وفایی‌نیا | دیروز یازدهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در کشور برگزار شد. انتخابات در کشورمان هنوز تقریبا به سنتی‌ترین‌شکل ممکن برگزار می‌شود. مردم باید در یک شعبه اخذ رأی حاضر شوند، گاهی تا ساعت‌ها در صف بمانند تا شناسنامه‌شان مُهر بخورد و برگه رأی به آن‌ها داده شود. بعد خودکار و قلم به دست، نام کاندیدا‌های مدنظرشان را بنویسند و به صندوق بیندازند. تازه این فقط بخش اول ماجراست و خواندن و اعلام نتیجه در این مدل سنتی برگزاری انتخابات در کشورمان هم هنوز به‌صورت دستی و توسط افراد مختلف انجام می‌شود. با‌توجه‌به توسعه فناوری، سال‌هاست که زمزمه الکترونیکی‌شدن انتخابات در کشورمان به گوش می‌رسد؛ مسئله‌ای که به نظر می‌رسد باید جدی‌تر از قبل به آن توجه کرد تا اجرایی شود.
دراین‌باره حسن روحانی رئیس جمهور بهمن امسال در همایش استانداران و فرمانداران سراسر کشور با انتقاد از مدل سنتی برگزاری انتخابات گفت: «به وزیر کشور در هر دوره‌ای تأکید کردیم و ایشان نیز این موضوع را دنبال کردند، اما نشد. آقا این انتخابات را الکترونیکی کنید.»
با‌توجه‌به این موضوعات، شاید در دوره‌های بعدی، شاهد الکترونیکی‌شدن برگزاری انتخابات در کشور باشیم. به همین بهانه در این مطلب، این مدل انتخابات را از جنبه‌های مختلف بررسی خواهیم کرد.
مفهوم رأیگیری الکترونیک
رأیگیری الکترونیکی، یکی از روش‌های نوین و کارآمد برای جمع‌آوری و شمارش آرا در هر انتخاباتی است.
شیوه‌های مختلفی همچون رأیگیری از‌طریق کیوسک‌های مخابرات، اینترنت، تلفن، کارت‌های پانچ و اسکن نوری در دنیا برای این مدل رأیگیری استفاده می‌شود. در دنیا سیستم‌های رأیگیری الکترونیکی از اوایل دهه۱۹۶۰ میلادی که کارت‌های پانچ رواج یافت مورد استفاده قرار گرفته‌اند. به‌دنبال آن، سیستم‌های اسکن نوری ارائه شدند و پس از آن در حدود دهه۱۹۸۰ سیستم‌های رأیگیری تلفنی و به‌دنبال آن، سیستم‌های اینترنتی رواج بیشتری پیدا کردند. هنگامی‌که از آراء الکترونیکی استفاده می‌شود، هیچ خطری محل جمع‌آوری آراء را تهدید نمی‌کند. از آن گذشته، رأیگیری الکترونیکی، نیاز به چاپ برگه‌های رأی را که هزینه بسیاری دارد، از میان می‌برد که این مزیت فوق‌العاده‌ای برای حذف هزینه چاپ برگه‌هاست. رأی‌های الکترونیک به‌صورت دیجیتال روی نوار، دیسکت یا کارت‌های هوشمند ذخیره، سپس به مرکز ویژه‌ای ارسال و در آنجا فرایند شمارش دقیق انجام می‌شود.
انواع سیستم‌های انتخابات الکترونیکی
رأیگیری کامپیوتری (ایستگاهی)
در این روش از رایانه‌هایی استفاده می‌شود که رأی‌دهندگان بتوانند کاندیدای مدنظر خود را توسط نمایشگر‌های حساس دستی یا صفحه کلید یا مداد‌های الکترونیکی، تعیین و مشخص کنند. در این روش از دستگاه‌هایی به نام e-slate استفاده می‌شود و به کمک آن، امکان معرفی نامزد‌ها درکنار عکس هر‌کدام وجود دارد تا افراد کمتر دچار خطا شوند. البته این روش، هدف دولت الکترونیک برای جلوگیری از اتلاف وقت شهروندان را تأمین نمی‌کند، زیرا آن‌ها مجبورند برای رأی‌دادن به حوزه‌های انتخاباتی مراجعه کنند و چه‌بسا به‌دلیل ازدحام جمعیت و نبودن کادر فنی مناسب، وقت شهروندان تلف شود. ایستگاه‌های رأیگیری در این روش می‌توانند به شبکه‌های امن وصل شوند و آخرین آمار را در هر لحظه به سرور‌های مرکزی بفرستند.
از مزایای این روش، اطلاع نامزد‌ها از وضعیت خود بین سایر رقبا در هر لحظه و به‌دست‌آمدن نتایج انتخابات در سریع‌ترین زمان ممکن است.
رأیگیری اینترنتی
در این روش نیازی نیست که شهروندان در محل رأیگیری حضور پیدا کنند؛ به همین‌دلیل از نظر اقتصادی برخلاف روش اول برای دولت مقرون‌به‌صرفه است. شهروندان واجد شرایط در هر مکانی که باشند می‌توانند با مراجعه به سایت‌های اینترنتی که برای این کار آماده شده‌اند، رأی خود را به نفع نامزد مدنظر ثبت کنند. موضوع امنیت در این روش بسیار مهم است و توجه‌به این نکته که هر شهروند فقط یک بار می‌تواند رأی دهد، باید درنظر گرفته شود.
کشور استونی سال ۲۰۰۲ برای اولین‌بار در دنیا انتخابات سراسری خود را به این شیوه برگزار کرد و امروزه کشور‌هایی مانند ژاپن، نیوزیلند، سوئد و سوئیس به کمک این روش انتخابات را برگزار می‌کنند.
