معصومه متین‌نژاد | شهرآرانیوز؛ پسرک خم می‌شود و از روی زمین چیزی را برمی‌دارد. بعد هم با سرآستینش تمیزش می‌کند. ۸-۷ سالی نباید بیشتر داشته باشد. دوستش را صدا می‌زند و بعد هم هر دو مشغول ورانداز آن شی می‌شوند. کنجکاوم بدانم؛ چه‌چیزی آن‌ها را تا این اندازه هیجان‌زده کرده است. در همین بین دوست سومی از راه می‌رسد و از داخل جیبش جعبه کوچکی را بیرون می‌آورد. درچشم برهم زدنی، ۴-۳ چوب کبریت را روشن می‌کند و آن شی را می‌گیراند.
پُک اول را که می‌زند، تازه می‌فهمم آنچه آن سه کودک را سرگرم ساخته، سیگاری نیم‌سوخته است که کسی از سر بی‌توجهی رهایش کرده‌است. به‌ترتیب هرکدام پُکی می‌زنند. از دودی که به‌راحتی فاصله دهان تا ریه‌هایشان را پُر می‌کند، می‌توان فهمید که بار اولشان نیست. در ذهنم تصویر مردی نقش می‌بندد که آنجا ایستاده و بعد از دوسه پُک، سیگارش را با حرکت دو انگشت برروی زمین می‌پراند. بعد هم بی‌خیال هرچیزی راه خودش را می‌گیرد و می‌رود.
درباره آسیب‌هایی که دخانیات به‌ویژه سیگار به سلامتی و محیط‌زیست وارد می‌کنند، زیاد مطلب نوشته‌ام، ولی این نخستین باری است که از این زاویه به مسئله نگاه می‌کنم؛ «ته سیگار‌هایی که خیلی‌ها بی‌توجه به سرنوشتشان، آن‌ها را درکوچه و خیابان یا طبیعت رها می‌کنند.» و نمی‌دانند که با این کارشان نفس خیلی‌ها را می‌بُرند: زمینی که آلوده می‌شود؛ گیاهی که می‌سوزد؛ حیوانی که می‌میرد و کودکی که نخستین پُک‌هایش را از سرکنجکاوی تجربه می‌کند.
۶۰۰.۰۰۰.۰۰۰ اصله درخت
کاغذ دور فیلتر سیگار از بهترین جنس کاغذ یعنی ورق‌های شیت ساخته شده است که برای تولید آن‌ها سالانه ۶۰۰میلیون اصله درخت بریده می‌شود.
۱.۰۲۰.۰۰۰ تن ته‌سیگار
وزن یک فیلتر سیگار حدود ۱۷۰میلی‌گرم محاسبه شده است. بر این اساس، تنها با دور انداختن فقط تهسیگارها سالیانه حدود یک میلیون و ۲۰ هزار تن زباله سمی و خطرناک در دنیا تولید می‌شود.
۶۵ تا ۷۵ یورو
جریمه رها کردن ته سیگار در محیط در اروپا برای هر فرد ۶۵ تا ۷۵ یورو، معادل حدود ۲ میلیون تومان است.
۴۰۰۰ ماده خطرناک
پژوهش‌های کارشناسان حوزه سلامت نشان می‌دهد: در فیلتر سیگار حدود ۴۰۰۰ماده خطرناک مانند فلزات سنگین وجود دارد که تجزیه آن‌ها در طبیعت بین یک تا ۳۶ماه در بهترین حالت زمان می‌برد. ۳۰۰۰ مورد آن در فاز گازی و بقیه در فاز جامد و نیمه جامد است، مانند نیتروز آمین‌ها، فرمالدئید، استالدئید، بنزن، سرب، نیکل و کادمیم.
۱۰.۰۰۰.۰۰۰.۰۰۰ تومان
روزانه حدود ۵میلیارد تومان سیگار در کشور دود می‌شود که ۲برابر آن صرف درمان بیماری‌های ناشی از آن خواهد شد.
