الهام ظریفیان | شهرآرانیوز؛ سال گذشته یازده اثر از گروه‌های نمایشی شهر‌های مشهد، سبزوار، تربت حیدریه، خواف، قوچان و طرقبه شاندیز به بخش مسابقه جشنواره سی و دوم راه یافته بودند که از میان آن‌ها دو گروه نمایشی برای شرکت در جشنواره بین المللی تئاتر فجر انتخاب شدند. اما این جشنواره در سال گذشته با یک تفاوت مهم کار خود را به پایان رسانید و آن هم اعلام نام دبیر جشنواره امسال بود.
به این ترتیب محمد جهان پا که دبیری جشنواره سی و دوم را در سالی پر از اتفاقات سیاسی عجیب و غریب با حواشی فضای هنری برعهده داشت، برای جشنواره سال بعد هم ابقا شد. جهان پا نامی آشنا در تئاتر خراسان رضوی است. او با بیش از بیست سال حضور در صحنه تئاتر مشهد در عرصه‌های مختلف بازیگری، نویسندگی و کارگردانی، هنر خود را به اثبات رسانده است و حالا بیش از همیشه دغدغه این را دارد که نسل جوان و تازه نفس را برای ورود به تئاتر مشهد تشویق کند. با این هنرمند مشهدی گفتگو کرده ایم و از او درباره جزئیات برگزاری سی و سومین رویداد تئاتری مشهد و اوضاع و احوال مرتبط با آن پرسیده ایم. این گفتگو را در ادامه می‌خوانید.
ما در همان روز‌های نخست، فعالیت دبیرخانه را آغاز کردیم. باتوجه به شیوه نامه‌ای که هرسال از طرف مرکز هنرهای نمایشی در اختیار دبیرخانه قرار می‌گیرد، برنامه ریزی‌های مختلفی انجام دادیم. فرایند انتخاب آثار متقاضی برای راهیابی به جشنواره سی و سوم از ۲۳ مهر تا ۵ آبان است. بخشی از این آثار که متعلق به تئاتر شهرستان هاست در همان شهرستان‌ها و بخشی در مرکز استان مورد داوری قرار خواهد گرفت.
دیر شروع نکردیم. ما حتی فراخوان را بسیار زودتر از شهر‌های دیگر در سایت ایران تئاتر، قسمت خراسان رضوی بارگذاری کردیم. فکر می‌کنم جزو معدود استان‌هایی باشیم که ثبت نام مجازی را راه اندازی کردیم تا برای شهرستان‌ها هزینه تراشی نکنیم. جلسات متعددی با مدیران عالی فرهنگی شهر برگزار کردیم و مانند سال‌های قبل حضور این سازمان‌ها را در بخش جوایز خواهیم داشت. کانون پرورش فکری در حمایت از بازیگران کودک و نوجوان، حوزه هنری در عرصه تئاتر حماسی، اداره امور هنری شهرداری در زمینه فرهنگ شهروندی و مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی جایزه ویژه‌ای برای آثار مرتبط با سیره حضرت رضا (ع) اهدا می‌کند.
همین طور مبلغ ۵۰ میلیون تومان جایزه نقدی از طرف معاونت فرهنگی سپاه امام رضا (ع) به گروهی تقدیم خواهد شد که اثر نمایشی خود را براساس انتشارات نشر ستاره‌های این معاونت طراحی کرده باشد. ما تمام فعالیت هایمان را طبق برنامه ریزی انجام می‌دهیم. امسال سعی کردیم با هیاهوی کمتری برنامه‌های جشنواره را اطلاع رسانی کنیم. با توجه به دغدغه‌هایی که از سال گذشته داریم، می‌خواهیم کمترین حاشیه را داشته باشیم. برای همین سعی کردیم که تا نزدیک شدن به تاریخ اصلی جشنواره، اخبار را با احتیاط بیشتری ارائه کنیم.
اصلا. به جرئت می‌توانم بگویم اولویت من باکیفیت و سالم برگزار شدن این جشنواره است. دبیرخانه فعال است و فعالیت‌های خود را انجام می‌دهد. من به عنوان بازیگر و کارگردان تولیدات خود را نیز دارم، اما طی زمان بندی مشخصی که از قبل داشتیم، کار را پیش بردیم. گروه ما گروه بزرگی است و طراحان و دستیاران بسیار زیادی دارد. می‌توانم به جد این جمله را بگویم که تا این لحظه تئاتر من هیچ اختلالی در روند برگزاری جشنواره به وجود نیاورده است.
شیوه نامه‌ای که مرکز هنرهای نمایشی در اختیار ما قرار داده همان شیوه نامه سال‌های گذشته است و تغییر چشمگیری نداشته است. تنها تغییر امسال اضافه شدن بخش جشنواره تئاتر خیابانی است که می‌تواند اتفاق بسیار جذابی برای هنرمندان تئاتر خیابانی باشد. همان طور که می‌دانید حضور نمایش‌های خیابانی در جشنواره بین المللی تئاتر فجر تنها از مسیر حضور در جشنواره خیابانی مریوان ممکن بود. اما با اضافه شدن این بخش به جشنواره تئاتر استانی مسیر دیگری برای این اتفاق تعریف شده است تا گروه‌های بیشتری بتوانند در این عرصه فعالیت کنند.
