به گزارش شهرآرانیوز خون رسانی به ۶۲ بیمارستان استان با آن هاست؛ برای بیماران زیادی که به قصد جراحی به مشهد می‌آیند، چه از شهر‌ها و استان‌های دیگر و چه از کشور‌های همسایه. بیمارستان‌های دولتی و خصوصی این شهر روز‌هایی از سال شلوغ‌تر هستند و هنگام اوج بیماری‌های فصلی، وضعیتی وخیم‌تر دارند.
این‌ها برای یک مجموعه که تأمین خون همه آن بیماران را برعهده دارد، همراه با نگرانی مداوم است؛ مثل دعوت مداوم از شهروندان برای اهدای خون و ذخیره سازی خون‌ها برای روز‌های خاص. هفته پدافند غیرعامل بهانه‌ای بود تا وضعیت کنونی اداره کل انتقال خون استان را در گفتگو با دکتر سعید اصغریان، مدیرکل آن بشنویم؛ اینکه چه تعداد مشهدی حواسشان به ذخایر خونی است و اهداکننده مداوم شده اند، ذخیره بانک خون برای چند روز است و کم وکاستی هایشان چیست.
از لحاظ استاندارد‌های بین المللی کشور ما در بهترین سطح و هم ردیف کشور‌های اروپایی است، چه از لحاظ کیفی و چه کمی و در منطقه هم جزو برترین‌ها هستیم. جزو معدود سازمان‌های انتقال خون هستیم که فرایند اهدا و انتقال خون ما کاملا داوطلبانه است. این عامل، به میزان زیادی سلامت خون را تضمین می‌کند.
پیش از این در کشور ما و هم اکنون در برخی کشور‌های دیگر به ازای خون، هزینه پرداخت می‌شود، اما وقتی اهدا داوطلبانه شد، میزان سلامت را بهتر می‌کند. سازمان انتقال خون ایران به شدت در زمینه حفظ سلامت خون و فراورده‌ها حساس است و برای کوچک‌ترین قدمی sop یا همان استاندارد خودش را تعریف کرده است. با قاطعیت می‌گویم از لحاظ کیفی سازمان انتقال خون جزو برترین هاست.
روی هر واحد خونی که دریافت می‌کنیم، به جز آزمایش تعیین گروه خونی، دست کم پنج ویروس را بررسی می‌کنیم؛ آزمایش HIV، هپاتیت B، C، HTLV۱ و سفلیس. این‌ها ویروس‌هایی هستند که از طریق خون منتقل می‌شوند.
در زمینه کیفی رعایت استاندارد‌ها جزو بهترین‌ها هستیم و می‌شود موارد دیگری را به این‌ها اضافه کرد، ولی در کشور‌های دیگر جهان هم همین‌ها رایج‌ترین هستند.
این آزمایش به صورت پایلوت در تهران و چند شهرستان دیگر آغاز شده و قرار است با بسترسازی در استان‌های دیگر هم اجرا شود. با اجرای این روش، امکان تضمین سلامت خون و فراورده‌های خونی بیشتر می‌شود و بازه‌های معافیتی که به برخی اهدا کنندگان می‌دهیم تا حفظ سلامت خون را بیشتر کنیم، کمتر خواهد شد؛
برخی خون‌هایی که اهدا می‌شود، نادر هستند و در سیستم ثبت می‌شوند تا در صورت نیاز بیمار خاص، این خون به وی تزریق شود. برای افراد مبتلا به سرطان، آزمایشگاه HLA ایجاد شده که برای یافتن فرد سازگار با پیوند سلول‌های بنیادی است و برای مواردی همچون سرطان خون و مغز استخوان استفاده می‌شود. این آزمایشگاه به صورت مستقل با ما نیست و در تهران به صورت سراسری و کشوری انجام می‌شود و ما هم جزو تأمین کنندگان خون آن هستیم.
تاکنون که نداشتیم. انتقال خون به دلیل شرایط و استاندارد‌های خاصش، کار آسانی نیست. این یک امکان داخلی است. برای غزه هم گفتگو‌هایی بود که انتقال خون داشته باشیم، اما به دلیل همان شرایط امکان صادرات نداشتیم. قابلیت این را داریم که در آن مناطق پایگاه بزنیم و خون داوطلبان را جمع آوری کنیم، اما اینکه خون ببریم و قابل بهره برداری باشد، تا امروز وجود نداشته است.
