کلمه «یلدا» در ادبیات فارسی به معنای تیرگی و سیاهی و بلندی عمیق است. در زمان‌های گذشته انسان از تیرگی و تاریکی به همراه سردی شدید بیزار بوده است؛ به دلیل اینکه مقابله با این سرما و تاریکی هر چه که به زمان عقب‌تر برمی‌گردیم سخت‌تر بوده است. انسان‌ها بیشتر در آرزوی روشنایی و گرما که منشأ کشت و کار و فراوانی است بوده‌اند، آن‌ها به تجربه بلندترین شب زمستان را به‌درستی شناخته بوده‌اند، بنابراین این شب را گرامی می‌داشتند و جشن به پا می‌کردند؛ شاید از آن جهت که می‌دانستند بعد از این، شب‌ها کوتاه‌تر می‌شود و روز‌ها بلندتر و شاید از آن جهت که به همدیگر و به خودشان بگویند که ما سیاه‌ترین و بلندترین شب سال را پشت سر خواهیم گذاشت و... هر چه بود که از شادمانی شروع می‌شد و به شادمانی ختم می‌شد.
شب «یلدا» یا همان شب «چله» آخرین شب پاییز است. یلدا اولین شب چله بزرگ است که تا ۴۰ روز دیگر و تا ۲۰ بهمن ادامه دارد. چله کوچک از ۲۰ بهمن تا آخر بهمن به مدت ۲۰ روز است. در شهر‌های مختلف ایران رسوم شب یلدا را تقریبا با کمی تفاوت و با دور هم جمع شدن‌های طولانی به جا می‌آورند.
یلدا سفره دارد؛ درست مثل سفره هفت سین نوروز: از انار و چغندر و کدوحلوایی و نارنگی و پرتقال و به و انواع تنقلات مثل بادام و فندق و پسته و انواع تخمه‌ها، پشمک و قیسی و... گرفته تا هندوانه که پای ثابت و همیشگی است. برخی ایرانیان بر این باورند که در شب چله باید حتما هندوانه را خورد تا از گرمای تابستان در امان بود.
شب یلدا بعضی شهر‌ها رسم شال‌اندازان هم دارند و این تفریح و بازی جالب نوجوانان و جوانان است. گرفتن فال و شاهنامه‌خوانی و طبق‌بران برای نوعروسان هم جلوه دیگری از این شب به یادماندنی است. شام یلدا هم معمولا دورهم صرف می‌شود. مثلا در شیراز کلم‌پلو میخورند، «خشیل» غذای خوشمزه در آذربایجان است و می‌گویند این غذا باعث مقاومت بدن در برابر سرما می‌شود تبریزی‌ها دسری به نام «پالدا» دارند. در گیلان خوردن «آوکونوس» در شب یلدا رواج دارد که با ازگیل تهیه می‌شود؛ بنابراین هر خانواده‌ای در حد خودش تلاش می‌کند بهترین دورهمی را در این شب برگزار کند. آن طور که برگزار کردیم. اما اگر کمی دقت کنیم متوجه می‌شویم اهمیت‌دادن به این جشن‌های باستانی ایرانی چه نتایج خوبی برای خانواده‌ها دارد که گوی سبقت را از جشنواره‌های رنگارنگ در گوشه و کنار دنیا می‌رباید و احتمالا بعد از گذشت این دو روز پس از شب یلدا، بسیاری از آن‌ها که دورهم جمع شده و این آیین را پاس داشته‌اند، حس خوب و شادمانی آن تا روز‌ها پس از آن زیر زبانشان است. در کنار سلامت و اثر شادی‌آفرینی این نوع جشن‌ها درون خانواده، بهتر شدن روابط، ثبت ذهنی تلاش گروهی خانواده برای داشتن شبی روشن، صله ارحام و نزدیک‌شدن افراد خانواده، وقت‌گذرانی مثبت با بزرگ‌تر‌ها و کوچک‌تر‌های خانواده از پیامد‌های سازنده این جشن است. اگر دلتان خواست درباره رسم‌های جالب ایرانیان در شهر‌های مختلف بدانید، خواندن کتاب «نوروز باستانی: جشن‌ها و آیین‌های ایرانی»، نگاشته «ابوعثمان جاحظ» را به شما توصیه می‌کنم.
مترجم این کتاب دکتر «محمود افتخارزاده» است. این کتاب، جشن‌ها و آیین‌های مشترک اقوام ایرانی را با هدف حفظ آداب و سنن در ۲۴۸ صفحه بیان می‌کند. امیدوارم از مطالب این کتاب استفاده کنید و با الگوبرداری از شیوه‌های جالب اقوام مختلف در آیین‌های باستانی یلدا و چهارشنبه سوری و نوروز و...، شما نیز در خانواده‌تان هنر شادی‌آفرینی را تجربه کنید.