آن‌دسته از مهاجران و پناهجویانی گفته می‌شود که در پی ناامنی و جنگ‌های طولانی و نبود کار در افغانستان به ایران مهاجرت کرده‌اند. طبق آماری که وزارت امور مهاجران و عودت‌کنندگان افغانستان در سال۱۳۹۶ منتشر کرده است، ۸۳۹هزار و ۹۱۲تن از مهاجران افغان در ایران دارای کارت پناهندگی آمایش، ۳۰هزار تن دارای سند طولانی‌مدت، ۴۵۰هزار تن دارای گذرنامه کوتاه‌مدت و ۷۳۴هزار و ۶۲۲تن بدون مدرک در ایران زندگی می‌کنند. بیشتر مهاجرت افغان‌ها به ایران در سال‌های جنگ ایران و عراق و هم‌زمان با جنگ‌های داخلی افغانستان اتفاق افتاد.
امام‌خمینی(ره) در آن زمان دستور داد مرزها برای ورود مهاجران افغان باز شود و بسیج و سپاه را مکلف کرد تا با افغان‌های مهاجر همکاری کنند. به‌تدریج حدود ۳میلیون افغان وارد ایران شدند. بسیاری از این مهاجران که در دهه۶۰ به ایران مهاجرت کردند، در بخش‌های اقتصادی مشغول به کار شدند.
ایشان در یکی از سخنرانی‌هایشان با استقبال از مهاجرت افغان‌ها به ایران فرمود: «آواره‌هایی از افغانستان الان در ایران هستند و مشکلات زیادی دارند [...] البته ملت خیلی کمک می‌کند در همه این امور، لکن این‌طور نیست که کمک ملت کافی باشد [...] دولت است که متکفل این امور است و مسئول این امور است [...] و همین‌طور مهمان‌هایی که داریم، افغان هستند، مسلمان هستند یا فرض کنید که عراقی هستند یا بیچاره‌ها را از خانه‌هایشان دور کردند، ما‌لشان را بردند، خودشان را فرستادند اینجا، خب باید چه کرد با این‌ها؟ نباید این‌ها را پذیرایی کرد؟ ما مسلمانیم، آنها هم مسلمان‌اند، ما باید از آنها پذیرایی کنیم. خدمت کنیم به آنها و این دولت است که دارد این کارها را می‌کند.»
پس از آزادشدن مرزها، بسیاری از مهاجران به استان خراسان و مناطق تربت‌جام، تربت‌حیدریه و مشهد مهاجرت کردند و سپس کم‌کم به استان‌های دیگر ایران ازجمله تهران، اصفهان، قم، فارس و یزد رفتند و در آنجا نیز ساکن شدند. پس از پایان جنگ ایران و عراق و سقوط حکومت کمونیستی در افغانستان، حضور مهاجران افغان کم شد، اما با تسلط طالبان بر افغانستان و پس از آن با آغاز جنگ میان آمریکا و طالبان، مهاجرت‌های قانونی و غیرقانونی به ایران افزایش یافت.
در سرشماری منتشر‌شده مرکز آمار ایران در سال۱۳۹۵، مهاجران افغان بیشتر در استان‌های تهران، خراسان رضوی، اصفهان و کرمان زندگی می‌کنند. در این آمار اختلاف ۶درصدی که در ترکیب جنسی مهاجران وجود دارد، بر آن تأکید می‌کند که بیشتر این مردم را خانوارها تشکیل می‌دهند، هرچند احتمال سرشماری‌نشدن افراد مجردی که در بیرون از شهر مشغول‌به‌کارند نیز وجود دارد.
جمعیت‌‌شناسی مهاجران افغانستانی ساکن ایران
طبق گزارش سرشماری نفوس و مسکن سال۱۳۹۵ که مرکز آمار ایران منتشر کرده است، یک میلیون و ۵۸۳هزار و ۹۷۹نفر را که ۱٫۹۸درصد جمعیت کل ایران می‌شود، اتباع افغان تشکیل می‌دهند.
قومیت و مذهب
به‌گفته معاون اداره کل اتباع خارجه وزارت کشور، در سال۹۶، ۷۰درصد اتباع خارجی که در ایران زندگی می‌کردند، شیعه مذهب و بقیه اهل سنت بودند. همچنین سازمان ملل در گزارشی که در سال۲۰۱۵ منتشر کرده، آورده است که بیشتر مهاجران افغان در ایران از قوم هزاره، که شیعه‌مذهب‌اند، تشکیل می‌شوند. از دیگر اقوام افغان ساکن در ایران می‌توان از اقوام تاجیک، پشتون، ازبک نام برد.