بستگی به این دارد که شیوه نامه جشنواره فجر برای بخش خیابانی چه بگوید. آیا منطقه‌ای خواهد داشت یا نه. باید منتظر بمانیم که دوستان در مرکز هنرهای نمایشی چه اتفاقی را برای این موضوع رقم می‌زنند.
نمایش‌ها باید تازه‌های تئاتر مشهد باشند، به این معنی که به جشنواره نرفته باشند، ولی این قابلیت را داشته باشند که اجرا یا تعهد اجرا داشته باشد.
تغییر خاصی ندارد و مطابق سال گذشته در مشهد میزبان خواهیم بود.
در بخش منتقدان امسال فرشید تمری، هنرمند و منتقد پیشکسوت، را در راه اندازی این بخش داریم. از او خواستیم که این بخش را به عهده بگیرد و داوران آن را انتخاب کند. امیدواریم امسال جلسات نقد بسیار خوبی را برگزار کنیم و جایزه هیئت منتقدان را داشته باشیم. همین طور مانند سال گذشته، بخش پیشکسوتان را طراحی کردیم و جایزه ویژه هیئت پیشکسوتان (به نام فانوس) را به آثار و هنرمندان برگزیده اهدا خواهیم کرد. در بخش نمایشنامه نویسی و عکاسی همچنان در حال رایزنی هستیم و امیدوارم اتفاقات خوبی در این عرصه‌ها رقم بخورد.
امسال هم جشنواره در مشهد برگزار می‌شود؛ به این دلیل که مشهد مرکز استان است و کیفیت سالن‌های نمایشی آن بهتر است. اهالی تئاتر شهرستان هم علاقه مندند جشنواره در مشهد برگزار شود. این فرصت مغتنمی است که همه علاقه‌مندان به تئاتر در استان سالی یک بار در مرکز استان دور هم جمع شوند. ضمن اینکه امکانات رفاهی در مشهد کیفیت بهتری دارد.
من به بی نظم برگزار شدن جشنواره معتقد نیستم. سال گذشته برای تئاتر کشور سال عجیب وغریبی بود. اتفاقاتی رقم خورد و اعمال نفوذ‌هایی شد که هنرمندان متعهد به هنرهای نمایشی را دچار دغدغه‌های بسیاری کرد. بسیاری از این عزیزان تمایل داشتند در جشنواره شرکت کنند. متأسفانه افرادی خارج از فضای هنری تئاتر واقعا دیکتاتورمآبانه برخورد کردند و با توهین و تهدید بسیاری از جوان‌ها آن‌ها را مجبور به انصراف کردند. خیلی تلاش کردیم که آن‌ها را در جدول جشنواره نگه داریم، اما باتوجه به فضای ملتهبی که افرادی از خارج از بدنه هنری این شهر به وجود آورده بودند، جدول اجرا‌ها مقداری تغییر کرد، اما در نهایت جشنواره به خوبی برگزار شد و استقبال هم خوب بود.
تئاتر شهرستان پای کار تئاتر استان ایستاد و سالن‌ها پر از تماشاگر بود. این را من نمی‌گویم، در ویدئو‌ها و عکس‌هایی که در طول برگزاری جشنواره منتشر شد، کاملا مشهود است. پس نمی‌توانیم بگوییم بی نظمی، باید بگوییم افرادی که به دنبال ایستادن در مقابل بچه‌های تئاتر هستند، فضایی زشت غیرفرهنگی را برای اهالی تئاتر رقم زدند و با بداخلاقی خواستند نگذارند جشنواره سی و دوم برگزار شود که به لطف خداوند و همراهی هنرمندان این اتفاق رقم نخورد و ما توانستیم این جشنواره را به خوبی برگزار کنیم.
بگذارید اینجا نکته‌ای را درباره کیفیت آثار باز کنم.
بر این نظرم که ما داریم یک تغییر بسیار بزرگ را در عرصه تئاتر خراسان رضوی مشاهده می‌کنیم. در زمانه و فصلی قرار گرفته ایم که بسیاری از جوان‌ها دارند به بدنه تئاتر حرفه‌ای مشهد وارد می‌شوند. بسیاری از پیشکسوتان و عزیزانی که سال‌های سال سابقه حضور در جشنواره استانی را داشته اند، ترجیح داده اند آثارشان را به صورت مستقیم برای جشنواره فجر در تهران بفرستند و شرایطی را به وجود بیاورند که جوان تر‌ها فرصت دیده شدن داشته باشند.
ما در دوره‌ای هستیم که آثار جوان‌ها باید به بدنه تئاتر وارد و در جشنواره استانی دیده و کارهایشان قضاوت شود تا رشد کنند؛ بنابراین نمی‌توانیم بگوییم آیا می‌توانیم امسال در جشنواره فجر جایزه بیاوریم یا نه، یا مقامی در خور نام خراسان رضوی داشته باشیم یا نه. ما داریم پوست اندازی می‌کنیم، داریم یک نسل جدید و هوایی تازه را در تئاتر خراسان رضوی مشاهده می‌کنیم که برای رشد نیازمند فضایی پر از آرامش و همراهی است.
