لیلا کوچک‌زاده | شهرآرانیوز؛ آرام و بی‌صدا می‌خزد توی نگاه‌ها، پیام‌ها، زندگی‌ها و افکار. شاید بدون اینکه حتی خود فرد متوجه شده باشد. دلیلش حتما روابطی آمیخته با شهوت نیست که گاهی پای نادیده‌گرفتن احساسات و نیاز به محبت در میان است. پای مسائل تلنبار شده و حل نشده. آن‌قدر پیش می‌رود که کار به جا‌های باریک‌تر کشیده می‌شود.
آن‌گاه ممکن است رنگ خون بگیرد و انتقام و به خبری هول‌انگیز و تأسف‌بار در رسانه‌ها تبدیل شود. مثل قتل وحشتناک شوهر توسط زن بلاگر و معشوقش در خیابان نبوت مشهد که پیش از نوروز امسال اتفاق افتاد و خبر جنایتی که در قله زو برای انتقام در یک رابطه نامشروع، همین یک‌ماه پیش منتشر شد. البته سوی دیگر این خبر‌ها که به راه‌حل‌های مسالمت‌آمیز می‌انجامد نیز وجود دارد.
چنان‌که قانون هم درباره آنچه در عرف، خیانت خوانده می‌شود، ملاحظاتی را در پیش گرفته است. در این گزارش و در گفتگو با یک وکیل و جامعه‌شناس با اشاره به این پروندهها خواهید خواند که راه و نگاه به آنچه روابط فرازناشویی خوانده می‌شود، چطور به خشونت منجر می‌شود و نمی‌شود.
«قانون اجازه نمی‌دهد در برابر رفتار‌های مجرمانه دیگران، خودمان دست به تنبیه و مجازات بزنیم. چنان‌که مجازات قتل، قصاص است و انگیزه در آن اهمیتی ندارد، چه به انگیزه شرافتمندانه باشد و چه خصمانه.» حسین مرادیان، وکیل پایه یک دادگستری، با طرح این موضوع درباره اقدام‌های قانونی افراد درباره شکایت از روابط نامشروع زن یا شوهر، می‌گوید: اگر فردی متوجه رابطه نامشروع همسرش شد، می‌تواند شکایت کند و اگر ادله قوی داشته باشد، قانون‌گذار از او حمایت خواهد کرد و این‌ها درحالی است که در قانون ما تأکید شده است، درباره جرائم منافی عفت، دادگاه‌ها خیلی تحقیق نکنند و سعی کنند این موضوع پوشیده باقی بماند.
مرادیان در تعریف روابط نامشروع و مجازات مربوط به آن نیز می‌گوید: وقتی مرد، خارج از چارچوب ازدواج دائم یا موقت، با فردی که جزو محارم او نیست، ارتباطی از نوع معاشقه و هم‌خوابگی بگیرد، رابطه نامشروع برقرار کرده که مجازات این ارتباط، ۹۹ ضربه شلاق است. درباره زنان هم رابطه نامشروع و مجازاتش به همین شکل تعریف می‌شود.
آنچه در این پروندهها وجود دارد، ارتباط نامشروع زن شوهردار با مردی دیگر بوده است که این کارشناس حقوقی با اشاره به این موضوع می‌افزاید: اشد ارتباط نامشروع، «زنا» نام می‌گیرد که برای آن مجازات اعدام تعیین شده است. درواقع زنای محصنه وقتی است که مردی با زنی که شوهر دارد، ارتباط جنسی برقرار می‌کند. درصورتی‌که مرد نمی‌تواند با فرد دیگری که محرم او نیست، چنین ارتباطی بگیرد. درباره زن شوهردار هم قانون همین است و حتی سخت‌گیرانه‌تر. از آنجایی‌که زن شوهردار نمی‌تواند با وجود همسرش، ازدواج دیگری بکند، اگر تحت هر شرایطی با مردی دیگر، ارتباط جنسی برقرار کند، حکمش اعدام است.
اما به گفته این وکیل، اثبات زنا بسیار دشوار است. طبق قانون باید چهارمرد برای این موضوع شهادت بدهند. یا افراد متهم به این رابطه، چهاربار در نزد قاضی اقرار کنند که این فعل را انجام داده‌اند. یا اینکه پزشکی قانونی این موضوع را تأیید کند. همچنین رابطه منجر به بارداری با بررسی DNA کودک متولدشده تأیید شود. مرادیان اضافه می‌کند: یکی از مؤثرترین روش‌ها برای اثبات این موضوع و تهیه ادله برای دادگاه، این است که مرد یا زن، همسرش را تعقیب کند و او را در شرایط زنا، با حضور پلیس ۱۱۰ غافل‌گیر کند. پلیس صورت‌جلسه و افراد را بازداشت می‌کند.
