در روز‌ها و شب‌های منتهی به شهادت حضرت زهرا (س) مردم مشهد درکنار مراسم مختلف عزاداری، پای اجرای نمایشی آیینی با مضمونی متناسب با دهه فاطمیه می‌نشینند.
غلامرضا زوزنی _ نمایشی به نام «میراث» که هرشب در سالن اصلی تئاتر شهر واقع در پارک ملت روی صحنه می‌رود و مخاطبان را با بخشی از وقایع و اتفاقات تاریخی بعد از رحلت پیامبر اسلام (ص) آشنا می‌کند. «میراث» که آن را عباس ممیززاده، نویسنده، کارگردان و بازیگر فیلم و تئاتر، نوشته است و کارگردانی می‌کند، به اتفاقاتی درباره نحوه نشر کتاب «اسرار آل‌محمد (ص)» اشاره می‌کند.
در این نمایش، مخاطبان با سُلَیْم‌بن‌قیس هلالی، نویسنده «اسرار آل‌محمد (ص)» و سختی‌هایی که او برای حفظ کتابش از گزند حاکمان وقت متحمل شده است، آشنا می‌شوند. این واقعه تاریخی درقالب یک اثر نمایشی دراماتیک، ارزش‌های این کتاب را به تماشاچی‌ها معرفی می‌کند. «میراث» یک اثر نمایشی متکی بر تحقیق و پژوهش است و ارجاعات تاریخی دارد که همین موضوع، کار نگارش متن را برای نویسنده دشوار کرده است.
این نمایش که کاری است از موسسه فرهنگی‌هنری هفت‌آسمان و اجرای آن تا یازدهم بهمن ادامه دارد. این تئاتر به‌صورت رایگان هرشب ساعت ۱۸ روی صحنه می‌رود.
«میراث» و غفلت‌ها
فعالیت ممیززاده با هفت‌آسمان، بیشتر درزمینه تولید و اجرای نمایش‌های آیینی و مذهبی است. او تقریبا هرسال از این دست نمایش‌ها را روی صحنه می‌برد.
«میراث» هم که نسخه اولیه‌اش را با عنوان «حنجره»، ۱۰ سال پیش نوشته و روی صحنه برده است، با یک بازنویسی و بازتولید، امسال در ابعاد وسیع‌تری اجرا می‌شود. قبل از این نیز اجرای صحنه‌ای نسخه صوتی آن با صداپیشگی محمدرضا صولتی، محمدرضا لبیب و محمد نیازی، تولید و با نام «میراثی برای ایرانیان» منتشر شده‌است.
به‌گفته ممیززاده، «میراث» با نمایش «حنجره» و اجرای صوتی «میراثی برای ایرانیان»، کاملا متفاوت است. هرچند کلیت و اصل داستان همان است، اما در روایت صحنه‌ها، بازی‌ها و دکور، کاملا تغییر ایجاد شده است.
ممیززاده که در تولید نمایش‌های آیینی و مذهبی حرفی برای گفتن دارد، نمایشنامه‌هایش را نیز خودش می‌نویسد.
او در این نمایش هم نقشی نه‌چندان بلند را برعهده دارد و قبل از اجرا و لابه‌لای انجام مراحل گریم با ما هم‌صحبت می‌شود. او مهم‌ترین چالش نویسنده این دست از نمایشنامه‌ها را وفاداری به واقعیت و تاریخ برمی‌شمارد و می‌گوید: تاجایی‌که ممکن باشد و حقیقت و واقعیت تحریف نشود، برای دراماتیزه کردن قصه، صحنه‌هایی را به نمایش اضافه می‌کنم؛ هرچند که منبع الهام‌بخش این تغییرات، خود تاریخ و اتفاقات تاریخی است.
او می‌گوید کتاب «اسرار آل‌محمد (ص)» یکی از منابع روایی شیعه است که میان شیعیان و محبان اهل‌بیت (ع) مغفول مانده است و او به‌همراه گروهش، تلاش کرده‌اند تا نحوه نگارش، گردآوری و رسیدن این کتاب را به دست شیعیان روایت کنند.
تیمی که در پشت‌صحنه به ممیززاده کمک می‌کنند، عیار کار نمایشش را مشخص می‌کنند؛ افرادی همچون مجید بخششیان، طراح صحنه و لباس، محمود کریمی، طراح و پردازنده نور، امیرحسین غفاری، طراح گریم، مهدی مشهدی، طراح آرایه‌های صوتی، حسام انوشیروانی، صدابردار، وحید ممیزی، طراح حرکات و... به کارگردان یاری رساندند تا یک اثر نمایشی شایسته را به روی صحنه ببرد: «در این نمایش، ۱۸ بازیگر و ۱۴ ایماگر حضور دارند و پیش‌تولید و تمرین نیز حدود سه ماه زمان برده است.».
