الهام ظریفیان | شهرآرانیوز؛ شرایط سخت اقتصادی تأثیر خود را بر همه بخش‌های جامعه می‌گذارد، اما بخش‌های فرهنگی و هنری معمولا آسیب بیشتری می‌بینند. در این شرایط هرم مازلو مثال زده می‌شود. سلسله مراتب نیاز‌های مازلو، اغلب به عنوان یک هرم نشان داده می‌شود تا نمایانگر آن باشد که برای رسیدن به سطوح بالاتر، ابتدا باید نیاز‌های سطح پایینی به طورکامل تامین و احساس رضایت مربوط به آن ایجاد شود.
درصورت تحقق نیافتن نیاز‌های سطوح زیرین، فرد به علت نداشتن انگیزه لازم برای انجام کار، نمی‌تواند پیشرفت کند. اولین سطح این هرم، نیاز‌های زیستی هستند و آخرین سطح، خودشکوفایی که آثار هنری در این سطح تولید می‌شود. به زبان ساده در شرایط سخت اقتصادی امروز که مردم درگیر مسائل معیشتی هستند، صحبت از هنر و شکوفایی هنری برایشان غریب به نظر می‌رسد و در این وضعیت است که حمایت‌های دولتی از بخش خصوصی هنر، اهمیت می‌یابد تا چرخ اقتصاد هنر از حرکت بازنایستد.
نگارخانه‌ها به عنوان محلی برای عرضه آثار هنری و خریدوفروش آن ها، جایگاه مهمی در حوزه اقتصاد هنر دارند و این بار اغلب بر دوش نگارخانه‌های خصوصی است که کرونا و شرایط اقتصادی سخت پس از آن، بیشترین آسیب را بر آن‌ها وارد کرده است. ناآرامی‌های اخیر و محدود شدن اینترنت، نگارخانه‌های خصوصی را با مشکلات بیشتری روبه رو کرده است. در قسمت اول گزارش پیش رو به سراغ چند نگارخانه دار شهرمان رفته ایم و درباره اقتصاد نگارخانه‌ها و اوضاع واحوال این روزهایشان پرسیده ایم.
آذر انورحسینی، مدیر نگارخانه آذرنور، با اشاره به شرایط فعلی کشور، بر این نظر است که خیلی از هنرمندان و نگارخانه داران به برگزاری نمایشگاه تمایلی ندارند. او می‌گوید: وضعیت سخت اقتصادی، هنر را از سبد کالا‌های ضروری مردم حذف کرده است. اکنون مردم خیلی بی حوصله‌تر شده اند و فعالیت هنری خاصی در مشهد صورت نمی‌گیرد.
این هنرمند می‌افزاید: بعد از کرونا وضعیت نامطلوب شد و تا اوضاع دوباره بهتر شود، زمان می‌برد. وضعیت فعلی حتی از زمان کرونا هم بدتر است. در دوره کرونا شهرداری از نگارخانه‌ها حمایت مالی می‌کرد. از وقتی شهرداری حمایتش را قطع کرده، فعالیت هنری در مشهد خیلی کم شده است. شهرداری قبلا برای برپایی هر نمایشگاه ۲ میلیون تومان می‌داد که بخشی از هزینه‌های پوستر و گرافیک و هزینه ورودی را که قرار بود هنرمند بدهد، تامین می‌کرد. با همان ۲ میلیون تومان بالاخره نمایشگاه را برگزار می‌کردیم و هنرمند اگر آثارش فروخته نمی‌شد، دست کم ضرر نمی‌کرد.
انورحسینی با اشاره به کاهش مخاطبان نگارخانه‌ها یادآوری می‌کند: هنرمند هم خیلی تمایل ندارد که نمایشگاه برگزار کند؛ به این دلیل که می‌داند آثارش در مشهد فروش نمی‌رود. هنرمندانی که کار‌های قوی دارند، ترجیح می‌دهند در تهران نمایشگاه برپا کنند که حتی اگر آثارشان فروش نرفت، حداقل رزومه برگزاری نمایشگاه در تهران را داشته باشند یا اینکه دست کم مخاطبان بیشتری آثارشان را ببینند.
