محمد زمان حسینی | شهرآرانیوز؛ بیست‌ودومین نشست سازمان همکاری شانگهای به کار خود پایان داد. این سازمان که به ناتوی شرق موسوم است، یکی از مهم‌ترین سازمان‌های بین‌المللی است. عضویت دو عضو ثابت شورای امنیت یعنی چین و روسیه در این سازمان، همچنین عضویت اقتصادهای نوظهور مانند هند به آن اعتباری دوچندان بخشیده است. با وجود اینکه افغانستان عضو ناظر این سازمان است، از طالبان که حالا قدرت سیاسی را در کابل در اختیار دارد، به این جلسه دعوت نشده بود.
در گفت‌وگو با محمدجواد اصغری، آگاه روبط بین‌الملل، جایگاه افغانستان را در سازمان همکاری شانگهای بررسی کرده‌ایم.
سازمان شانگهای به ناتوی شرق معروف است. چرا این سازمان آن‌طور که باید نتوانسته است در منطقه فعال باشد؟
همان‌طور که شاهد هستیم، این سازمان از سازمان‌های مهم بین‌المللی است .اعضای سازمان همکاری شانگهای ۴۰درصد کل جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند. از طرف دیگر دو عضو مهم شورای امنیت یعنی چین و روسیه نیز عضو این سازمان هستند. با وجود اینکه چهار کشور با توانایی انرژی هسته‌ای و سرانه ناخالص زیاد عضو این سازمان هستند، شانگهای تابه‌حال نتوانسته است آن‌طور که باید جایگاه شایسته‌ای در جهان به‌دست آورد و تأثیرگذاری بسزایی داشته باشد.
عمدتا دلایل آن به تعارض منافع و تضادهایی برمی‌گردد که در رابطه بین کشورهای عضو وجود دارد. تعارضاتی که گاهی سابقه تاریخی دارند، مانند اختلافات سرزمینی چین و هند. علت ديگر آن نوپابودن این سازمان است که عمر بیست‌ساله دارد و به‌صورت کلی در اهداف خود ناکام بوده است.
سازمان شانگهای در برقراری صلح و ثبات در افغانستان چقدر می‌تواند نقش‌آفرینی کند؟
اعضای این سازمان درباره افغانستان نظر واحدی ندارند. اما اگر اعضای این سازمان در دیدگاه اختلافی خودشان به یک نقطه واحد برسند، قطعا این سازمان از نهادهای مهم و تأثیرگذار در صلح و ثبات افغاستان است. با وجود این، تابه‌حال این مسئله عملی نشده است و اعضای این سازمان اختلاف‌نظرهایی درباره افغانستان دارند و دارای سیاست واحد دراین‌باره نیستند.
دلایل اهمیت افغانستان برای اعضای سازمان شانگهای چیست؟
افغانستان برای سازمان شانگهای و اعضای آن از چند بعد دارای اهمیت است.
امنیت: بعد از تسلط طالبان بر کابل، گسترش تروریسم به‌عنوان یک نگرانی و تهدیدی جدی برای اعضای سازمان شانگهای مطرح بوده است. گسترش جدایی‌طلبی و افراط‌گرایی دغدغه اصلی این نهاد است. همچنین اکنون در افغانستان تحت تسلط طالبان چندین گروه ترویستی فعالیت می‌کنند. به‌عنوان مثال جنبش ترکستان شمالی و چچنی‌های مخالف دولت روسیه، گروهای دیگر مثل تحریک اسلامی ازبکستان و... موجب نگرانی سران شانگهای مخصوصا چین و روسیه شده است.
موقعیت ترانزیتی افغانستان: قرارگرفتن افغانستان در مسیر انتقال کالا به آسیای میانه و انتقال انرژی از آسیای مرکزی به شرقی و دیگر نقاط جهان نیز مسئله دیگری است که جایگاه افغانستان را در اجلاس سازمان همکاری‌های شانگهای مهم کرده است.