۶۰ مورد
۶۰ مورد از مواد شیمیایی سازنده سیگار در بروز سرطان نقش دارند.
۶ تریلیون سیگار
سالیانه حدود ۶تریلیون سیگار فیلتردار در جهان تولید و نزدیک به دوسوم از ته سیگارها هم در طبیعت رها می‌شود.
۴۰۰هزار کیلو
سالیانه حدود ۴۰۰ هزار کیلو ته سیگار درکشورمان تولید می‌شود.
۹۰%
۹۰ درصد فیلتر‌های سیگار تولیدی در جهان از اَسِتان سلولز است که به‌سختی تجزیه می‌شود و خطر‌های زیادی را برای محیط‌زیست، سلامت انسان، گیاهان و جانداران به‌همراه دارد.
۲.۰۰۰.۰۰۰.۰۰۰ ته سیگار
در ایران سالیانه بیش از ۲میلیارد و ۱۹۵ میلیون ته‌سیگار در طبیعت رها می‌شود.
۷%
علت حدود ۷ درصد از آتش‌سوزی‌های جنگلی رها کردن ته سیگار در طبیعت است.
۶۰.۰۰۰ نفر
سالیانه بیش از ۶۰هزار نفر در ایران بر اثر مصرف دخانیات می‌میرند.
درباره زیان و ضرر سیگار روی سلامتی و محیط‌زیست زیاد شنیده‌ایم و امروز قصد نداریم، درباره آن حرفی بزنیم. شاید باورکردنی نباشد که ته سیگار هم به‌همان اندازه آسیب داشته باشد، آن هم درحالی‌که از نظر خیلی‌ها فقط یک فیلتر ساده است. اجازه بدهید در ادامه تنها به چند نمونه کوچک از آن که نتیجه چند پژوهش علمی است، اشاره گذرایی داشته باشیم.
سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۱۵ از زیان و ضرر کارخانه‌های سیگارسازی در ۲۰ سال پیش از آن گزارشی تهیه کرد که نشان می‌داد: این کارخانه‌ها در این مدت ۴۵میلیون تن زباله جامد، ۶میلیون تن زباله نیکوتین‌دار و ۴۰۰هزار تن زباله شیمیایی تولید کردند. همچنین حجم زیادی از مواد سمی مانند آمونیوم، تولوئن، متیل اتیل کتون یا جوهر نمک را نیز وارد طبیعت کردند.
جالب است بدانید: کاغذ فیلتر سیگار از مرغوب‌ترین کاغذ‌ها به‌دست می‌آید که برای تهیه آن سالانه تعداد بی‌شماری درخت قطع می‌شود. آلودگی هوا، از بین بردن جنگل‌ها و مرگ موجودات ساکن در این محیط‌ها کمترین اثری است که تولید فیلتر‌های سیگار برجا گذاشته است.
اگر ته سیگار‌هایی که در جوی آب رها می‌کنیم به مخازن آب شهری راه پیدا کنند، از بین بردن آلاینده‌های آن که از طریق نیکوتین سیگار وارد آب شده‌است، غیرممکن خواهد بود. نتیجه یک بررسی نشان داد: یک سیگار به‌اندازه کافی حاوی سم برای کشتن نیمی از ماهی‌های کوچکی است که در یک لیتر آب به مدت ۹۶ساعت نگه داشته می‌شوند.
براساس نتایج یک پژوهش دیگر روی اثر فیلتر سیگارها روی خاک، رهاکردن یا دفن غیراصولی ته سیگارها در خاک سبب می‌شود که جوانه زدن و قد کشیدن گیاهانی مانند شبدر به ترتیب ۲۷ و ۲۸درصد کم شود. همچنین ۵۷درصد از وزن ریشه رستنی‌ها نیز کم می‌شود.
فیلتر سیگار از طریق روان‌آب‌ها و باران به جریان‌های آبی منتقل و با ورود به زنجیره غذایی سبب مسمومیت پستانداران دریایی و موجودات آبزی می‌شود و تنوع زیستی را تهدید می‌کند. نتایج یک پژوهش نشان داد: «اگر چهار تا پنج میلیارد ته‌سیگار سالانه وارد چرخه آبی شود، ۷۰درصد پرندگان دریایی بخشی از این فیلتر‌ها را می‌خورند.»