ترکیب جنسیتی
طبق سرشماری سال۱۳۹۵ مرکز آمار ایران ۸۴۵هزار و ۲۶۷نفر از جمعیت اتباع افغانستان در ایران را مردان و ۷۳۸هزار و ۷۱۲تن دیگر را زنان تشکیل می‌دهند. طبق این گزارش، ۵۳درصد از جمعیت اتباع افغانستان در ایران را مردان و ۴۷درصد دیگر را زنان تشکیل می‌دهند.
تفکیک سنی
در سرشماری سال۱۳۹۵ حدود ۴۶درصد مهاجران افغان در ایران زیر ۲۰سال و حدود ۶۷درصد از آنان زیر ۳۰سال بودند. باتوجه‌به حضور چهل‌ساله این مهاجران در ایران، احتمال می‌رود بسیاری از مهاجران متولد ایران باشند. طبق این سرشماری، جمعیت مهاجران افغان از مردم بومی ایران جوان‌تر است (۳۱درصد ایرانیان زیر ۲۰سال و ۴۹درصد ایرانیان زیر ۳۰سال‌اند). از دلایل اصلی آن می‌توان آمار زیاد زادوولد و پایین‌بودن سن ازدواج در این جمعیت را بر شمرد.
پراکندگی جمعیتی مهاجران افغانستانی در ایران
اقامت مهاجران افغان در ۱۵استان ایران ممنوع است. مهاجران به‌جز ۳استان قم، البرز، تهران (به‌جز منطقه خُجیر در منطقه۱۳) در بقیه استان‌ها و در بعضی شهرستان‌ها فقط حق اقامت دارند. فاطمه اشرفی دلیل محدودیت رفت‌وآمد پناهندگان افغان در ایران را اجازه دولت ایران طبق کنوانسیون۱۹۵۱ حقوق پناهندگان برای ایجاد محدودیت جابه‌جایی، و تردد مهاجران خارجی در کشور خود را براساس منافع ملی و مسائل امنیتی بیان کرده است.
قانون اشتغال
طبق قانون کار ایران اتباع خارجی می‌توانند فقط در شغل‌های مجاز که از طرف دولت تعیین می‌شود، با داشتن حق اقامت و مجوز کار فعالیت کنند. پروانه کاری که در اختیار اتباع خارجه قرار می‌گیرد، برای یک سال معتبر است. هزینه پروانه موقت کار در سال۱۳۹۸ برای افرادی که بار نخست مجوز پروانه موقت کار را بگیرند، ۴۰۰هزار تومان و برای تمدید ۲۸۵هزار تومان بود. در صورتی که تبعه خارجی بدون اجازه حق کار در شغلی فعالیت کند، دولت کارفرما را به حبس و جریمه نقدی محکوم می‌کند.
مجوز پروانه کار در ایران به این‌دسته از افراد تعلق می‌گیرد:
-اتباع بیگانه‌ای که به‌مدت ۱۰سال در ایران حضور داشته باشند.
-اتباع بیگانه که همسر ایرانی دارند.
-مهاجران کشورهای بیگانه به‌ویژه کشورهای اسلامی و پناهندگان سیاسی به‌شرط داشتن کارت معتبر مهاجرت یا پناهندگی و پس از موافقت کتبی وزارتخانه‌های کشور و امور خارجه.
مشاغل مجاز
طبق قانون کار ایران، مهاجران افغان در ایران فقط در مشاغل مشخصی حق کار دارند، مگر در وضع خاصی که جایگزین ایرانی برای آن وجود نداشته باشد. در این وضعیت، با اجازه پروانه کار موقت سه‌ماهه می‌توانند در شغل‌های دیگر فعالیت کنند. هرچند که در سال‌های گذشته مشاغلی که مهاجران افغانستانی می‌توانند در آنها فعالیت کنند، بیشتر شده است.
تحصیلات مهاجران افغانستانی ساکن ایران
یکی از مشکلات مهاجران افغان در ایران، تحصیل کودکان در مدارس بود. کودکان قانونی با پرداخت هزینه در مدارس ثبت‌نام می‌شدند و کودکانی که اقامت قانونی نداشتند، یا در مدارس خودگردان آموزش می‌دیدند یا از تحصیل بازمی‌ماندند. در سال‌های گذشته با دستور رهبر معظم انقلاب در اردیبهشت‌ماه۱۳۹۴ که فرمودند:«هیچ کودک افغان، حتی مهاجرانی که به‌صورت غیرقانونی و بی‌مدرک در ایران حضور دارند، نباید از تحصیل بازبمانند و همه آنها باید در مدارس ایرانی ثبت‌نام شوند.» شرایط تحصیل کودکان افغانستانی مساعد شد و زمینه ثبت‌نام بسیاری از کودکان افغان در مدارس ایران مهیا شد و همه آنها توانستند از حق تحصیل برخوردار شوند. در سال تحصیلی ۹۸-۹۹، ۴۶۰هزار و ۶۰دانش‌آموز مهاجر افغانستانی در مدارس ایران ثبت‌نام کرده و از خدمات آموزشی استفاده کرده‌اند.
