مسعود سلطانی - «داریم از جیب می‌خوریم.» شاید این جمله بهترین توصیف درباره وضعیت مصرف آب در دشت مشهد باشد. بر اساس آخرین برآوردها، میزان آب تجدیدپذیری که سالیانه در دشت مشهد در اختیار داریم، ۸۰۰ میلیون مترمکعب است و میزان آبی که بهره‌برداری می‌کنیم، بیش از یک‌میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب! این یعنی ۴۰۰ میلیون مترمکعب آب را از دل سفره‌های آب زیرزمینی که ذخیره راهبردی آیندگان هستند، می‌کشیم بیرون و می‌بلعیم. این یعنی از جیب می‌خوریم. در این شرایط به‌طور طبیعی انتظار می‌رود که اعتبارات آب به افزایش بهره‌وری و مدیریت تقاضا معطوف باشد، اما به این موضوع در لایحه قانون برنامه و بودجه سال ۹۹ توجهی نشده است. جمع کل بودجه که به سرفصل آب استان تعلق‌گرفته ۴۱ میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان است که بیشتر این پول صرف پروژه‌های آب‌رسانی یا به تعبیر دیگر افزایش تأمین می‌شود.
مهجوریت آبخیزداری
در این میان آنچه که همچون سالیان گذشته مهجور و مظلوم باقی مانده است، پروژه‌های آبخیزداری و حفاظت از خاک است؛ پروژه‌هایی که اجرای آن‌ها به افزایش بهره‌وری از آب می‌انجامد و اساس آن بر مدیریت تقاضای آب بنا شده است. سهم کل برنامه آبخیزداری و حفاظت از خاک کشور در بودجه سال پیش رو ۱۸۱ میلیارد تومان است و از این مبلغ تنها ۵ میلیارد تومان سهم خراسان‌رضوی و جنوبی شده است. این ردیف مربوط به پروژه «مطالعه و اجرای عملیات آبخیزداری حوزه سیاه‌کوه خراسان‌جنوبی و رضوی» است.
بر اساس برنامه ششم توسعه باید در کشور ۱۰ میلیون هکتار عملیات آبخیزداری انجام شود و برای این کار ۱۰ هزار میلیارد تومان بودجه نیاز است، اما در ۳ سال نخست برنامه ششم توسعه که پنج‌ساله تدوین شده، تنها ۵۳۸ میلیارد تومان بودجه به آبخیزداری اختصاص داده شده است.
این در حالی است که بر اساس گزارش‌های دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک کشور از تجربه سیل فروردین ۹۹ معلوم شد که سدسازی‌ها نقش بسیار کم‌رنگ‌تری نسبت به آبخیزداری در کنترل سیل و مهار آب دارد. برای ساخت یک سد ۱۰هزار میلیارد تومان هزینه می‌شود؛ درحالی‌که هزینه یک‌سال آبخیزداری در همان ابعاد که سد کارایی دارد، ۲۰۰۰ میلیارد تومان است!
افزایش ناکافی
برای مشهد در سرفصل بودجه آب کشور که در سال آینده ۵۰۷۵ میلیارد تومان است، فقط ۲۶ میلیارد تومان اعتبار در نظر گرفته شده؛ البته این رقم امسال فقط ۱۸ میلیارد تومان است. این یعنی در سال ۹۹ سرفصل بودجه آب برای مشهد ۴۴ درصد افزایش یافته است، اما این رقم با نیاز این شهر هنوز فاصله جدی دارد. اوضاع سرفصل بودجه آب برای خراسان‌رضوی نیز آنچنان که باید، به‌کام نیست. سهم خراسان‌رضوی از بودجه آب کشور کمتر از ۰۸/۰ درصد است! سهم استان از سرفصل بودجه آب در سال آینده ۴۱ میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان است. این رقم در سال ۹۸ حدود ۳۴ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان بوده است و در لایحه قانون برنامه و بودجه سال آینده ۲۱ درصد افزایش یافته است. البته در لایحه قانون برنامه و بودجه، برآورد بودجه سال ۱۴۰۰ برای پروژه‌های آبی استان ۱۸ میلیارد تومان است. کارشناسان تدوین‌کننده لایحه بودجه ۹۹ اعتبار لازم برای اتمام پروژه‌های آب‌رسانی، آبیاری و زهکشی خراسان‌رضوی را بیش از ۱۸۰ میلیارد تومان برآورد کرده‌اند. البته این تخمین بر اساس برآورد‌هایی انجام شده است که به نرخ روز نیست. با این حال حتی اگر همین رقم را مبنا قرار دهیم، با توجه به بودجه ۱۸ میلیارد تومانی پروژه‌های آبی استان در سال ۱۴۰۰ باید تا سال ۱۴۱۰ چشم‌انتظار بمانیم.
کاهش بودجه آب‌وفاضلاب استان
بررسی‌های شهرآرا از لایحه قانون برنامه و بودجه کشور در سال ۹۹ نشان می‌دهد که در سال پیش رو سهم مشهد از سرفصل بودجه «آب‌وفاضلاب» ۲۵ درصد کاهش پیدا کرده و از ۸ میلیارد تومان در سال ۹۹ به ۶ میلیارد تومان رسیده است؛ این در حالی است که برای اتمام پروژه‌های فاضلابی مشهد دست‌کم ۲۳۷ میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان اعتبار نیاز است. وضعیت خراسان‌رضوی در مقایسه با مشهد کمی بدتر است. سهم استان از محل سرفصل آب‌وفاضلاب در سال ۹۹ حدود ۳۵ درصد کاهش پیدا کرده است. بودجه استان در فصل آب‌وفاضلاب ۹ ردیف و مربوط به پروژه‌های ایجاد و تکمیل تأسیسات فاضلاب شهری است. جمع بودجه این پروژه‌ها در امسال ۳۲ میلیارد تومان بوده و برآورد سال ۹۹ برای این پروژه‌ها ۲۰ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان است. در حالی بودجه آب‌وفاضلاب مشهد ۲۵ درصد و بودجه استان ۳۵ درصد کاهش یافته است که جمع سرفصل بودجه آب‌وفاضلاب کشور تنها ۳ درصد کاهش در سال ۹۹ را نشان می‌دهد.