شکیبا افخمی راد | شهرآرانیوز؛ جشنواره هنرهای شهری مشهد که حدود چهارده سال است با همت مدیریت شهری و مشارکت دغدغه‌مندان فرهنگ و هنر برگزار می‌شود، در ادامه سنت دیرینه خود با در نظر گرفتن سه رویکرد محتوایی متفاوت شامل نوروز (تجلی هویت ملی)، ماه مبارک رمضان (تجلی نشاط معنوی) و امام رضا (ع) (تجلی هویت دینی) برای هفت بخش هنری به استقبال نوروز ۱۴۰۲ می‌رود.
یکی از بخش‌های اصلی این دوره بخش هنرهای تعاملی شهری است؛ بخشی که بر عنصر تعامل بین اثر هنری و مخاطب تأکید می‌کند و قصد دارد از ظرفیت‌های این گونه هنری متناسب با فضای شهری و در راستای ایجاد نشاط اجتماعی بهره ببرد. بررسی آثار این بخش چندی پیش به پایان رسید و با نظر هیئت داوران متشکل از زهرا رهبرنیا، محمدحسین نیرومند و حسین ششکلانی پنج اثر برای اجرا در شهر معرفی شدند.
اما به نظر می‌رسد آثار رسیده به دبیرخانه جشنواره چه به صورت کارگاهی چه ثبت مستقیم در سایت چندان نتوانسته است هیئت داوران را راضی کند، به طوری که در بخشی از بیانیه آن‌ها آمده است: «آثار ارسالی این بخش اگر چه در مقایسه با دوره گذشته به مفاهیم مورد تأکید در فراخوان نزدیک‌تر شده است، کیفیت ایده‌ها و طرح سناریو‌های تعاملی آثار همچنان با انتظارات هیئت داوران و برگزارکننده رویداد فاصله شایان توجهی دارد». ازاین رو به سراغ زهرا رهبرنیا، محمدحسین نیرومند و حسین ششکلانی رفته ایم و با آن‌ها درباره بخش هنرهای تعاملی و ویژگی‌های آثارش صحبت کرده ایم که در ادامه پیش روی شماست.
محمدحسین نیرومند، هنرمند و مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، در ابتدای صحبت هایش با اشاره به ظهور هنرهای جدید می‌گوید: در گذشته هنر به هفت بخش تقسیم می‌شد که این موضوع با نفوذ فناوری‌های جدید به هنرهای مختلف، تغییر پیدا کرده است. هنرهای تعاملی یکی از این گونه‌های جدیدی است که مخاطب می‌تواند نقشی در تغییر آن‌ها داشته باشد.
او ادامه می‌دهد: در گذشته آثار هنری پیامی یک سویه را از سوی هنرمند به مخاطب منتقل می‌کردند، اما با ظهور هنرهای تعاملی، این اتفاق دو سویه شده است که شاید مهم‌ترین ویژگی این هنر باشد.
نیرومند با اشاره به جدید بودن بخش هنرهای تعاملی در جشنواره هنرهای شهری مشهد بیان می‌کند: اضافه کردن بخش هنرهای تعاملی به جشنواره اتفاق جدید و خوبی است؛ چون این نوع آثار از لحاظ ذاتی هم به کار‌های مدنظر شهرداری که باید با مخاطب عام سروکار داشته باشند، نزدیک‌تر هستند.
او درباره فاصله کیفی آثار رسیده به دبیرخانه با آنچه مدنظر داوران بوده است نیز توضیح می‌دهد: به هرحال وقتی داوری بخشی از یک جشنواره را برعهده می‌گیرید، انتظار دارید که آن بخش پروپیمان برگزار شود و با کار‌های بدیع و نوآورانه روبه رو شوید، اما امسال کمتر با چنین آثاری روبه رو شدیم که البته من این اتفاق را عجیب نمی‌دانم، چون هنرهای تعاملی جزو بخش‌های جدید جشنواره محسوب می‌شوند. اما کم کم افراد بیشتری درگیر آن می‌شوند و ما هم شاهد آثار بهتری خواهیم بود.
