این روز‌ها در فضای حقیقی و مجازی شاهد صحنه‌ها یا مکالمه‌های بی قاعده‌ای هستیم که شاید به گوشتان خورده و برایتان کاملا آشنا باشد. بسیاری بی تفاوت و بدون هیچ اعتراض و شکایتی، از کنار این موضوع می‌گذرند! (نمونه حی و حاضرش همین خانم‌هایی که در محیط‌های عمومی بدون هیچ گونه اعتراضی کشف حجاب می‌کنند). سؤال اینجاست؛ آیا به نظر شما همه افراد با چنین ناهنجاری‌های اجتماعی موافق اند؟ اگر نیستند، چرا سکوت می‌کنند؟ برای پرداختن به پاسخ این سؤال، لازم است که با اثری علمی و جامعه شناختی به نام اثر «تماشاگر» آشنا شویم.
شروع کشف این اثر به داستان آزار و اذیت یک زن در آمریکا بر می‌گردد که به قتل آن زن ختم شد. بنا بر اظهارات پلیس، در صحنه این جنایت، بیش از پانزده نفر از مردم آمریکا شاهد عینی ماجرا بوده اند، اما با کمال تعجب، اولین تماس تلفنی با مرکز پلیس حدود سی دقیقه بعد برقرار شد و موضوع را گزارش دادند. بیایید برای درک بیشتر این اثر، دو مثال در جامعه خودمان بزنیم که همه با آن سروکار دارند. تاکنون معتادان متجاهر زیادی در کوچه و خیابان شهر به چشمتان خورده است. اینجا یا کمی مکث می‌کنید و برای فرد معتاد تأسف می‌خورید، یا اینکه سریع از کنارش فاصله می‌گیرید.
اینجا بسیاری از شهروندان به گمان اینکه حتما فرد دیگری موضوع حضور معتاد متجاهر را به پلیس ۱۱۰ گزارش داده است، از تماس تلفنی خودداری می‌کنند، غافل از اینکه بقیه هم دقیقا تصورشان همین است! مثال دیگری برایتان بازگو کنم؛ شاید تاکنون در فضای مجازی سؤالی را در یک گروه مجازی با اعضای زیاد، طرح کرده اید و با کمال تعجب کسی پاسخ شما را نداده است! اینجا نگران نباشید! کسی قصد بی احترامی به شما را ندارد و ممکن است فقط تعداد زیاد اعضای گروه باعث ایجاد اثر تماشاگر شده باشد.
در هنگام وقوع یک پدیده یا حادثه، هرچه تعداد افراد حاضر در صحنه زیادتر باشد، آن‌ها به مقدار کمتری احساس مسئولیت خواهند کرد. به عبارت دیگر، مسئولیت بین افراد حاضر تقسیم می‌شود. مثلا چنانچه افرادی که یک صحنه تصادف را مشاهده می‌کنند، ۱۰نفر باشند، به احتمال زیاد اولین تماس با نیرو‌های اورژانس دیرتر از زمانی است که فقط یک یا دو نفر تماشاگر در صحنه حاضر است! به این اثر اجتماعی که ناظر به تقسیم مسئولیت بین تماشاگران است، اثر تماشاگر می‌گویند.
۱. تماشاگر فعال باشید! اجازه بدهید برای توضیح بیشتر به حدیث نبوی، جانمان را جلا دهیم. حضرت چنین می‌فرمایند که: «کلکم راع و کلکم مسئول عن رعیته.» همه ما مسئول هستیم! بدین معنا که در همه مواقع خودمان را مسئول بدانیم و منتظر حرکت دیگر افراد نباشیم. تماشاگری تماشاگر فعال است که پیشنهاد می‌دهد، انتقاد می‌کند و به هوای بقیه نیست.
۲. به طور معجزه آسایی پس از فعال شدن اولین تماشاگر (خروج از حالت خنثی)، دیگرتماشاگران هم فعال خواهند شد. به طور مثال، وقتی در یک فضای سربسته، شخصی مشغول کشیدن سیگار است، ممکن است تا چند دقیقه هیچ فردی به او تذکر ندهد، اما به محض اعتراض چند نفر در حضور جمع، دیگرافراد هم جرئت پیدا می‌کنند و اعتراض خواهند کرد.
۳. دقت کنید که افراد گرفتار در دام اثر تماشاگر، الزاما افراد تنبل و غیرفعالی نیستند. اتفاقا شاید در میان آن‌ها افراد دغدغه‌مند هم وجود داشته باشند.
۴. واضح است که برای همه موارد نمی‌توان یک حکم کلی صادر کرد. به عنوان مثال، در هنگام وقوع یک نزاع با سلاح سرد، تنهاوظیفه یک تماشاگر فعال، اطلاع به مأموران نیروی انتظامی است.
۵. مقدار و شدت این اثر اجتماعی، بسته به فرهنگ روستا، شهر و کشور‌های مختلف، متفاوت است. همچنین ثابت شده است که طبقه اجتماعی تماشاگران، سوژه و... در میزان تأثیرگذاری این اثر اجتماعی اثرگذار است. شاید نزدیک‌ترین نتیجه دانستن این اثر که بی ارتباط با حال وروز این روز‌های جامعه نیست، تبدیل شدن از حالت تماشاگر خنثی به فعال، با انجام فریضه امربه معروف و نهی ازمنکر است.