او درباره تهیه فیلم و صدا به‌عنوان مستند نیز می‌گوید: تهیه فیلم و صدا در صورتی مؤثر است که افراد متهم به زنا، آن را در دادگاه تأیید کنند. چون با وجود فناوری‌های کنونی به‌راحتی می‌شود صداگذاری کرد؛ بنابراین صدا خیلی نمی‌تواند مؤثر واقع شود.
به گفته مرادیان، روند شکایت بدین صورت است که فرد باید در دفتر خدمات قضایی، طرح شکایت و دلایل ادعای خود را بیان کند. هزینه طرح شکایت هم در حد ۱۰۰ هزار تومان است. سپس پرونده مستقیم به دادگاه ارجاع داده می‌شود. دادگاه هم بر اساس شدت و ضعفِ دلایل فرد، موضوع را بررسی می‌کند. اگر دلایل ضعیف باشد، اصلا ورود نمی‌کند، مثلا صرف اینکه مردی همسرش را در حال قدم‌زدن یا در رستوران با مرد دیگری دیده باشد و...، اما اگر دلایل قوی بود، طرفین را احضار می‌کند.
آن‌طور که این وکیل بیان می‌کند، نمی‌توان زمان مشخصی را برای روند دادرسی تعیین کرد و معمولا آن را باید بین یک ماه تا حتی دو سال در نظر گرفت. همه‌چیز بستگی به روند رسیدگی دادگاه دارد.
«در بررسی خاستگاه کنشگرانی که به‌دلیل روابط نامشروع، همسرانشان را به قتل رسانده‌اند، به گروه سنتی جامعه می‌رسیم؛ آن‌ها دست به قتل می‌زنند، چون نمی‌توانند ببخشند و از طرفی می‌خواهند یک بی‌آبرویی حیثیتی را پاک کنند.» دانشیار جامعه‌شناسی گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد در تبیین این نگاه می‌گوید: این گروه، به ساختارها، هنجار‌ها و باور‌های قدیمی جامعه همچنان پایبند و مقید هستند. مسائلی که هم می‌تواند دینی و هم عرفی باشد. در این سنت‌ها، الگوی مردسالاری رواج دارد. زن ملک مرد حساب می‌شود.
مجید فولادیان ادامه می‌دهد: اینکه مردی در قبال روابط فرازناشویی همسرش شکایت کند و درخواست طلاق بدهد، شیوه‌ای مدرن برای برخورد با این موضوع محسوب می‌شود که انتظارِ انجام آن از افراد گرفتار هنجار‌ها و باور‌های قدیمی، بعید به نظر می‌رسد. او اصلا این شیوه را قبول ندارد که بخواهد انجامش دهد. در این میان، آن بخش جامعه هم که با هنجار‌های مردسالارانه موافق هستند، آن فرد را به‌عنوان قهرمان می‌شناسند و تشویقش هم می‌کنند. درحالی‌که در جامعه مدرن‌تر، این نوع واکنش‌های خشونت‌آمیز رد می‌شود.
اما به گفته این جامعه‌شناس، جامعه ایران کم‌کم در حال تغییر است که در شهر مشهد هم درباره روابط فرازناشویی با داده‌های جدیدی روبه‌رو هستیم. او به تحقیقات خود از پرونده‌های طلاقِ سازمان بهزیستی در مشهد اشاره می‌کند و می‌گوید: در این پروندهها دیده می‌شود که مردان بیشتر از زنان، روابط فرازناشویی همسران خود را می‌بخشند و دوباره به زندگی برمی‌گردند و صلح می‌کنند. فولادیان می‌گوید: داده‌های ما درباره افراد با رفتار‌های مدرن این را نشان می‌دهد که قبح این مسائل برایشان تا حدودی کاهش پیدا کرده و از کنش‌های خشونت‌آمیز دوری می‌کنند.
این پژوهشگر همچنین تصریح می‌کند که هر چقدر جامعه باسوادتر و آگاه‌تر به قانون باشد، افراد از کنش‌های خشونت‌آمیز به‌سمت کنش‌های قانونی پیش خواهند رفت و شاهد کاهش خشونت در جامعه خواهیم بود.