تحصیلات دانشگاهی
تحصیلات دانشگاهی برای اتباع افغان در ایران رایگان نیست و بسیاری از دانشجویان برای تحصیلات دانشگاهی با مشکلات متعددی ازجمله هزینه زیاد تحصیل، موضوع ویزای تحصیلی، نداشتن سابقه کار بعد از پایان تحصیلات در ایران برای بازگشت به افغانستان، بیمه دانشجویی، صادرنشدن گواهی‌نامه مواجه‌اند.
حق مالکیت
طبق ماده۵ قانون مدنی ایران، اتباع خارجی از حقوق مربوط به مالکیت اموال منقول مگر در مواردی که دولت ممنوع نکرده باشد، بهره می‌برند، اما طبق ماده یک آیین‌نامه چگونگی تملک اموال غیرمنقول، مالکیت این‌دسته اموال فقط در اختیار افرادی قرار می‌گیرد که حق اقامت دائم در ایران داشته باشند. اتباع خارجی محدودیت‌هایی برای تملک دارند: این افراد حق تملک اراضی (زمین یا معدن) را ندارند و تملک املاک مسکونی آن هم تحت شرایط خاص ازجمله اجازه رسمی دولت ایران امکان‌پذیر است. براساس این قانون به‌علت آنکه بسیاری از اتباع افغان در ایران اقامت موقت دارند (کارت آمایش + گذرنامه اقامتی) حق داشتن مالکیت بر اموال غیرمنقول را ندارند، مگر در شرایط خاص و آن‌هم هنگامی که دولت اجازه می‌دهد.
مهاجران افغانستانی
| شهرآرانیوز
رئیس مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور در نشست مشترک با سفیر فنلاند گفت: جمهوری اسلامی ایران سهم خود را در قبال پناهندگان پرداخت کرده است.
کد خبر: ۳۰۲۴۵۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۹/۰۷
سخنگوی دولت گفت: از ابتدای دولت چهاردهم تاکنون (۶ آذر ۱۴۰۳)، ۳۲۰ هزار نفر از مهاجران غیرمجاز به کشور خود بازگردانده شدند.
کد خبر: ۳۰۲۲۵۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۹/۰۶
رئیس مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور اظهار کرد که بازگشت افغان‌های غیرقانونی به کشورشان، کمک می‌کند تا جمهوری اسلامی با افغان‌هایی که قصد ورود به ایران را دارند، مانند یک عنصر عادی برخورد کند.
کد خبر: ۳۰۱۳۶۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۹/۰۱
براساس اطلاعات سازمان بورس ایران، حضور افغان‌های مقیم ایران در بورس بیشتر از ایرانی‌های مقیم خارج است.
کد خبر: ۳۰۰۱۰۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۸/۲۴
نماینده مردم یزد در مجلس شورای اسلامی میگوید که طرح سامان‌دهی اتباع خارجی در ایران تنها شامل اتباعی است که مجوز اقامت در کشور را دارند.
کد خبر: ۲۹۹۸۷۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۸/۲۳
به منظور بررسی حضور بازیکنان اتباع مختلف در مسابقات ایران، هدایت ممبنی، دبیرکل فدراسیون فوتبال نشستی را با ارکان قضایی فدراسیون برگزار کرد و به بررسی نحوه بکارگیری بازیکنان فاقد تابعیت ایران پرداختند.
کد خبر: ۲۹۹۵۳۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۸/۲۱
رئیس سندیکای صنایع کنسرو ایران با بیان اینکه ارائه خدمات به مهاجران افغانستانی در ایرانی، راه برون رفت از کمبود نیروی انسانی است گفت: بهتر است افغان‌ها را بیمه کنیم و خدمات به آنها اعطا کنیم.
کد خبر: ۲۹۹۳۴۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۸/۲۰
مشاور وزیر و رئیس مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور با بیان اینکه ما آماده هستیم با استفاده از ظرفیت برنامه «شاد»، دختران افغانستانی بازمانده از تحصیل را آموزش بدهیم، گفت: اولویت ما ارائه خدمات به اتباع خودمان است. ما وظیفه داریم که به اتباع مجاز خدمت‌رسانی کنیم.