مدیر نگارخانه آذرنور می‌گوید: مجموعه دار در مشهد خیلی کم داریم. اگر هم باشد، آن شناختی را که مجموعه داران تهران دارند، ندارد و چندان به دنبال آثار دست اول و باکیفیت نیست. همه چیز دست به دست هم داده است تا ما آن طور که باید، نتوانیم کار کنیم. ازآنجاکه تمام این مشکلات را می‌دانم، به هنرمندان برای برگزاری نمایشگاه اصرار نمی‌کنم. همیشه می‌رفتم دنبال هنرمندان که بیایند نمایشگاه برگزار کنند یا از مخاطبان دعوت می‌کردیم، اما اکنون نوعی دلسردی در مخاطب، هنرمند و نگارخانه دار پدید آمده است.
انورحسینی می‌افزاید: ازسوی دیگر همواره بیشتر مخاطبان نگارخانه ها، دانشجویان و استادان بودند. حالا خیلی از آن‌ها آن قدر در فضای مجازی نقاشی‌های خوب می‌بینند که فکر می‌کنند گشت زدن در نگارخانه وقت تلف کردن است، مگر اینکه بدانند یک اثر هنری خوب و ارزشمند ارائه شده است؛ به همین دلیل من خودم دوست دارم نمایشگاهی برگزار کنم که از سطح کیفی خوبی برخوردار باشد.
بیشتر بخوانید:
گفتگو با مهران صدرالسادات، هنرمند پیشکسوت مشهدی | دنیای نقاشی پایان ندارد
حمیده احمدی، مدیر گالری نمودار، نیز با اشاره به اینکه هنوز آسیب‌های کرونا تمام نشده است، می‌گوید: در دوران کرونا ضربه‌های زیادی به نگارخانه‌ها خورد. در آن شرایط نگارخانه داران حتی از پس تامین هزینه اجاره و آب و برق و مالیات برنمی آمدند. امسال نیز اجاره‌ها به طرز سرسام آوری افزایش یافت.
او که به دلیل مشکلات اقتصادی، نگارخانه خود را به صورت موقت تعطیل کرده است، به کاهش مخاطبان نگارخانه‌ها به دلیل شرایط اقتصادی اشاره می‌کند و می‌گوید: وقتی هنوز بخش زیادی از مردم درگیر تامین معاش خود هستند، واقعا انتظار بیجایی است که بخواهیم در جامعه شکوفایی هنر رخ دهد. تولیدات هنری هم تابع اقتصادند و در اقتصاد ضعیف، تعدادشان کاهش پیدا می‌کند. هنرمند با خود فکر می‌کند آن همه هزینه رنگ و مواد اولیه بکند و زمان بگذارد، بعد آیا اثرش خریده شود یا نه. همه چیز به هم گره خورده است. مردم وقتی از رفاه نسبی برخوردار باشند، در حوزه فرهنگ و هنر سرمایه گذاری می‌کنند.
او با اشاره به اینکه گالری داری در کشور ما تعریف نشده است، می‌گوید: ما باید بدانیم که نگارخانه‌ها در کشور‌های دیگر چطور اداره می‌شوند. در دنیا نگارخانه‌ها دائمی اند، مزایده می‌گذارند و با فروختن یک اثر هنری، هزینه‌های چند ماهشان را تامین می‌کنند، ولی ما شرایط برگزاری مزایده‌ها را نداریم. از آن طرف هنرمندانی که کار‌های خوبی دارند، معمولا در مشهد نمایشگاه نمی‌گذارند. خیلی‌ها فقط برای رزومه درست کردن نمایشگاه می‌گذارند. با این کار هنر شکوفا نمی‌شود. نتیجه این است که می‌بینیم نگارخانه‌ها زیادتر شده اند، اما مردم، هنری‌تر نشده اند و هنوز فرهنگ خریدن آثار هنری بین آن‌ها گسترش نیافته است.
شهناز علی پوری، مدیر نگارخانه بن بست، هم می‌گوید: چند هفته‌ای است که به دلیل ناآرامی‌های اخیر و قطعی اینترنت، فعالیت نکرده ایم و بنابراین هنرمندانی که برای به نمایش گذاشتن آثارشان در نمایشگاه وقت گرفته بودند، فرصت را از دست دادند.
او درباره وضعیت اقتصادی نگارخانه‌ها در مشهد می‌گوید: در مشهد خریدوفروش آثار هنری، خیلی کم ر نگ است. ما تلاشمان را می‌کنیم، ولی رضایت بخش نیست؛ چون خریدوفروش‌ها در حدی نیست که هزینه‌های جاری نگارخانه‌ها را تامین کند. ولی خودمان را سرپا نگه می‌داریم تا هنرمندان ناامید نشوند.
