«کشف کالا‌های مظنون به قاچاق در ۱۰ ماهه امسال، ۳۱۳۹ میلیارد ریال است که نسبت به مدت مشابه پارسال ۳۵ درصد افزایش داشته است.» این جمله بخشی از گزارشی است که دبیرخانه کمیسیون مبارزه با قاچاق کالا و ارز استانداری خراسان‌رضوی در اختیارمان قرار می‌دهد. بگذارید پیش از خواندن ادامه گزارش دبیرخانه، به سؤال احتمالی شما جواب دهیم. جمله داخل گیومه، خبری خوب است یا بد؟ به بیان دیگر، رشد کشفیات مظنون به قاچاق، به معنای رشد قاچاق در استان است؟ اصلا چرا میزان کشفیات افزایش پیدا کرده است؟
کارشناس مسئول اقتصادی این کمیسیون می‌گوید: این سؤال برای ما هم که دست‌اندر‌کار هستیم مطرح بود. جوانب را بررسی کردیم و به ۶ دلیل رسیدیم. هیچ‌وقت نمی‌شود به صورت مطلق گفت که کدام دلیل سهم بیشتری در واقعیت موجود دارد، اما به درکمان از آمار‌های رو به رشد کشفیات قاچاق کمک می‌کند.
اول تا سوم
سعید سبزه‌محمدیه به جهش ارز سال‌های ۹۷ و ۹۸ اشاره می‌کند، جهشی که یکی از نتایج آن محدودیت در واردات حدود ۱۶۰۰ قلم کالا به کشور شد. او می‌گوید: بخش زیادی از این کالاها، مواد اولیه تولید هستند. همین طور برخی از کالاها در گروه چهارم قرار گرفته‌اند که ثبت سفارششان به سختی انجام می‌شود. این محدودیت‌ها تقاضا را از بین نبرده بلکه شکل تأمین آن را به سمت قاچاق سوق داده است.
شیوه تعیین ارزش ریالی کالا‌های قاچاق کشف‌شده، دومین نکته‌ای است که به آن اشاره و اضافه می‌کند: طبق قانون، مبنای ارزش‌گذاری بر اساس بالاترین نرخ دلار اعلامی از سوی بانک مرکزی در زمان کشف است. فرض کنید امروز دلار ۱۴ هزار تومان باشد. شاید پارسال در روز کشف فلان محموله نرخ ارز کمتر از این میزان بوده است. این نوسانات روی ارزش کالا‌های کشف‌شده تأثیر خود را نشان می‌دهد.
او با اشاره به سهم ۷۳.۵ درصدی پلیس مبارزه با قاچاق کالا و ارز استان و سهم ۱۰ درصدی سازمان صنعت، معدن و تجارت (صمت) در کشفیات ۱۰ ماهه امسال، دلیل سوم را این‌طور توضیح می‌دهد: دستگاه نخست، روی سرشاخه‌ها کار می‌کند و دومی بیشتر مسئولیت سطح عرضه (خرده فروشی‌ها) را دارد. یکی از دلایل رشد کشفیات این است که ما تمرکزمان را روی کار‌های اطلاعاتی و کشف باند‌ها گذاشته‌ایم تا کالای قاچاق به سطح عرضه نرسد. این جهت گیری درست باعث شده است میزان کشفیاتمان افزایش پیدا کند. به‌طور‌مثال میزان کشفیات از یک انبار یا یک کانتینر، چند ده‌برابر خرده‌فروشی‌هاست.
۴ از ۶
کارشناس مسئول اقتصادی کمیسیون مبارزه با قاچاق کالا و ارز استان یک نکته دیگر هم می‌گوید: تعریف شبکه عرضه برای برخی کالا‌های یارانه‌ای پیش از این سابقه نداشته است. به طور مثال برای دام، خروج آن از استان به مقصد دیگر استان‌ها، و نه حتی خارج از کشور، اگر بدون مجوز‌های لازم باشد، قاچاق محسوب می‌شود. این دست تصمیمات به اضافه افزایش انگیزه‌ها برای خروج کالا‌های یارانه‌ای در کشور، شمول کالا‌های قاچاق و در نتیجه میزان کشفیات را افزایش داده است.
او اضافه می‌کند: امسال پای کالا‌هایی به عرصه اقتصادی باز شده است که جدید هستند و تا همین پارسال حرفی در مورد ساماندهی‌شان نبود، مثل ماینرها. تعریف آن‌ها به عنوان قاچاق، باز هم باعث افزایش شمول کالا‌های قاچاق شده است.
به گفته وی شیوه‌نامه‌های جدید ابلاغ‌شده و سامانه‌هایی که با رفع کاستی‌ها، بلوغ خود را طی می‌کنند (مانند شناسه کالا، سامانه جامع انبارها، ریجستری موبایل و...) به تعریف روشن‌تر از کالا‌های قاچاق و ساده شدن شناسایی آن‌ها کمک می‌کند و موجب افزایش میزان کشفیات شده است.
نکته آخری که سبزه محمدیه می‌گوید این است: پیش از این حداکثر میزان کشفیات از کل قاچاق در سطح کشور، ۸ درصد برآورد می‌شد. افزایش میزان کشفیات الزاما به معنای افزایش قاچاق نیست، شاید این درصد افزایش پیدا کرده است.
گزارش ۱۰ ماهه
بر اساس گزارش دبیرخانه کمیسیون مبارزه با قاچاق کالا و ارز استانداری خراسان رضوی، ارزش ریالی کالا‌های هدف مظنون به قاچاق در ۱۰ ماه اخیر ۱۳۱۶ میلیارد ریال بوده که نسبت به مدت مشابه پارسال ۷۲ درصد افزایش داشته است. رتبه نخست کشفیات به مواد غذایی اختصاص دارد و لوازم خانگی، منسوجات (پارچه لباس نو و دست دوم) و لوازم آرایشی و بهداشتی در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
این گزارش نشان می‌دهد ارزش ریالی کالا‌های ممنوعه شامل مشروبات الکلی، تجهیزات دریافت از ماهواره، آثار سمعی‌بصری مستهجن، اموال فرهنگی و تاریخی و وسایل قمار با رشد ۱۷ درصدی نسبت به پارسال، به مرز ۱۸۰ میلیارد ریال نزدیک شده است.
تشکیل ۳۴۵۹ پرونده به ارزش ۵۸۵ میلیارد ریال در تعزیرات، صدور محکومیت برای ۲۹۰۳ پرونده به ارزش ۲۹۲ میلیارد ریال و رشد ۲۴ درصدی جریمه‌های تعیین‌شده برای پرونده‌های محکوم شده، از دیگر بخش‌های این گزارش است.
از ابتدای سال تا انتهای دی، ۵۶ تن کالای قاچاق به ارزش ۱۲.۵ میلیارد ریال معدوم شده است و ضمن انهدام ۳۹ باند، ۵۶۹۶ متهم دستگیر شده‌اند.