رأیگیری از‌طریق پیام کوتاه
در این روش، شهروندان از‌طریق تلفن همراه یا خطوط مجهز به سیستم متصل به خط تلفن، رأی خود را به سرور رأیگیری می‌فرستند. از این روش تاکنون در هیچ کشوری استفاده نشده است، اما برای دولت از نظر اقتصادی شیوه‌ای مقرون‌به‌صرفه است.
بااینکه امروزه تمام تلفن‌های همراه، دارای امکان فرستادن پیام کوتاه هستند و این مدل رأیگیری نیاز به زیرساخت خاصی ندارد، مشکلات مختلف آن، مانع‌از اجرایی‌شدنش در انتخابات شده است؛ مثلا در سیستم‌های پیام کوتاه، هیچ تضمینی برای ارسال موفقیت‌آمیز پیام وجود ندارد، در‌حالی‌که در سیستم‌های رأیگیری الکترونیکی، ضروری است که رأی‌دهنده از ارسال رأی خود مطمئن شود. علاوه‌بر‌این هویت رأی‌دهنده نیز ممکن است محل تردید باشد.
چالش‌های رأیگیری الکترونیکی
امکان هک‌شدن سایت‌های مربوط
نداشتن پهنای باند و سرعت اینترنت مناسب در برخی نقاط کشور
امکان قطع‌شدن اینترنت یا بروز اختلال در آن هنگام برگزاری انتخابات
مزایای الکترونیکی‌شدن انتخابات
کاهش هزینه‌ها
افزایش درصد مشارکت شهروندان
صرفه‌جویی در وقت
برگزاری آسان انتخابات و شمارش سریع آرا و اعلام نتایج فوری آن
امکان نمایش تعرفه‌های انتخاباتی به زبان‌های مختلف
بهبود فرایند پردازش آرا و تسریع تجزیه و تحلیل نتایج
کاهش تقلب و خطا‌های مربوط‌به استفاده از تعرفه‌های کاغذی
امکان رأی‌دهی افراد پیر و معلول
انتخابات الکترونیک در کشور‌های جهان
هند
شاید جالب باشد بدانید سابقه برگزاری انتخابات الکترونیکی در هند به سال۱۹۸۲ باز‌می‌گردد. در آن سال، این سیستم به‌صورت تجربی در ایالت «کرالا» هند به کار گرفته شد. گرچه دادگاه عالی هند، نتایج این انتخابات را به‌دلیل مغایرت برگزاری آن با قانون رد کرد، این رویداد موفقیت‌آمیز، سنگ بنای محکمی برای برگزاری انتخابات سال۲۰۰۳ هند به‌صورت الکترونیکی شد.
انگلستان
انتخابات در سال۲۰۰۳ از‌طریق باجه‌های رأیگیری در داخل و خارج از حوزه‌های انتخابات به‌صورت الکترونیک برگزار شد.
کانادا
انتخابات در کانادا از سال۱۹۹۰ و در حد انتخابات شهردار به‌صورت الکترونیکی برگزار می‌شود.
برزیل
برگزاری نخستین انتخابات الکترونیک در برزیل به سال۱۹۹۶ باز‌می‌گردد. در آن سال، نخستین آزمایش‌های این سیستم جدید در ایالت «سانتکاتارینا» برگزار شد. برگزاری انتخابات در این کشور با استفاده از باجه‌های رأیگیری اینترنتی صورت گرفت که کاهش میزان تقلب و افزایش آرا از نتایج اساسی آن بود. از سال۲۰۰۰ همه انتخابات‌ها در برزیل، الکترونیکی برگزار شده است.
استرالیا
در سال۲۰۰۱ نخستین انتخابات الکترونیک استرالیا در قالب انتخابات پارلمانی برگزار شد. موفقیت این کار موجب شد این سیستم، اساس برگزاری انتخابات سراسری۲۰۰۶ این کشور اعلام شود.
بلژیک
این کشور در سال۱۹۹۱ برای اولین‌بار انتخابات الکترونیک را برگزار کرد. این کار از سال۱۹۹۹ در برگزاری انتخابات عمومی و شهرداری این کشور به‌صورت گسترده انجام شده است.
فرانسه
برای نخستین‌بار سال۲۰۰۳ بود که انتخابات در فرانسه به‌صورت الکترونیک برگزار شد. در آن سال، سیستم رأیگیری اینترنتی، این امکان را برای فرانسویان مقیم آمریکا فراهم کرد تا آن‌ها نیز در انتخابات نمایندگان مجمع شورای شهروندان فرانسه سهیم باشند.
چشم‌انداز الکترونیکی‌شدن انتخابات ایران
به‌طور‌کلی و بدون در‌نظر‌گرفتن مسائل امنیتی، سیستم رأیگیری اینترنتی، یکی از راه‌های ارزان برگزاری انتخابات است و می‌تواند همه افراد را در هر نقطه‌ای که باشند، به رأی‌دادن ترغیب کند و اگر برخی چالش‌های آن حل شود، یکی از انتخاب‌های حتمی در سیستم رأیگیری کشورمان خواهد بود. البته برای رسیدن به این نقطه هنوز ۴چالش اصلی پیش روی دولتمردان کشورمان قرار دارد؛ چالش‌های قانونی، اجتماعی، فنی و فرهنگی که باید به‌منظور عملیاتی‌شدن انتخابات الکترونیکی، فکری برایشان کرد. در‌واقع رأیگیری الکترونیکی تنها نیاز به تجهیزات ندارد و مهم‌ترین ابزار استفاده از آن، ایجاد فرهنگ استفاده و اعتماد‌سازی در مردم درباره این شیوه انتخابات است.