مدیر نگارخانه بن بست در ادامه بیان می‌کند: ازسویی نگارخانه داران شهرستانی، مدیریت در نگارخانه را خوب تعریف نمی‌کنند؛ آن‌ها فکر می‌کنند فقط باید نمایشگاه بگذارند. تبلیغات رسانه‌ای و کار‌های گرافیکی موفقی انجام نمی‌دهند و با انجمن‌های هنری کشوری تعامل برقرار نمی‌کنند. درنتیجه اسم هنرمند در تهران شنیده نمی‌شود، درصورتی که این‌ها وظیفه نگارخانه دار است.
علی پوری اضافه می‌کند: بازار‌های بکری در مشهد داریم که هنوز بازاریابی نشده اند؛ مانند گردشگران سلامت که بسیاری از آن‌ها به هنر علاقه‌مند هستند. نگارخانه داران نیاز به افراد متخصص در حوزه‌های بازاریابی دارند تا این افراد در اقتصاد هنر به آن‌ها مشاوره درست بدهند. گفتگو کردن با آدم‌های غیرمرتبط با هنر و توجیه کردن آن‌ها به لحاظ اقتصادی، سخت است، ولی گالری دار وظیفه دارد که به هر ترتیب اقتصاد خودش و هنرمند را تامین کند؛ چون اگر فقط بخواهیم دیوار به هنرمند اجاره بدهیم یا گواهی برگزاری نمایشگاه به او بدهیم، کار بیهوده‌ای است.
او با بیان اینکه تلاش نگارخانه داران برای فروش آثار هنرمندان به افزایش اعتبار خودشان منجر می‌شود، می‌گوید: حتی نگارخانه دار باید از درصد و مزایای خودش، کم و به فروش فکر کند. گاهی باید ما سراغ هنرمند برویم؛ چون نگارخانه داری تعریفش این نیست که بنشینیم پشت میز و بگوییم هنرمند به ما مراجعه کند. من به عنوان گالری دار باید بگردم و هنرمند موفق شهرم را پیدا کنم. استعداد‌های ناشناخته زیادی در این شهر و حتی شهر‌های اطراف داریم. حتما نباید از آثار استادان و پیشکسوت‌ها نمایشگاه گذاشت. چند نمایشگاه آینده ما از آثار هنرمندان شهرستان‌های اطراف هستند.
علی پوری درباره تمایل هنرمندان به برگزاری نمایشگاه در تهران نیز می‌گوید: از نظر اقتصادی به هنرمند حق می‌دهم، ولی بخشی از ماجرا مربوط به گالری دار است که از نظر تبلیغات و فضای مجازی به خوبی نمی‌تواند از هنرمند حمایت کند. الان دنیا، دنیای رسانه است. وقتی نمایشگاهی برگزار می‌کنیم، باید بازتاب آن در روزنامه‌ها و رسانه‌های محلی و کشوری دیده شود.
روابط عمومی گالری باید آن قدر قوی باشد که وقتی اسم هنرمند در فضای مجازی جست وجو می‌شود، بالا بیاید. وقتی نگارخانه دار مشهدی از هنرمند حمایت نمی‌کند و حتی یک پوستر برای نمایشگاه نمی‌زند، هنرمند ترجیح می‌دهد در تهران نمایشگاه برگزار کند.
مدیر نگارخانه بن بست ادامه می‌دهد: دلیل دیگری که هنرمند ترجیح می‌دهد در تهران نمایشگاه برپا کند، اقتصاد است. وقتی ما اینجا خریدوفروشی نداشته باشیم، هنرمند با خودش می‌گوید در تهران احتمال فروش هست.
به نظر او روند قیمت گذاری غیرواقع بینانه نیز بر ایجاد این شرایط تأثیرگذار است. این هنرمند هنرهای تجسمی توضیح می‌دهد: هنرمند زمانی که قیمت گذاری نگارخانه را می‌پذیرد، اثرش فروش می‌رود. ولی وقتی قیمت ۲۰ میلیون تومانی روی اثرش می‌گذارد، فروش نمی‌رود. ما تاکنون در مشهد مجموعه دار حرفه‌ای نداشته ایم و مجموعه داران جوانی را که تازه وارد این عرصه شده اند، نمی‌توان مجاب کرد که این قدر هزینه کنند. هنرمندان وقتی در قیمت گذاری با نگارخانه همکاری می‌کنند و قیمت منطقی و باتوجه به اقتصاد هنر در مشهد -که نوپاست- تعیین می‌کنند، آثارشان بهتر فروش می‌رود.