محیط زیست قربانی تصمیم‌های ناپایدار

عماد پورشهریاری|در یک شرایط اصولی شاید بتوان برخی از مشکلات مرتبط با سر‌فصل آب در کشور را با بودجه حل کرد، موضوعی که در چند سال اخیر، دست‌کم در سرفصل‌های لایحه بودجه کمتر دیده می‌شود. این در حالی است که مشکل تأمین و مدیریت منابع آب، نه اَبَر بحران سال‌های آینده، که معضل حیاتی همین روز‌های کشور است. خراسان رضوی و شهر مشهد به عنوان یکی از بی‌آب‌ترین مناطق کشور، یکی از متزلزل‌ترین وضعیت‌های آبی در کشور را دارد. در چنین شرایطی بودجه آب‌رسانی به مشهد از سد ارداک بدون افزایش نسبت به سال گذشته ۴ میلیارد تومان پیشنهاد شده و آب‌رسانی به مشهد از سد دوستی با ۱۰ میلیارد تومان کاهش، برای سال آینده ۲۵ میلیارد تومان، در نظر گرفته شده است. همچنین تکمیل و تجهیز شبکه‌های اندازه‌گیری آب‌های سطحی و زیرزمینی در محدوده شرکت سهامی سازمان آب منطقه‌ای خراسان رضوی مانند ۲ سال گذشته بدون ردیف بودجه خواهد بود. علاوه بر این، ایجاد تأسیسات فاضلاب شهر مشهد با ۱/۲ میلیارد تومان کاهش نسبت به سال گذشته، ۶ میلیارد تومان خواهد بود. در همین رابطه گفت‌وگویی داشتیم با دکتر مهدی کلاهی، استادیار گروه آموزشی مرتع و آبخیزداری دانشکده منابع طبیعی و محیط‌زیست دانشگاه فردوسی مشهد که معتقد است کاهش بودجه فصل آب در لایحه بودجه ممکن است در آینده هزینه‌هایی چندبرابری به کشور تحمیل کند.

بودجه‌های مرتبط با منابع آب خراسان‌رضوی در سال ۹۹ در لایحه بودجه کاهش داشته یا بر اساس تورم جاری، افزایش نیافته است. به نظر شما کمبود بودجه چه مشکلاتی می‌تواند برای استان ایجاد کند؟
بودجه‌ای که برای محیط‌زیست کل کشور در نظر گرفته شده است ۲/۰ درصد از کل بودجه کشور است. این آمار نگران‌کننده است، به‌خصوص اینکه محیط زیست از بغرنج‌ترین مشکلات روز کشور است. برای مثال، آلودگی هوا میلیارد‌ها تومان به کشور خسارت زده است. اگر الان برای محیط زیست هزینه نکنیم، بعد‌ها باید هزاران میلیارد تومان برای معضلات محیط‌زیستی هزینه کنیم.
اگر هزینه یک پروژه را به میزان زیادی کاهش دهیم به این معناست که کیفیت کار را کاهش داده‌ایم. به همین دلیل نباید انتظار داشته باشیم که در آینده مشکلی برای آب‌رسانی به شهر ایجاد نشود. ممکن است در آینده قطعی آب بیشتر شود تنها به این دلیل که نتوانسته‌ایم منابع مالی آن را در نظر بگیریم. باید برای مدیریت یا نگهداشت نیروی انسانی هم هزینه کرد. کاهش سرمایه‌گذاری با وجود افزایش هزینه‌ها در این حوزه به این معناست که ما به پیامد‌های بلندمدت و ماندگار آن توجه نکرده‌ایم.

در لایحه بودجه اولویت‌ها در حوزه آب چگونه باید باشد؟
در این موضوع ۲ حوزه داریم: یکی عرضه و دیگری مصرف. ما اکنون در بخش عرضه وضعیت مطلوبی از نظر منابع آبی نداریم. رودخانه‌ها خشک شده‌اند و سفره‌های آب زمینی هم کاهش چشمگیری داشته‌اند. با این مفهوم، اگر به دنبال این موضوع باشیم که عرضه بیشتری داشته باشیم، مواردی، چون انتقال آب یا شیرین‌سازی آن نمی‌تواند به ما در مدیریت منابع کمک کند. برآورد می‌شود ۳۰ درصد منابع آب هدر می‌رود. این اتفاق هزینه‌های سنگینی به شهر تحمیل می‌کند. باید روی تعمیر و نگهداری و مدیریت مصرف تمرکز داشته باشیم تا بتوان با کاهش منابع مالی و کمبود آب مقابله کرد. باید به جای آنکه به دنبال سازه باشیم، مصرف را کنترل کنیم. دنیای امروز به جای سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های آن‌چنانی، روی منابع انسانی کار می‌کند به گونه‌ای که هرکس آب بیشتری مصرف کند هزینه بیشتری نیز بپردازد.

بی‌توجهی به سرفصل تأمین آب در سال‌های اخیر چه آثار بلندمدتی خواهد داشت؟‌
می‌تواند تعارضات اجتماعی و نهادی ایجاد کند. حفر چند هزار چاه غیرمجاز باعث شده است نیازمند نظارت بیشتری باشیم که خود منابع بیشتری را هدر خواهد داد. موضوع البته فقط به پول ختم نخواهد شد و ممکن است به دامنه وسیعی از نابرابری‌ها و ناملایمات بینجامد. به همین دلیل، لازم است از بخش دیگری هزینه را کاهش دهیم و به سلامت منابع طبیعی و آب اختصاص دهیم. در غیر این صورت، باید در بخش‌های سلامت و پرشکی هزینه بیشتری را پرداخت کنیم که این موضوع علاوه بر سلامت جسمی، حوزه‌های مالی را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد. متأسفانه دولت با پیام محیط‌زیستی آغاز به کار کرد، اما در واقع، محیط زیست قربانی تصمیم‌های ناپایداری شده است که در کشور اجرا می‌شود.