خداراشکر تابه حال چنین اتفاقی نیفتاده است. هشدار‌هایی که می‌دهیم، برای کاهش ذخیره خون است. اکنون ذخیره خون ما هفت روز است؛ بین شش تا هشت روز ذخیره. هشت تا دوازده روز مطلوب است. ما براساس آمار روزانه در این حد هستیم. حتی اگر یک روز فرایند اهدای خون کم شود، ذخیره افت می‌کند و کمتر از شش روز خطرناک است.
درعین حال در ذخیره هفت روزه هم ممکن است برخی گروه‌های خونی کمتر باشند، مثلا به اندازه چهار روز. این عدد هفت روز، متوسط همه گروه‌های خونی است. اگر متوسط یک گروه خونی چهار روز باشد، نمی‌توانیم همه تقاضا‌های بیمارستانی را تأمین کنیم. برای همین به صاحبان گروه‌های خونی خاص اطلاع می‌دهیم که برای اهدا مراجعه کنند. اگر ذخایر همچنان کاسته شود، به سمتی می‌رویم که فقط خون اورژانسی را به بیماران برسانیم.
نه! اتفاقا آن روزها، چون بار معنوی دارد، میزان اهدای خون خوب است. روز‌هایی که هیچ مناسبتی نیست یا بیماری‌های فصلی شایع است، مراجعه کمتر می‌شود. از آن طرف، مصرف بیمارستانی زیاد است و ذخیره افت می‌کند؛ ولی در مجموع نیاز به خون و فراورده‌های خونی، دائم است. ما اداره‌ای نیستیم که در مدت خاص و کوتاهی فعالیت کنیم. برای همین همواره از شهروندان خواهش کرده ایم در همه روز‌های سال برای اهدای خون مشارکت کنند.
وقتی از نذر خون صحبت می‌کنیم، به معنی نجات جان یک انسان است. زمانی آن فراورده خونی به بیمار نیازمند تزریق می‌شود که هیچ دارو و درمان دیگری برایش وجود نداشته باشد و اگر پلاکت را نرسانیم، جانش به خطر می‌افتد. برای همین می‌گوییم یک واحد خون جان سه نفر را نجات می‌دهد. افرادی که به نجات جان دیگران فکر می‌کنند، مستمر خون اهدا می‌کنند.
تعداد مراجعه در هفت ماه ابتدای امسال ۱۲۳ هزارو ۶۴۱ نفر بود که ۹۳ هزارو ۲۵۱ نفر آن‌ها موفق به اهدای خون شدند. از میان این همه، ۵۳ درصد اهداکنندگان مستمر بودند، ۳۰ درصد باسابقه و ۱۷ درصد دفعه اول بودند. مثل همیشه آقایان بیشترین اهداکننده و ۹۵ درصد اهداکنندگان را تشکیل داده اند. رشد مراجعه مشهدی‌ها در این مدت ۹ درصد و رشد اهدای خون هم ۹ درصد بوده است.
یکی از مسائل مهم اداره کل انتقال خون همین فضای فیزیکی بسیار محدود است. اکنون بار عمده فنی ما ازجمله سردخانه، آزمایشگاه و واحد فراورده گیری در پایگاه امام رضا (ع) در تقی آباد انجام می‌شود، درحالی که ساختمان آنجا فرسوده است و در معرض تخریب قرار دارد.
بنابراین، تکمیل ساختمان سناباد اهمیتی ویژه دارد، به ویژه ساختمان فاز ۲ که فاز فنی است. همانی که سیزده سال است هنوز ساخته نشده است و درصورتی که خدای نکرده زلزله‌ای اتفاق بیفتد، ساختمان تقی آباد در معرض آسیب است و سلامت همه استان را به خطر می‌اندازد. به این دلیل که تقریبا همه ذخایر استان همان جا قرار دارد. در سبزوار و نیشابور هم سردخانه داریم، اما بسیار محدود هستند. بنابراین، پیگیری ساخت این مجموعه جزو اولویت‌های اداره کل انتقال خون استان بوده است.
در این پنج شش ماهی که از شروع مسئولیت من می‌گذرد، از استاندار، مسئولان استانی و نمایندگان شهر مشهد تقاضا کردیم که حمایت کنند تا مشکل برطرف شود. بودجه نسبتا خوبی هم دیده شده برای شروع ساخت وساز فاز ۲ ساختمان سناباد که ابلاغ شده و قرار است مرحله به مرحله تخصیص داده شود. پس از آن، هم می‌توانیم سالن اهدای جامع داشته باشیم، هم سردخانه جایگزین و پارکینگ.