کد خبر: ۲۹۸۷۰۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۸/۱۶
سیدامیر شوشتری گفت: ما در استان، به ۷۰ هزار دانش‌آموز اتباع آموزش می‌دهیم که ۹۰ درصد آنها در حاشیه شهر مشهد هستند.
کد خبر: ۲۹۸۶۶۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۸/۱۶
مدیرکل اتباع و مهاجران خارجی استانداری خراسان رضوی گفت: ساخت اردوگاه مهاجران با هدف سامان‌دهی اتباع افغانستانی در شهرستان مرزی تایباد خراسان رضوی ضرورت دارد.
کد خبر: ۲۹۷۹۹۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۸/۱۳
دستیار اجتماعی رئیس جمهور، کار‌های زشت نژادپرستانه در قبال مهاجران را غیرقابل توجیه و نیز ناسازگار با فرهنگ و روحیه ایرانی دانست.
کد خبر: ۲۹۷۵۳۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۸/۱۰
فرمانده کل انتظامی گفت: ۸۵۰ هزار اتباع غیرمجاز از ایران طرد شدند؛ ضمن اینکه طرد اتباع غیرمجاز بر کاهش جرم تأثیر دارد و باید این تأثیر در بلندمدت بررسی شود.
کد خبر: ۲۹۶۹۸۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۸/۰۷
نماینده ویژه رئیس‌جمهور در امور افغانستان در یک گفت‌وگوی تفضیلی به سؤالات مختلفی درباره رابطه ایران و افغانستان پاسخ داده و تکلیف بعضی شایعات در این رابطه را روشن کرده است. او فروش زمین به اتباع افغانستانی در چابهار را شایعه دانسته و گفته است که ۶ میلیون افغانستانی در ایران حضور دارند.
کد خبر: ۲۹۶۸۳۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۸/۰۶
معاون راهبردی رئیس‌جمهور گفت: ما سیاست منسجمی درباره اتباع خارجی در ایران نداریم که چه به صورت قانونی و چه غیرقانونی به کشور ما آمده‌اند.
کد خبر: ۲۹۵۸۷۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۸/۰۱
سرنوشت کودکان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان غیرایرانی، زندگی در سایه است، بدون مدرک هویتی رسمی. آنها در مدرسه، دانشگاه، محل کار و در ازدواجشان بلاتکلیف‌اند. در بهمن‌ماه سال ۱۴۰۲، رئیس سازمان ثبت‌احوال کشور اعلام کرد که تاکنون برای ۲۶ هزار نفر از فرزندان حاصل از ازدواج مادر ایرانی با پدر خارجی، شناسنامه صادر شده است؛ درخواست‌هایی که احتمالاً پیش از سال ۱۴۰۱ ثبت شده و بعد از آن، متوقف شده است.
کد خبر: ۲۹۵۸۶۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۸/۰۱
رئیس مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور گفت: در صورت عدم مسئولیت پذیری و تقسیم منصفانه بار میزبانی از پناهندگان توسط جامعه بین المللی، جمهوری اسلامی ایران در سیاست‌ها و برنامه‌های مهاجرتی خود تجدیدنظر خواهد کرد.
کد خبر: ۲۹۵۳۹۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۷/۲۸
در نامه‌ای که در اختیار رسانه‌ها قرار گرفته دولت لایحه تشکیل سازمان ملی مهاجرت را از مجلس پس گرفته است.
کد خبر: ۲۹۵۳۶۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۷/۲۸
سازمان ملل متحد میگوید که از سال ۲۰۲۱، بیش از ۱.۶ میلیون افغان برای تأمین «امنیت و حفاظت» خود به ایران و پاکستان پناه برده‌اند.
کد خبر: ۲۹۵۱۵۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۷/۲۷
رئیس سازمان بازرسی کل کشور میگوید: طبق قانون هرگونه ورود یا تردد اتباع غیرمجاز به کشور ممنوع است و یک قانون است و باید رعایت بشود.
کد خبر: ۲۹۴۹۲۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۷/۲۵
رئیس مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور گفت: برابر آمار منتشر شده سازمان بین‌المللی مهاجرت، موج ورود اتباع افغانی به ایران همچنان ادامه داشته و در شش‌ماهه اول سال ۲۰۲۴ بیش از یک میلیون نفر از این اتباع در کشور ما ساکن شده‌اند.
کد خبر: ۲۹۴۹۲۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۷/۲۵