مواضع کشورهای عضو شانگهای به چند بخش تقسیم می‌شود و آن‌ها در قبال تحولات افغانستان چه مواضعی داشته‌اند؟
اعضای سازمان شانگهای در یک‌سالی که از تصرف کابل توسط طالبان می‌گذرد، دیدگاه واحدی در قبال مسائل افغانستان نداشته‌اند. مجموعا نگاه اعضای شانگهای را به افغانستان می‌توان به سه بخش تقسیم کرد.
الف) حمایت‌گرانه؛ این نوع نگاه عمدتا توسط پاکستان تعقیب می‌شود. این کشور در یک‌سال گذشته در فضای بین‌الملل برای مشروعیت‌یابی حکومت طالبان تلاش کرده است.
ب) اقتصادی؛ این نوع نگاه را چین بیشتر تعقیب می‌کند و در تلاش برای نفوذ اقتصادی و همچنین استخراج منابع طبیعی و معادن افغانستان است. رویکرد اقتصادی چین به‌نحوی بوده است که این کشور در یک‌سال حکومت طالبان کمتر به مباحث دمکراتیک و تشکیل دولت فراگیر از سوی طالبان پرداخته است.
ج) سایر کشورهای عضو شانگهای نگاه امنیتی تهدید به افغانستان فعلی دارند. دغدغه‌های کلان امنیتی و گسترش تروریسم از ناحیه افغانستان نگرانی هميشگی آن‌ها از زمان تسلط طالبان بوده است.
این کشورها دیدگاهشان نسبت به وضعیت فعلی افغانستان انتقادی است و خواهان تشکیل دولتی فراگیر در افغانستان هستند. آن‌ها همچنین خواستار قطع رابطه طالبان با گروه‌های تروریستی دیگر در منطقه و جهان هستند و از طالبان می‌خواهند که به تهدیدنکردن کشورهای منطقه از خاک افغانستان متعهد باشند. به‌صورت کلی اعضای سازمان شانگهای با وجود تفاوت در دیدگاه تابه‌حال با طالبان از سیاست تعامل و مماشات وارد شده‌اند.
چرا از طالبان برای شرکت در نشست شانگهای دعوت نشده است؟ با وجود اینکه امیرخان متقی، وزیر خارجه طالبان، در نشست وزیران خارجه کشورهای عضو شانگهای در تاشکند دعوت شده بود.
اجلاس سمرقند اجلاس رسمی سازمان شانگهای است. اداره طالبان به‌علت اینکه مشروعیت بين‌المللی و داخلی ندارد، مقامات این گروه نمی‌توانند به نمایندگی از مردم افغانستان در اجلاس شانگهای نمایندگی کنند. باید گفت که دعوت امیرخان متقی به نشست وزیران خارجه کشورهای عضو سازمان شانگهای شاید به این سبب بوده است که این کشورها دیدگاه‌ها و نظرهای خود را به وزیر خارجه طالبان منتقل کنند.
باتوجه‌به اینکه کشورهایی مانند چین و روسیه عضو این سازمان هستند، طالبان تا چه میزان به دیدگاه این سازمان اعتنا کرده است؟
در بحث اعتنای طالبان به مطالبات کشورهای عضو سازمان شانگهای به شمول چین و روسیه، تجربه یک‌سال گذشته نشان می‌دهد که طالبان به خواست‌های هیچ کشور یا نهاد بین‌المللی توجه نکرده است. این گروه به فهم خود از حکومت‌داری و شریعت اسلامی اصرار دارد که درصدد تطبیق آن هم هست. به‌عنوان مثال سازمان‌های بین‌المللی یا کشورهای جهان بارها خواستار رعایت حقوق شهروندی، بازگشایی مکاتب، حقوق اقلیت‌ها و دولت فراگیر شده‌اند، اما طالبان صرفا به وعده‌دادن اکتفا کرده است.