باغ آرامگاهی خداوندگار سخن، حکیم فردوسی توسی در شهر قدیمی توس یکی از مقاصد اصلی گردشگری در مشهد است، اما شهر توس تنها به این باغ آرامگاه ختم نمی‌شود و نقاط دیدنی بسیاری دارد که بیشتر آن‌ها برای بازدیدکنندگان توس ناشناخته است. یکی از مهم‌ترین این ناشناخته‌ها «میل اخنگان» است. میل اخنگان بنایی آجری است که در فاصله ۲۲ کیلومتری شمال شهر مشهد، مجاور روستایی به همین نام در کنار جاده توس به پاژ، زادگاه فردوسی قرار گرفته است، طرح معماری میل به دوره تیموری و قرن نهم هجری منتسب است.
میل اخنگان در واقع برجی با ارتفاع ۱۷ متر بنا شده بر روی یک مقبره است. این برج روی یک هشت ضلعی ساخته شده، نمای بیرونی برج از این هشت ضلعی پیروی کرده و هشت نیم ستون دارد، ارتفاع ستون استوانه‌ای این برج حدود ۱۳ متر و بلندی کلاهکی که روی ستون قرار گرفته است حدود ۴ متر است.
زیر سقف کتیبه‌ای وجود داشته که احتمالا روی آن اطلاعاتی درباره سال ساخت و شخصی که در این مقبره مدفون است، نوشته شده، اما درحال حاضر از این کتیبه اثری باقی نمانده است.
در این برج زیبا و باشکوه می‌توان ۳ در ورودی را مشاهده کرد، داخل بنا نیز سنگ قبری وجود دارد که ابعادی به طول ۱۱۰ سانتی‌متر، عرض ۵۰ سانتی‌متر و ارتفاع ۴۰ سانتی‌متر ساخته شده که روی آن متنی با خط ثلث و نسخ ثبت شده است. از دیگر نکات درباره معماری بنا، فضای داخلی آن است که بدون هیچ نقش و نگار و تزیینی ساخته شده، این درحالی است که نمای خارجی آن از دیوار گرفته تا نیم ستون‌هایش را با کاشی تزیین کرده‌اند.
آجر، اصلی‌ترین مصالحی است که برای ساخت این برج از آن استفاده شده است، علاوه بر آجر، از کاشی‌های مستطیل‌شکل، چندضلعی و ستاره‌ای که دارای نقوش قدیمی و زیبایی هستند نیز برای تزیین کلاهک و ستون‌های برج استفاده شده است، همچنین رنگ فیروزه‌ای و لاجوردی کاشی‌ها نمای زیبایی به «میل اخنگان» داده است.
هویت فرد دفن‌شده در این میل نامعلوم است. برخی از جمله مسئولان میراث فرهنگی معتقدند فرد دفن شده در بنا، «گوهرتاج» خواهر گوهرشاد، همسر شاهرخ تیموری است، این درحالی است که گروهی دیگر این بنای تاریخی را منتسب به دختر هندی می‌دانند که از مریدان امام رضا (ع) بوده و هنگام عزیمت به زیارت از دنیا رفته است. البته گروه سومی هم تصور می‌کنند که این بنا از جمله گور‌های سردابه شکل دسته‌جمعی است که در مجاورت مکان‌های متبرک و گورستان‌های عمومی ساخته می‌شده است تا مسافران متشخص تا زمان انتقال به شهر یا مقبره اصلی خود در آن دفن شوند.
ناگفته نماند که برای رفتن به این برج تاریخی که ۲۰ خرداد سال ۱۳۲۱ با شماره ثبت ۳۴۱، ثبت ملی شده است، باید از کنار باغ آرامگاه توس وارد روستای اسلامیه شده و پس از آن، مسیر را تا ورودی روستای اخنگان که حدود ۱۰ کیلومتر است ادامه دهید. همچنین از مسیر جاده کلات نادر و روستای پاژ می‌توان برای بازدید از «میل اخنگان» اقدام کرد و البته برای هر دو حالت باید با خودروی شخصی به بازدید رفت، زیرا که برای رفتن به اخنگان هیچ وسیله نقلیه عمومی‌ای وجود ندارد!
یادداشت منتشر شده در پایگاه خبری روزنامه ایران