قاسم فتحی | شهرآرانیوز؛ ابوطالب مظفری یکی از شناخته شده‌ترین شاعران افغانستانی در ایران است. کسی که بی هیاهو در مشهد و در مؤسسه «درّ دری» فعالیت‌های فرهنگی مختلفی را سازمان دهی و برگزار می‌کند و به نوعی محل رجوع هنرمندان تازه کار و کهنه کار افغانستانی و حتی ایرانی است. او به تازگی در جشنواره جهانی شعرآیینی به عنوان نفر سوم برگزیده شد و جایزه نقدی ۱۲۵۰یورویی برای شعری به عنوان «ترکیب بندی شَرِ شوکران» دریافت کرد. در گفت وگوی زیر با ابوطالب مظفری درباره این صحبت کردیم که آیا از گذر شاعری می‌توان شعر آیینی گفت و در نهایت آیا شعر هیئت با شعر آیینی تفاوت می‌کند یا نه؟
ببینید شما گاهی آیین قربانی را به جا می‌آورید و گاهی در یک آیین قربانی شرکت دارید و آن را نظاره می‌کنید. به نظر بنده اگر به صورت کار نظر داشته باشیم بله، هر شاعری می‌تواند شعر آیینی داشته باشد؛ چون شاعر هنرمند است و قدرت ابداع دارد.
از طرف دیگر، چون هیچ انسانی خالی از دغدغه‌های معنوی نیست و این را تاریخ ادبیات هم ثابت کرده است؛ بسیار داشته ایم شاعرانی که متشرع نبوده اند یا احیانا گرایش‌های مذهبی نداشته، ولی شعر‌های آیینی خوبی سروده اند؛ اما اگر شعر آیینی را همزاد خود آیین بدانیم و آن را نوعی مناسک که با قلب و باور انسان ارتباط دارد، تلقی کنیم؛ در این صورت شعر آیینی از انسان متعبد به آیین خاص انتظار می‌رود و نگاه تفننی یا احیانا بیرونی با آن چندان وجهی ندارد. درباره بخش دوم سؤالتان عرض کنم که دسته بندی‌ها در هر حوزه‌ای اعم از نظری و عملی کارگشاست و البته همان مقدار هم محدودکننده.
شاعر پیش از هر چیزی انسان است و انسان، احساسات، افکار و خواسته‌های متنوع و متعددی دارد. هر شاعری ناگزیر در جامعه زندگی می‌کند و فرهنگ و از سمتی دنیای درون پیچید ه خود را دارد. نمی‌تواند روی بخش بزرگی از این موضوع‌ها سرپوش بگذارد و به یک جنبه بپردازد. در کل من تقید به این موضوع را نمی‌پسندم؛ ولی اگر کسی نظر داشته باشد که «من از آن روز که در بند توام آزادم» حرفی نیست.
متأسفانه این مشکل جدی است؛ به چند علت. یکی اینکه اغلب به داده‌های عمومی در میان مردم اکتفا می‌کنند. برای تهیه مواد و ماده کارشان، تتبع تازه ندارند یا نیاز نمی‌بینند. حال آنکه ماده تازه، صورت تازه را هم به دنبال خود می‌آورد، به عنوان مثال وقتی از عاشورا تبیین تازه‌ای توسط متفکران معاصر مانند دکتر شریعتی عرضه شد؛ شاعرانی، چون علی معلم به نگاه تازه‌ای در شعر آیینی هم رسیدند. دیگر اینکه شاعران ما به قول معروف در شعر اغلب به احساسات و عاطفه توجه دارند و آن‌ها را کافی می‌دانند؛ درحالی که عنصر مهم در شعر آیینی برخلاف شعر تغزلی، اندیشه است.
البته تأثیرگذاری در هنر و شعر امر مهمی است؛ ولی، چون عنصر اندیشه و باور در شعر آیینی مهم است، نباید تنها به جنبه عاطفی کار توجه کرد. عاطفه باید بتواند باعث حرکت اندیشه و فکر شود؛ وقتی اندیشه مهمی در میان نباشد شعر عقیم می‌شود. در هر آیینی اقناع باور در کنار رضایت قلب مطرح است و شعر آیینی باید بتواند هم زمان این دو ساحت را راضی کند.
این به یک معنی همان خلط انگیزه و انگیخته است.
فرایند گفتن شعر آیینی که به درون شاعر مربوط می‌شود درست است و باید تقدیر شود؛ ولی فراورده آن، یک ساختار هنری است و ربطی به خود آیین ندارد. به همان دلیل که خود آیین تقدس دارد و نباید هر رطب و یابسی در آن راه یابد، باید در خور نقد باشد. اتفاقا در این حوزه باید حساسیت بیشتر باشد.
اینجا شاعر باید احساسات نسنجیده و نپخته خودش را کنار بگذارد. با هر گونه زبان و هر سنخی از تصویر، نباید وارد این وادی شود. موسی وقتی به طور رفت همین ندا را شنید که هرچه از جنس احساسات زمینی داری فروبگذار و بعد در این وادی گام بنه.
سهلِ ممتنع البته در ادبیات معنای ستایشی دارد. رسیدن به چنین مرتبه‌ای در زبان، کار هنری است و ناشی از تسلط شاعر و این را نباید با ساده انگاری زبانی یکی گرفت. آنچه امروزه در میان مداحان رایج است؛ زبان ساده انگار و کوچه بازاری در مرثیه و مدح است.
بله، باید زبان مدایح و مرثیه‌ها عمومی و فهمیدنی برای توده باشند؛ اما نه آنچه که توده خودشان آن را در زبان روزمره خود ملعبه کرده اند. این دو چیز است؛ البته قبلا این گونه نبود اتفاقا اشعار و قصاید مدحی ما در گذشته بسیار محل هنرنمایی‌های زبانی و تخیلی شاعران بودند. در سال‌های اخیر متأسفانه این آفت دامن گیر برخی از افراد شده است. فرایند توده‌ای شدن زبان به یک باره از شعر فاخر، به زبان کوچه بدون هیچ قاعده‌ای طی شده است.
این جشنواره البته باید دو سال قبل برگزار می‌شد؛ ولی بنا به دلایلی از جمله کرونا به تعویق افتاده بود و حالا برگزار شد. کم و کیف آن در خبر‌ها آمده است. سه نفر برگزیده داشت و ده نفر تقدیرشدند. شعر‌های رتبه آورده در کتابی تحت عنوان «بر آستان» به چاپ رسیده و طبق گفته‌ها قرار است اشعار به زبان‌های دیگر هم ترجمه شوند. در واقع یکی از اهداف اصلی این جشنواره بردن شعر آیینی در میان ملت‌های دیگر غیر از فارسی زبان و عربی زبان بوده که در آن‌ها شعر آیینی یا نیست یا بسیار محدود است.