ایمان و اطمینان دو مفهومی هستند که در قرآن از آن‌ها یاد شده است. با مطالعه و تفکر و تدبر در قرآن می‌توان به این سنجش رسید که ایمان اولین گام برای رسیدن به سعادت بشری است که البته این ایمان در معرض دستبرد شیاطین نیز هست. اما اطمینان مفهومی است که انسان‌های کامل و اولیای الهی از آن بهره مندند و خداوند متعال کسانی را که به مقام اطمینان برسند، از آن‌ها به «لا خوف علیهم» یعنی نه ترسی دارند و «لا هم یحزنون» یعنی نه غمی بر آنان مستولی خواهد شد، تعبیر فرموده است.
اینان همان کسانی هستند که درباره شان گفته شده است بندگان من کسانی هستند که شیطان بر اینان هیچ سلطه‌ای ندارد (حجر:۴۲)، بلکه سلطه شیطان فقط بر کسانی است که شیطان را به عنوان سرپرست و، ولی پذیرفته اند (نحل:۱۰۰). پس برای درک اهمیت این دو مفهوم می‌توان به کلام خدای تعالی از قول حضرت ابراهیم (ع) اشاره کرد که به درگاه الهی عرض کرد، پروردگارا به من نشان بده که چگونه مرده را زنده می‌کنی. خدای تعالی فرمود آیا ایمان نداری؟
عرض کرد چرا، اما می‌خواهم با دیدن آن، اطمینان قلبی برایم حاصل شود (بقره:۲۶۰). از این شریفه الهی می‌توان چنین برداشت کرد که مرحله ایمان مرحله مقدماتی است، ولی مرحله اطمینان کمال ایمان است که برای انسان‌های کامل محقق می‌شود، همان گونه که برای حضرت سیدالشهدا (ع) محقق شده است که قرآن کریم او را از مصادیق شریفه الهی دانسته است.
خداوند تعالی می‌فرماید:ای نفسی که به مقام اطمینان رسیدی، به سوی پروردگارت مراجعه کن، در نتیجه داخل شو در زمره بندگان من و داخل شو در بهشت من (فجر:۲۷-۳۰). از ظاهر این آیات شریفه چنین استنباط می‌شود که مقام ایمان و اطمینان که باهم جمع شود، در حقیقت همان مقام و رتبه تسلیم است که در برابر همه فرامین و اوامر الهی قرار می‌گیرد. این تسلیم و ایمان، انسان را به مقامی می‌رساند که خدای تعالی درباره آنان می‌فرماید: عبادی (فجر:۳۰). اما اگر مقام تسلیم را فاقد شد، در این صورت خدای تعالی مدعیان ایمان را می‌آزماید و اگر کسی در این آزمایش فروماند، به چنان عذابی گرفتار می‌شود که هیچ کس را چنین عذابی نکرده است.
بدین سان، شریفه الهی چنین وعده داده است وقتی حواریون حضرت عیسی بن مریم (ع) از آن حضرت درخواست کردند که آیا پروردگارت توانایی دارد که مائده‌ای از آسمان برای ما نازل کند و ادامه دادند که ما قصد بدی نداریم و می‌خواهیم از آن بخوریم و قلبمان به رسالت تو آرامش و اطمینان حاصل کند که بدانیم راست گفته ای. حضرت عیسی (ع) خواسته آنان را از خداوند متعال درخواست می‌کند. خداوند متعال می‌فرماید: من آنچه را که خواسته اید، برایتان نازل می‌کنم، اما اگر کسی از شما بعد از این نعمت نزول مائده، کفر بورزد، او را چنان عذابی کنم که کسی از عالمیان را مانند آن عذاب نکرده باشم (مائده:۱۱۲-۱۱۵).
پس به راستی کسانی که مدعی ایمان هستند، باید بسیار مراقب باشند که از همان جهتی که ادعا کرده می‌شود، از همان جهت آزمایش خواهند شد که اگر از آن آزمایش پیروز بیرون بیایند، مشمول خطاب یا ایهاالذین آمنوا خواهند شد؛ اما اگر از آن آزمایش موفق بیرون نیایند، مشمول خطاب یا ایهاالذین آمَنُوا، آمِنُوا خواهند شد. یعنی‌ای کسانی که مدعی ایمان آوردن هستید، ایمان (حقیقی و راستی) بیاورید. پس اگر ایمان حقیقی در انسان ظهور پیدا کند، خداوند متعال، ولی امر امور زندگی چنین کسی خواهد بود، به طوری که او را از هر نوع ظلمت و گمراهی خارج می‌سازد و راه سعادت که همه نور است و درخشندگی، به او نشان داده خواهد شد (بقره:۲۵۷). پس این چنین است که ایمان راه توسعه و پیشرفت در امور زندگی بشر را می‌گشاید و سرانجام انسان را به موفقیت حقیقی می‌رساند.