حمیده ذاکری | شهرآرانیوز؛ داستان عرفه، داستان سعادتمندی یک سرزمین است؛ سرزمینی که درمیان آسمان و زمین، مشهور است و آن‌طور که درباره‌اش می‌گویند، هیچ گناهی در آن رخ نداده است و آن‌قدر اقبالش بلند بوده که در پیشگاه پروردگار به‌عنوان محل قرار عاشقانه بندگان با پروردگارشان، انتخاب شده است؛ قرار عاشقانه‌ای در روز عرفه، ۹ ذی‌الحجه که یکی از روز‌های روشن خداوند است و براساس روایات بسیاری، آن را روزی ویژه برای بخشایش گناهان و استجابت دعا معرفی کرده‌اند. در ادامه، درباره این روز و فضیلت و اعمال آن بیشتر خواهیم نوشت.
همان‌طور که می‌دانید، ۱۰ روز اول ماه ذی‌الحجه ایامی است که دارای فضیلت فراوان است و روز‌های مهمی در آن مانند روز ترویه، عید قربان و... قرار گرفته است. روز هشتم ذی‌الحجه روز ترویه است. این روز مقدمه‌ای برای اجرای مراسم روز عرفه است. در این روز زائران خانه خدا از مکه به منا رهسپار می‌شوند تا شب را در آنجا گذرانده، صبح روز بعد، خود را برای عرفات آماده کنند. ترویه به معنای ذخیره کردن آب است. ازآنجاکه در گذشته در صحرای عرفات آب نبود، در این روز برای آب دادن به حجاج از مکه آب می‌بردند، از این‌رو به این روز، روز «آب رسانی» می‌گویند.
این رسم از حج ابراهیم (ع) و اسماعیل (ع) به یادگار مانده است؛ زیرا جبرئیل به آن‌ها توصیه کرد برای عرفات، مشعر و منا با خود آب بردارند. همچنین درمورد این روز می‌گویند نخستین روزی است که حضرت ابراهیم (ع) در خواب دید که فرزندش را قربانی می‌کند و آن روز را به‌تمامی در اندیشه (ترویه) بود که آیا این رؤیای صادقه بوده است یا خیر. براساس روایتی از امام جعفرصادق (ع)، روزه گرفتن در این روز، برابر کفاره گناهان یک سال است.
شیخ شهید غسل این روز را مستحب دانسته است. همچنین در این روز، امام‌حسین (ع) نامه‌ای به کوفه برای مسلم‌بن‌عقیل فرستادند و او را از حرکت به‌سمت کوفه خبردار کردند. بر این اساس، برخی مورخان خروج امام‌حسین (ع) از مکه به‌سمت کوفه را در هشتم ذی‌حجه یعنی روز ترویه دانسته‌اند.
عرفه، یک روز پیش از عید قربان است. می‌توان آن را یکی از اوقات معروف برای دعا و عبادت دانست؛ زیرا در منابع روایی، اعمالی برای آن برشمرده‌اند که بافضیلت‌ترین آن‌ها دعا و استغفار است. زیارت امام‌حسین (ع) و خواندن دعای عرفه نیز در این روز بسیار سفارش شده است. برپایه فقه شیعه، حج‌گزاران باید از ظهر تا غروب شرعی، این روز را در عرفات وقوف کنند.
«عرفه» کلمه‌ای عربی، به معنای فهم و شناختن چیزی همراه با تفکر و تدبر در آثار آن است. نام عرفه، از سرزمین عرفات (جایی در مکه که باید در این تاریخ در آن وقوف کرد) گرفته شده است و گفته‌اند عرفات را از آن‌رو عرفات خوانده‌اند که زمینی مشخص و شناخته‌شده در میان کوه‌هاست. آمده است که آثار کهن مکه‌شناسی، مانند اخبار مکه، برای اشاره به سرزمین عرفات از کلمه «عرفه» نیز استفاده کرده‌اند. سخاوی، تاریخ‌نگار قرن دهم قمری اهل مکه، معتقد است که کلمه عرفات مانند «قصبات»، جمع است و به هر نقطه از آن منطقه، «عرفه» گویند و نام کل منطقه، «عرفات» است.
می‌گویند عرفات سرزمینی است که در آن گناه نشده و به‌نوعی عبادتگاه بیشتر انبیا و اولیا و بندگان خاص پروردگار بوده است؛ کویری هموار که تقریبا در بیست‌وچهارکیلومتری (چهار فرسخی) شمال مکه و در دامنه کوهی به نام «جبل‌الرحمه» قرار گرفته است. نخستین پیامبری که به عرفات وارد شد، حضرت آدم (ع) بود که براساس روایات، در این سرزمین به تقصیر خود در نزد پروردگار اعتراف کرد و مشمول مغفرت خداوند قرار گرفت و به این دلیل در برخی منابع آمده است که نام این بیابان به همین علت عرفات نامیده شده است. پس از ایشان، سایر اولیای الهی به این سرزمین وارد شده و با خدای خود به مناجات پرداخته‌اند.
بدون شک مشهورترین مناجات خوانده‌شده در این سرزمین، متعلق به سیدوسالار شهیدان، حسین‌بن‌علی (ع)، است. آن حضرت درحالی‌که با جمعی از بستگان و یارانشان به این مکان رسیدند، به درگاه خداوند تضرع و زاری کردند و دعایی را در آنجا خواندند که از آن امام بزرگوار برای ما به یادگار مانده است. بشر و بشیر، پسران غالب اسدی، روایت کرده‌اند که روز عرفه در عرفات در خدمت آن حضرت بودیم. پس از آنکه از خیمه بیرون آمدند، با گروهی از اهل‌بیت (ع) و فرزندان و شیعیان با نهایت تذلل و خشوع رو به‌سوی کعبه، دعای عرفه را زمزمه فرمودند.
