در شب چله یا یلدا، رسوم مختلفی در مناطق ایران مرسوم بوده اما یکی از مهمترین بخشهای آن، تنقلات و خوراکیهای خاص است؛ استفاده از خوراکیها با سلامت بدن افراد مرتبط است و نوع آن خوراک باید با ماهیت و ذات سلامت افراد تناسب داشته باشد.
"شب یلدا" یادگاری از پیشینه ایران است که خانواده‌های ایرانی این شب را با شادمانی و همنشینی جشن میگیرند.
آداب و رسوم این شب به قرنها قبل باز میگردد، شب یلدا یا شب چله یکی از قدیمی‌ترین جشن‌های ایرانی است که مثل عید نوروز از تاریخ و پیشینه قدیم ایران به یادگار مانده است؛ شب یلدا در واقع از زمان غروب آفتاب در آخرین روز پاییز یعنی ۳۰ آذر شروع میشود و با طلوع آفتاب در نخستین روز زمستان یعنی اول دی به پایان می‌رسد؛ این شب از تمام شبهای سال بلندتر است و اجداد ما هر سال آن را جشن می‌گرفته‌اند.
در شب چله یا یلدا، رسوم مختلفی در مناطق ایران مرسوم بوده، اما یکی از مهترین بخشهای آن، تناول تنقلات و خوراکیهای خاص است؛ استفاده از خوراکیها با سلامت بدن افراد مرتبط است و نوع آن خوراک باید با ماهیت و ذات سلامت افراد تناسب داشته باشد؛ برهمین اساس گفتگویی با دکتر حسین روازاده؛ یکی از اساتید طب ایرانی ـ اسلامی ترتیب دادیم تا با بایدها و نباید‌های خوراک این رسم ماندگار بیشتر آشنا شویم.
دکتر روازاده با تاکید بر اهمیت تاریخی و باستانی شب یلدا در میان فارسیزبانان و ریشه‌های عمیق این رسم کهن اظهار کرد: خاطرم هست قدیمها به این شب بجای یلدا، چله میگفتند و بخاطر ایجاد محفل گرم در خانوادهها و آشنایان زیبایی و خاطرات آن صدچندان بود؛ در کنار مصرف تنقلات، بزرگان شعرخوانی می‌کردند و قصه‌ها و افسانه‌های قدیم را برای کودکان و خانواده‌هایشان باز میگفتند و سنت حفظ آداب و رسوم را سینه به سینه منتقل می‌کردند؛ تفال به حافظ شیرزای و استخاره با قرآن کریم که برکت زندگی را افزون خواهد کرد، اهم این آداب بود که میکوشیدند به نوباوگان منتقل شود؛ جالب است بدانید که ابوریحان بیرونی از این شب به عنوان میلاد اکبر یاد می‌کرد که به معنای تولد خورشید است.
وی افزود: در بیشتر مناطق ایران، مردم آن منطقه آیین خاص خود را در مهمانی‌های شب چله داشتند که متاسفانه برخی از آن‌ها به دست فراموشی سپرده شده است؛ نقش محوری پدربزرگها و مادربزرگها آنچنان پررنگ و پرمحتوا بود که اهمیت حضور آن‌ها در این مجلس را صدچندان می‌کرد؛ فرزندان خانواده با تهییج به دنبال خروج انبار خوراکیهای پنهان بودند، آنقدر که حتی خاطرم هست در یکی از مناطق کودکان با خواندن شعری با این مضمون که «هرکی نیاره شب چره ــ انبارش موش چره» مادربزرگها را تشویق در آوردن تنقلات می‌کردند.
دکتر روزاده تصریح کرد: به هر حال در طب ایرانی و اسلامی، توصیه‌ها و پند‌هایی برای آداب و رعایت رسوم آن وجود دارد که تضمین کننده سلامت افراد است؛ شام سبک برای ابتدای شب میل شود؛ اصولا شام باید در ساعت ۵ بعد از ظهر خورده شود که متاسفانه اکثر مردم آن را به ساعات پایانی شب و زمان استراحت موکول می‌کنند؛ برای عزیزان توصیه دارم که شام را در اول شب و با حجم کمتر میل کنید تا فرصتی برای بهره‌مندی از خوراکیهای شب چله فراهم کنید و ناکام نمانید! عوارضی، چون پرخوری و افزایش و کاهش فشار پیامد نخوردن شام در اول وقت است.
وی با تاکید بر اهمیت مصرف انار یادآور شد: از اهمیت مصرف انار در شب یلد غافل نباشید؛ این میوه با خاصیت جادویی خود، به شدت و باقوت فراوان، جیوه را که سمی مهلک است، از بدن خارج میکند؛ مصرف پرتقال، انجیر، خرمالو، شلغمهای طبیعی و قهوهای رنگ (شلغمهای سفید و صورتی ماهیت متفاوتی دارند)، تخمه کدو و خربزه نیز در افزایش سلامت بدنتان و ایمنسازی آن موثر است؛ مصرف سایر خوراکیها همچون تخم آفتابگردان و تخم ژاپنی و ... توصیه ندارم چرا که عوارض آن بر کسی پوشیده نیست و الحمدالله مردم با آگاهی خود که به‌شدت افزایش یافته و شناخت بیشتر از ماهیت و خواص خوراک پیدا کرده‌اند، تصمیم به پرهیز یا مصرف خواهند داشت.