این داور بخش هنرهای تعاملی یادآور می‌شود: البته امسال شرایطی ایجاد شده که فعالیت جامعه هنری در همه زمینه‌ها کم رنگ شده است. ان شاءا... در سال‌های آینده فعالیت‌های هنرمندان بیشتر خواهد شد.
زهرا رهبرنیا، استاد دانشگاه و دیگر داور جشنواره، درباره هنرهای تعاملی توضیح می‌دهد: آثار تعاملی از موزه‌ها و نمایشگاه‌ها به سطح شهر می‌آیند و جنبه عمومی پیدا می‌کنند. در واقع این هنر از هنرهای مدرنی که مخاطبانش فقط نخبگان و خواص هستند فاصله دارد و حالت مردمی تری به خودش گرفته است.
به گفته او هنر تعاملی، مردم را به تکمیل اثر و حرکت در فضای هنری که طراحی شده است فرا می‌خواند و افراد را با خودش درگیر می‌کند.
این استاد دانشگاه درباره آثار رسیده به این دوره از جشنواره بیان می‌کند: کمیت شرکت کنندگان در این بخش مقبول بود، اما کیفیت آثار چندان انتظار داوران را برآورده نکرد. برخی از آثار از کار‌های خارجی که تناسبی هم با فرهنگ ما ندارد کپی شده و از لحاظ اصالت زیر سؤال بودند. برخی آثار دیگر هم به وجه تعاملی آن چنان که باید توجه نداشتند. ازاین رو پنج اثری که تا حدی پذیرفتنی بودند برای تشویق طراحانشان با نظر هیئت داوران انتخاب شدند.
او درباره رویکرد محتوایی آثار رسیده به جشنواره نیز می‌گوید: بیشتر آثار سرگرمی و از عنوان‌های گفته شده در فراخوان دور بودند. البته آثاری داشتیم که به موضوع زیارت پرداخته، اما نتوانسته بودند حق مطلب را ادا کنند.
رهبرنیا ادامه می‌دهد: البته باید از شهرداری مشهد که توانسته است افرادی پرانگیزه را به وسط این مسابقه بکشاند، قدردانی کرد. این حرکت هنری بسیار جذاب است، ولی لازم است که آثارش از نظر کیفی کمی بهبود پیدا کند. البته شهرداری مشهد نیز در این بخش کارگاه‌های آموزشی برگزار کرده که بهتر است بیشتر شود.
او با اشاره به تدریس دروس مرتبط با هنرهای تعاملی در مقطع دکتری دانشگاه خاطرنشان می‌کند: فراخوان جشنواره باید به صورت گسترده تری در خارج از مشهد منتشر شود و به دست دانشگاه‌های تهران هم برسد تا افراد مجرب‌تر و حرفه‌ای تری در این رویداد شرکت کنند. برای مثال دانشجویان خود من که درس این موضوع را خوانده اند از برگزاری جشنواره هنرهای شهری مشهد اطلاعی نداشتند. اگر بتوان این دانشجویان را به حضور در جشنواره ترغیب کرد، قطعا کیفیت آثار بهتر خواهد شد.
این استاد دانشگاه تأکید می‌کند: با وجود آنکه مخاطبان این چیدمان‌های شهری عموم مردم هستند، ولی بازهم باید در طراحی آن‌ها از دانش هنری و خلاقیت بهره گرفته شود.
رهبرنیا با تأکید براینکه بخش هنرهای تعاملی قابلیت بسط به کل کشور را دارد می‌گوید: با وجود اینکه سال هاست بحث هنرهای تعاملی در کشور تدریس می‌شود، ولی هیچ وقت این موضوع اجرایی نشده، به طوری که می‌توان گفت مشهد اولین شهری است که در اجرایی کردن هنرهای تعاملی پیش قدم شده است. از این رو من دائما به مسئولان جشنواره توصیه می‌کنم اجازه دهند جشنواره در خارج از مشهد هم پر و بال بگیرد و افراد مختلف پای کار بیایند.