چندکلامی برای نمایش آیینی
گریم ممیززاده به پایان رسیده بود و او با همان سروشکلی که اصلا قابل شناسایی نبود، تذکرات نهایی قبل از اجرا را به بازیگران و سایر عوامل می‌داد. با او درباره جایگاه نمایش آیینی در تئاتر پرطمطراق مشهد نیز گپ زدیم. به‌نظر او، نمایش آیینی در مشهد چرخه تولید ندارد و اگر این چرخه راه بیفتد، تولیدات نمایش‌های آیینی جای خود را درمیان سایر آثار نمایشی بازخواهند کرد: «اتفاقات تاریخی و مذهبی این ظرفیت را دارند که به یک اثر نمایشی ایده‌آل تبدیل شوند و مهم‌ترین خلأ در این حوزه هم نبودِ متن شایسته و متکی بر تحقیق است. متن اگر استخوان‌دار باشد، عوامل حرفه‌ای هم رغبت می‌کنند پای کار بیایند و این حضور به خودی‌خود باعث افزایش کیفیت کار می‌شود. در درجه بعد به‌نظرم باید در نمایش‌های مذهبی، سراغ ناگفته‌ها برویم. بازگو کردن مطالب تکراری هم وقت و انرژی خودمان را خواهد گرفت و هم مخاطب را خسته و دلزده می‌کند. همچنین باید آن بخش از وقایع و اتفاقات بازگو شود که کاربرد امروزی دارد. مخاطب باید از نمایش، بهره‌ای برای دوران کنونی خود نیز ببرد.»
ممیززاده که «میراث» را با همکاری بسیج هنرمندان استان روی صحنه برده است، باور دارد که حمایت مالی و... از یک اثر هنری نباید مانع بروز خلاقیت در آن شود.
به‌نظر این کارگردان سازمان‌ها و نهاد‌ها باید بدانند که اثر هنری باکیفیت، باعث جذب مخاطب می‌شود و هرگز یک اثر ضعیف نمی‌تواند جایی در جان مخاطب باز کند. حمایت‌کننده‌های مالی یا سازمان‌ها و نهاد‌های حمایت‌کننده می‌توانند با هوشمندی به هنرمندان اجازه دهند با تولید یک اثر شاخص هنری، تاثیرگذاری هنرمندانه‌ای نیز داشته باشند.
به‌نظر او تولید کار آیینی، نیاز به سختگیری دارد و باید معیار‌های یک اثر نمایشی فاخر در تولید این نمایش‌ها نیز لحاظ شود: «بخشی از جامعه هنری تئاتر تصور می‌کنند تولید آثار آیینی و مذهبی سطح هنری پایینی دارد، درصورتی‌که این یک جو است. همان‌طور که ما می‌توانیم در تولید یک اثر غیرهنری ضعیف عمل کنیم، در تولید آثار آیینی و مذهبی نیز می‌شود این‌طور کار کرد. عکس این هم می‌شود رخ دهد. شدت و ضعف یک اثر نمایشی به همت تولیدکنندگان آن بستگی دارد. اگر در تولید آثار آیینی سختگیری باشد، هنرمندان به این نکته پی خواهند برد که می‌توانند توانمندی خودشان را در عرصه تولید نمایش‌های مذهبی، محک بزنند و این باعث می‌شود روزبه‌روز شاهد تولیدات بهتری در تئاتر مشهد باشیم.»
به‌کارگیری هم‌زمان عقل، منطق و احساس
تماشاچی‌ها بعد از اینکه نمایش تمام شد، همچنان روی صندلی‌های خود نشسته بودند و مشغول پر کردن برگه‌های نظرسنجی بودند. از فضای محتوایی «میراث» که صرف‌نظر کنیم، می‌توان ادعا کرد بعد از مدت‌ها سالن اصلی تئاتر مشهد شاهد اجرای یک نمایش آیینی پرکشش و باکیفیت بود. این کیفیت به همه عواملی که پیش‌تر از آن‌ها حرف زدیم، بستگی داشت. آن تعداد از مخاطبان در سالن هم که شاید با تئاتر آشنایی کاملی نداشتند، ناخودآگاه مجذوب نمایش شده بودند.
خانمی تقریبا چهل‌وچندساله که همراه همسر و فرزندانش برای دیدن «میراث» به پارک ملت آمده بود، خود را مخاطب تئاتر مشهد معرفی کرد و از لذتی که با تماشای این نمایش برده بود، سخن گفت: «من مخاطب تئاتر هستم و کم‌وبیش برای تماشای تئاتر به اینجا می‌آیم. تابه‌حال نمایش دینی ندیده بودم. با این نمایش، ارتباط برقرار کردم و فکر می‌کنم اگر بازهم نمایش مذهبی به روی صحنه برود، برای تماشا به سالن بیایم.»
مرد جوانی که تنها برای تماشای «میراث» آمده بود، هم از اینکه حدود دو ساعت به تماشای این اثر نمایشی نشسته بود، احساس رضایت می‌کرد: «به‌نظرم این نمایش‌ها که ذهن، عقل و منطق را درکنار احساس درگیر می‌کنند، بهتر از نمایش‌هایی هستند که تنها با احساس تماشاچی سروکار دارند.»
خانم دیگری که همراه خواهر و فرزند خردسالش برای نخستین‌بار به سالن اصلی تئاتر شهر مشهد آمده بود، گفت: من تابه‌حال تئاتر و نمایش ندیده بودم.
این نخستین‌باری است که به سالن اجرای تئاتر آمده‌ام. فکر می‌کنم تماشای تئاتر، کار لذت‌بخشی است و تصمیم گرفته‌ام بعد از این هم برای تماشای تئاتر بیایم.