ممنوع بودن مصرف هندوانه در در شب سرد!
وی به یکی از مهمترین خوراکیهای این شب اشاره و تصریح کرد: از کدو همیشه در سر غذا‌ها و سفر‌ها استفاده می‌شده است؛ قدیم از کدو در فسنجان هم استفاده می‌کردند. یکی از بهترین اشکال کدو به شکل تنوری پختن آن است؛ به جای کدو، از هندوانه در شب یلدا استفاده میشود که نباید این کار صورت گیرد.
دکتر روازاده با تاکید بر عدم استفاده از هندوانه در شبهای سرد متذکر شد: خواص هندوانه و فواید آن بر بدن پوشیده نیست، اما در فصل خود و در وقت خود باید مصرف شود؛ حکمای ایرانی تاکید داشتند که هر میوهای در فصل خود مصرف شود که مفید باشد، اما اگر در مکانی که تولید میشود، مصرف کنید، مفیدتر خواهد بود. به لحاظ علمی توضیحی میدهم که شاید مورد استفاده برخی عزیزان قرار گیرد و بدانیم که توصیه‌ها ریشه در علم و حکمت دارد. در هوای بالای ۳۰ درجه (فصل تابستان) هر قدر هوا گرمتر، آبهای زیرزمینی سردتر خواهد شد؛ وقتی ریشه هندوانه در زمینی با دمای بالای ۳۰ درجه رشد میکند، ریشه در هوایی با همان نسبت سردتر رشد خواهد کرد؛ مصرف هندوانه در چله زمستان، هندوانه‌ای که به جای رشد در دمای ۲۰ درجه بالای صفر در هوا و دمای بیست درجه زیر صفر مصرف میشود، آسیب‌رسان بدن شما خواهد بود و برای سلامتی مضر است چرا که طبع و مزاج هندوانه سرد و‌تر است و میوه تابستان است؛ مزاج و طبع خوراک فصل زمستان که خودش سرد و‌تر است، خوردن خوراک سرد نیست، آنهم در فصل سرما و بدتر در چله زمستان مابین دو تفاوت دما و تغییر انرژیهای فصل! و جالبتر آنکه در شب هم مصرف میشود، اشتباه محض است. بیشترین مصرف هندوانه در بوشهر بوده، چون دمای هوا برای مصرف آن مناسب بود، اما برخی اصرار دارند در شبهای سرد از قرمزی زیبای هندوانه بر سر سفره لذت ببرند؛ بسیار عالی ماهم برای تزیئن سفره آرایی، با این اقدام موافقیم، اما لطفا از مصرف هندوانه در شب چله بپرهیزید، خصوصا سرد مزاجها که بیشتر آثار مضر را دریافت خواهند کرد.
وی افزود: با این حال با وجود تمامی توصیه‌ها و هشدارها، برخی نمیتوانند از هندوانه شب یلد چشم‌پوشی کنند؛ توصیه می‌کنیم که به هیچ وجه مصرف نکنید، اما آن‌هایی که به هر دلیلی مصرف کردند حتما از آجیلهای گرم مثل گردو، پسته، بادام، کشمش و مویز به مقدار زیادتر از حد معمول خود مصرف کنند تا از سردی هندوانه بکاهد.
دکتر روازاده خاطرنشان کرد: در برخی از مناطق ایران علاوه بر انار از شلغم، کدوی حلوایی تنوری، برگه‌های خشک زردآلو، هلو، شربت و شیرینی طبیعی، حلوا‌ها و شیرهها در کنار دیگر تنقلات و میوه‌ها از جمله سیب قرمز، خرمالو و... استفاده می‌کردند؛ حکما در فصل پاییز که طبع سرد و خشک دارد، مصرف کشمش که مزاجی گرم و‌تر دارد را توصیه می‌کنند و برای زمستان که طبع سردتر غالب است، مصرف مویز که رطوبت بخشی کمتری نسبت به کشمش دارد، توصیه میشود.
وی گفت: یادتان نرود که ماهی برای شام یلدا فاجعه و سردی است؛ برای شبهای سرد ماهی مصرف نکنید و به جای آن از خورش‌هایی مانند قورمه‌سبزی در کنار آش میل کنید؛ مهمتر از همه، غافل از سفرههای خالی و کم رنگ برخی خانوادهها و همسایه‌ها نباشید؛ بزرگان، پدربزرگها، مادربزرگها را تنها نگذارید و از این سرمایه‌های جواهرنشان بهرمنده شوید و با دعوت از آن‌ها به محافل خود رنگ ببخشید و لبخند، این هدیه ارزشمند را از چهره‌های عزیزان هدیه بگیرید.
منبع: تسنیم