همچنین روز عرفه، روز آغاز مناسک حج است. حاجیان در این روز در صحرای عرفات دورهم جمع می‌شوند و ضمن دعا و استغفار، به‌خاطر توفیق در ادای فریضه مهم حج، شکرگزاری می‌کنند. حجاج، شامگاه روز عرفه و شب دهم ذی‌الحجه، پس از ادای فریضه مغرب کوچ می‌کنند. «فَإِذَا أَفَضْتُم مِّنْ عَرَفَاتٍ فَاذْکُرُواْ ا... عِندَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ؛ پس هنگامی که از عرفات بازگشتید، در مشعرالحرام به ذکر خدا بپردازید».
در فقه شیعه واجب است حج‌گزار از ظهر روز عرفات (۹ذی‌الحجه) تا مغرب در عرفات وقوف کند؛ یعنی فرد حج‌گزار باید در صحرای عرفات بماند و از آنجا خارج نشود. این وقوف از ارکان حج است؛ بدین معنا که چنانچه حج‌گزار از روی عمد و بدون دلیل به عرفات نرود و دست‌کم مقداری هرچند کوتاه در آنجا نماند، حجش باطل خواهد بود. حجاج، شامگاه روز عرفه و شب دهم ذی‌الحجه، پس از ادای فریضه مغرب از عرفه خارج می‌شوند: «پس هنگامی که از عرفات بازگشتید، در مشعرالحرام به ذکر خدا بپردازید». (آیه ۱۹۸ سوره بقره).
باتوجه‌به اهمیت این روز، ادعیه و مناجاتی ویژه آن، از معصومان و بزرگان دینی نقل شده است. در برخی منابع، دعایی از پیامبر (ص) برای این روز نقل شده است. از مشهورترین این دعاها، همان‌طور که گفته شد، دعای عرفه امام‌حسین (ع) است که بسیاری از شیعیان هرسال در نقاط مختلف دنیا، به قرائت آن در این روز اهتمام جدی دارند. از دعا‌های مشهور دیگر برای این روز، دعای عرفه امام‌سجاد (ع) است.
اهمیت دعا در این روز به اندازه‌ای است که روزه آن را برای فردی که روزه گرفتن باعث ضعف او هنگام خواندن دعا شود، ممنوع کرده‌اند. هنگام دعا در روز عرفه، دوستان و نزدیکان خود را فراموش نکنید. یکی از توصیه‌ها در این روز، دعا کردن در حق دیگران است. در روایتی از امام‌باقر (ع) آمده است که: «سریع‌ترین دعایی که به هدف اجابت می‌رسد، دعایی است که یک برادر مؤمن، برای برادر مؤمن دیگرش می‌کند و پشت‌سر او برایش از خدا خیر میخواهد نه در حضورش»؛ یعنی هرکه برای دیگری دعا کند، به‌سرعت به اجابت می‌رسد.
عرفه روز سخن گفتن با خدا و همچنین طلب بخشش است. در روایات بسیاری روز عرفه را روزی ویژه برای بخشایش گناهان و استجابت دعا معرفی کرده‌اند. همچنین امامان شیعه احترامی خاص برای این روز قائل بودند و مردم را به بزرگداشت آن فرامی‌خواندند و سائلان را به هیچ‌روی، دست خالی رد نمی‌کردند. روایت است که امام‌سجاد (ع) در روز عرفه، صدای سائلی را شنیدند که از مردم سؤال می‌کرد.
حضرت به او فرمودند: «وای بر تو! آیا در مثل چنین روزی از غیر خدا سؤال می‌کنی و حال آنکه در این روز برای بچه‌هایی که در شکم مادرانند، امید سعادت و خوشبختی می‌رود؟» درباره شب عرفه نیز روایت شده است که دعای خیر در آن، مستجاب می‌شود و هرکه در آن روز به فرمانبرداری خداوند مشغول باشد، پاداش ۱۷۰ سال عبادت را خدای متعال به او عطا فرماید.
در روز عرفه، رفتن به عرفات یا کربلا، بهترین مکان‌ها برای استجابت دعاست. پاداش زیارت امام‌حسین (ع) در روز عرفه به اندازه‌ای است که از امام‌صادق (ع) روایت شده است: «خداوند متعال قبل از اهل عرفات برای زائران قبر حسین (ع) جلوه کرده، نیاز‌های آنان را برآورده می‌کند، گناهانشان را می‌بخشد و آنان را به خواسته‌هایشان می‌رساند و آن‌گاه نزد اهل عرفات آمده، با آنان نیز این‌گونه رفتار می‌کند».
مرحوم شیخ‌عباس قمی در مفاتیح‌الجنان درباره اعمال این روز آورده است: «پس از نماز عصر، پیش از آنکه مشغول خواندن دعا‌های عرفه شوی، در زیر آسمان دو رکعت نماز بخوان و به گناهانت نزد خداوند اعتراف و اقرار کن تا به ثواب عرفات، دست یابی و گناهانت آمرزیده شود. آن‌گاه به اعمال و دعا‌های عرفه که از ائمه مطهر (ع) روایت شده است، مشغول شو».