طبق شیوه نامه جشنواره‌های تئاتر استانی، اگر آثار ما در استان بالای دوازده اثر باشد، به صورت خودکار سه سهمیه برای جشنواره فجر خواهیم داشت. پارسال باوجود همه مشکلاتی که داشتیم، توانستیم سه گروه را به جشنواره منطقه‌ای بفرستیم، در صورتی که فقط دو سهمیه داشتیم که این لطف دوستان مرکز هنرهای نمایشی به تئاتر خراسان بود.
بله، من هم معتقدم که به خراسان رضوی نمی‌توان مانند سایر استان‌ها نگاه کرد. ما ۳۶۵ روز اجرای عمومی داریم. تئاتر بسیار پویایی داریم که در آن دانش آموخته‌های بسیار خوبی در رشته‌های مختلف هنرهای نمایشی فعالیت دارند و هرسال به جمع آن‌ها اضافه می‌شود. دانشکده‌های خوبی در رشته‌های ادبیات نمایشی و آموزش بازیگری داریم. این نشان دهنده این است که شهر مشهد به شدت پویا و مستعد فضای هنرهای نمایشی است و تهران باید این فرصت را غنیمت بشمارد و تئاتر خراسان رضوی را با چشم دیگری ببیند.
اینکه انجمن هنرهای نمایشی باتوجه به مشکلاتی که برایش به وجود آمده، تأثیرگذاری خود را از دست داده است بخشی از دلایل این بی توجهی است. امیدوارم با انتخاباتی که پیش رو داریم، انجمن دوباره انسجام خود را پیدا کند و با اهالی هنرهای نمایشی دیگراستان‌ها همراه شود و بتواند زمینه اجرا در شهر‌های مختلف را فراهم کند.
تئاتر شهرستان یکی از چالش‌هایی است که ما سال هاست با آن روبه رو هستیم. به جرئت می‌توانم بگویم تا امروز برای رشد علمی و هنری تئاتر شهرستان هیچ دستورالعملی ایجاد نشده است؛ نه از سوی مرکز هنرهای نمایشی و نه از سوی گروه‌های مختلف. هیچ فردی را نمی‌بینم که دلسوز تئاتر شهرستان باشد. آنچه امروز داریم از اجرا‌ها در مشهد و شهرستان‌ها می‌بینیم حاصل تلاش مجدانه و صرف هزینه‌های شخصی گروه‌های نمایشی است.
در برخی مواقع باتوجه به دستورالعمل‌هایی که دستگاه‌های مختلف فرهنگی هنری استان دارند، شاید برخی گروه‌ها توانسته باشند بودجه‌های اندکی بگیرند برای اینکه کاری را به سرانجام برسانند. اما این را که بتوانیم در طول سال آموزش‌های علمی داشته باشیم و اساتید حرفه‌ای کشوری در تئاتر شهرستان حضور داشته باشند و بتوانند به تئاتر شهرستان مشاوره بدهند نمی‌بینیم؛ به این دلیل که انجمن نمایش ما هیچ تلاشی در این دوره نکرده و هیچ رویداد متفاوتی را رقم نزده است.
خب الان چطور می‌توانیم از تئاتر شهرستانی که یکی از دغدغه هایش این است که چطور و کجا اجرا کند، توقع داشته باشیم کیفیت آثارش بالا باشد؟! آن‌ها اصلا سالن برای اجرا ندارند و اگر داشته باشند، در اختیار گروه‌ها و مجموعه‌هایی است که اصلا با هنر نمایشی آشنا نیستند و دغدغه‌های اهالی تئاتر را نمی‌دانند. این یکی از مهم‌ترین معضلات ما در تئاتر شهرستان است؛ اما آن‌ها سرسختانه و مجدانه دارند تئاتر را در شهرستان‌ها زنده نگه می‌دارند.
انجمن نمایش دچار معضل‌های فراوانی است و تکلیفش باید مشخص می‌شد. متأسفانه سال گذشته من به عنوان یک هنرمند تئاتر، مورد حمایت انجمن نمایش قرار نگرفتم. توقع من این بود که انجمن هنرهای نمایشی پشت من باشد، ولی متأسفانه دوستان درگیر اسم‌ها و نام‌ها شدند و فراموش کردند که وظیفه ذاتی آن‌ها چیست. من فکر می‌کنم اولین کاری که انجمن نمایش -باتوجه به انتخاباتی که پیش رو دارد- باید بکند این است که دوباره اعتماد و امید را به تئاتر شهرستان برگرداند. به نظر من اگر می‌خواهیم تئاتر شهرستان همچنان پابرجا بماند و زیر سایه تئاتر مشهد قرار نگیرد، باید انجمن هنرهای نمایش استان نقش آفرینی کند.