فیلتر‌های سیگار عمل پُک زدن به سیگار را برای کودکان بسیار راحت کرده‌اند و این موضوع به خودی خود علت مهمی در تمایل کودکان به سیگار کشیدن شده‌است.
«پرتاب کردن ته‌سیگار روشن از روی بالکن بر روی خودروی خاموش پارک شده در پارکینگ کار دست همسایه بی‌خبر از همه‌جا داد و ماشین ۴۰۰ میلیونی را به آهن‌پاره‌ای اسقاطی تبدیل کرد.» اگر سری به تیتر اخبار آتش‌سوزی‌ها بزنید تا دلتان بخواهد از این دست خبر‌ها می‌بینید که ته‌سیگار‌های روشن رهاشده نقش پُررنگی در آن‌ها داشته‌اند. آمار‌های سازمان آتش‌نشانی هم نشان می‌دهد: رها کردن ته‌سیگار‌های روشن یا پرتاب کردن آن‌ها از درون خودرو‌های در حال حرکت، علت بسیاری از آتش‌سوزی‌های غیرعمدی در فضای شهری است.
حق دارید؛ باورش هم سخت است که این ته‌سیگار‌های فسقلی روشن توانایی برافروختن چنین شعله‌های بزرگ و مهارنشدنی را داشته باشند. کافی است آتش این ته‌سیگار‌های روشن به گوشه برگ خشکی گیر کند یا به مواد قابل اشتعالی مانند بنزین برسد -که در کوچه و خیابان زیاد هم پیدا می‌شود- یا با برخی پارچه‌های مصنوعی -که این روز‌ها به تن خیلی‌ها پیدا می‌شوند- تماس برقرار کند، آن وقت تا به خودمان بیاییم، خیلی آرام و خزنده، آتشی مهیب ایجاد شده‌است که خسارت مالی، کمترین پیامد آن خواهد بود.
تهسیگارها زباله‌هایی هستند که نباید آن‌ها را با دیگر زباله‌ها مخلوط کرد یا به روش غیراستانداردی دفن کرد، برای همین آموزش نریختن تهسیگارها در محیط تنها بخشی از این فرایند ایمنی‌سازی مدنظر ماست. در ادامه به چند راهکار عملیاتی اشاره کوچکی می‌کنیم که تجربه موفق برخی کشور‌ها در این‌باره هم هست.
همه این باید‌ها و نباید‌های فردی که به آن اشاره کردیم، درست، اما نمی‌توان از هیچ فردی انتظار معجزه یک‌شبه داشت، بنابراین تا زمان موعد، لازم است که سازمان‌ها و نهاد‌های مختلف هم فکری برای این موضوع بکنند؛ از مشوق‌های خوب برای ترک سیگار بگیرید تا ایجاد فضا‌های ویژه برای استفاده افراد سیگاری. با این‌کار بسیاری از آسیب‌هایی که صحبتش را کردیم به کمترین حدممکن می‌رسد. همچنین امکانی هم برای جمع‌آوری اصولی تهسیگارها فراهم می‌شود.
قصد زیر سؤال بردن مسئولان آموزشی کشورمان را نداریم، ولی رها کردن ظرفیت بالقوه‌ای به‌نام مدرسه و دانشگاه برای فرهنگ‌سازی واقعا کم‌لطفی است؛ چه در زمینه نکشیدن سیگار و نرفتن بچه‌ها به طرف آن و چه چگونگی استعمال سیگار در فضا‌های عمومی و روش برخورد درست با باقی‌مانده سیگارها. باور کنید؛ با صحبت کردن درباره این مسئله ها، قبح آن‌ها برای بچه‌ها از بین نمی‌رود، بلکه آن‌ها را برای تصمیم‌گیری‌هایشان آگاه‌تر می‌کنید.