او درباره اهمیت هنرهای تعاملی نیز بیان می‌کند: هنر تعاملی در درمانگری، ایجاد نشاط و تقویت حس تعلق به شهر بسیار مؤثر است و در همه دنیا امتحانش را پس داده است، البته به شرطی که واقعا تعاملی باشد؛ چون برخی آثار رسیده به جشنواره هنرهای شهری مشهد به هیچ وجه تعاملی محسوب نمی‌شدند.
حسین ششکلانی، هنرمند و داور جشنواره، درباره بخش هنرهای تعاملی شهری می‌گوید: آثار تعاملی پیش از این هم در جشنواره تولید می‌شده، ولی دو سالی است که با در نظر گرفتن بخشی مجزا به صورت تخصصی‌تر به این موضوع پرداخته می‌شود؛ اتفاقی که دریچه‌ای برای تولید آثار خاص‌تر باز کرده است.
او ادامه می‌دهد: هنرهای تعاملی به معنی مشارکت هنرمند و مخاطب در نهایی شدن یک اثر هنری است. یعنی با حضور مخاطب یا کاری که او انجام می‌دهد، اثر کامل می‌شود و مفهوم پیدا می‌کند.
ششکلانی با اشاره به اشکال مختلف آثار تعاملی بیان می‌کند: برخی آثار به شکل مکانیزمی هستند، یعنی مخاطب باید حرکتی روی آن انجام دهد. بیشتر طراحان صنعتی در این فضا کار می‌کنند. برخی آثار تعاملی هم مفهومی‌تر هستند که توسط هنرمندان تجسمی و معماری تولید می‌شوند.
این هنرمند یادآور می‌شود: هنوز هنر تعاملی در کشور به درستی تعریف نشده است و درک درستی -چه از لحاظ دید هنری، چه برخورد مخاطب با آن- وجود ندارد. آثاری هم که در جشنواره داوری شدند، به پختگی کامل نرسیده بودند.
او ابراز امیدواری می‌کند بعد از پایان جشنواره، آثار تحلیل و در کارگاه‌ها و دانشگاه‌ها به هنرهای تعاملی پرداخته شود تا افرادی که می‌خواهند سال آینده در این بخش شرکت کنند از لحاظ نظری و مفهوم بهتر متوجه موضوع شوند و کار‌های بهتر ارائه کنند.
ششکلانی با اشاره به شیوه دریافت آثار در جشنواره خاطرنشان می‌کند: برخی افراد بعد از حضور در کارگاه‌های آموزشی، اثرشان را ارائه دادند و برخی به صورت مستقیم در سایت ثبت نام کردند که البته در مجموع از لحاظ کیفیت تفاوت محسوسی با یکدیگر نداشتند. به نظر من کارگاه‌ها باید تداوم سالیانه داشته باشند تا بتوانند در رشد کیفیت آثار تأثیر بگذارند.
این هنرمند یادآور می‌شود: بیشتر آثار رسیده به جشنواره به صورت مکانیزمی و در قالب بازی ساخته شده بودند و وجه هنری آن‌ها بسیار کم رنگ بود؛ اما به نظر من هرچه جلوتر برویم اتفاقات بهتری رخ می‌دهد، چون نگاه زیباشناسی مخاطب هم بهبود پیدا می‌کند و مشارکت فعال تری خواهد داشت. به این ترتیب کار از مونولوگ بودن خارج می‌شود و دیالوگ شکل می‌گیرد.
ششکلانی با تأکید بر اهمیت برگزاری کارگاه‌های آموزشی بیان می‌کند: ما در جلسات داوری آثار را نقد و سپس داوری می‌کنیم. حال اگر این نقد پیش از جلسه داوری و در قالب کارگاه با حضور خود هنرمند صورت گیرد، اتفاقات بهتری رخ می‌دهد و کیفیت آثار رشد و بهبود پیدا می‌کند.