امیدواریم در یک سال بتوانیم آن را به بهره برداری برسانیم. البته ساخت آن در اختیار اداره نیست و مجری، دانشگاه علوم پزشکی مشهد است.
حتما و البته با شرایطی. کار اداره انتقال خون کاری بی بدیل است و محصولی منحصربه فرد هم دارد. رسالت انتقال خون تأمین کافی و سالم خون و فراورده‌های موردنیاز بیمارستان‌ها و بیماران نیازمند است که اگر سالم تهیه و به بیمار منتقل نشود، انگار آسیب دیگری به بیمار وارد شده است.
ما حتما می‌توانیم از کادر درمان و علاقه‌مندان این حوزه که می‌توانند در فرایند دریافت خون از اهداکننده، فراورده گیری، آزمایش روی خون اهدایی و انتقال آن به بیمارستان‌ها کمک کنند، استفاده کنیم، ولی شرطش این است که داوطلبان یک دوره آموزشی ببینند، آزمون بدهند و گواهی نامه دریافت کنند. درعین حال، ترجیح ما این است که این همکاری مستمر باشد.
ویژگی داوطلبان انتقال خون که شاید با بقیه ارگان‌ها مثل هلال احمر متفاوت باشد، همین است که نیاز به همکاری آنان در روز‌های بحران است، ولی داوطلبان ما باید همیشه در متن کار باشند تا ذخایر خونی کم نشود. حضور مستمر مثل اینکه هفته‌ای یک روز در کنار ما باشند. ما در این یکی دو ماه گذشته با همین نیت پویشی راه انداختیم به نام داوطلبان زندگی بخش. افرادی که علاقه‌مند هستند می‌توانند از طریق این پویش به ما کمک کنند.
برای اینکه متوجه محدودیت‌های ما شوید، باید نگاهی به وضعیت استان بیندازید. در پنج سال گذشته حدود ۳ هزار تخت بیمارستانی هم به مجموعه‌های دولتی و خصوصی اضافه شده است. چند بیمارستان افتتاح شده است و شروع به کار و تعداد زیادی نیرو استخدام کرده اند. این‌ها جای شکر و تقدیر دارد، اما گلایه ما از این است که مابه ازای این افزایش بار درمانی در استان، در اداره کل انتقال خون که تأمین کننده خون و فراورده‌های خونی همین مراکز است، چه در افزایش نیروی انسانی و چه تجهیزات اتفاقی نیفتاده است.
در ۱۰ سال گذشته نه تنها نیروی جدیدی به کار گرفته نشده است، بلکه حدود دوازده نفر از پرسنل کم شده اند. در زمینه تجهیزات هم درحال فرسودگی هستیم. بودجه هم همین وضعیت را دارد. بودجه‌ای که امسال اختصاص داده شده، شبیه دیگر ادارات است، درحالی که نرخ تورم در مواد مصرفی ما که وسایل آزمایشگاهی است، رشد صعودی دارد. امسال کمبود بودجه ۴۰ درصدی داریم و این مسئله اداره کل را با چالشی جدی مواجه کرده است.
نسبت به نیاز امسال. نیاز ما براساس خون مصرفی و مراکز درمانی است که به آن‌ها تحویل می‌دهیم. مبلغ هزینه شده برای هر کیسه خون را محاسبه کردیم. باید دست کم ۱۷۵ هزار کیسه خون در سال ۱۴۰۲ از اهداکننده دریافت، فراورده گیری و در سردخانه ذخیره کنیم. همین‌ها هزینه‌ای است که در این فرایند محاسبه می‌شود. ما بودجه را کارمحور می‌بینیم و با این حساب، ۴۰ درصد کمبود داریم که این مسئله به سلامت استان آسیب جدی می‌زند. اگر بودجه کافی تأمین نشود، ممکن است به جایی برسیم که بگوییم ما ۱۰۰ درصد تأمین کننده خون استان نخواهیم بود و فقط خون اورژانسی بیمارستان‌ها را تأمین می‌کنیم.
با وجود رشد خوبی که در دریافت خون داریم، این میزان با حجم مصرف کنندگان متناسب نیست. رشد اهدای خون در خراسان رضوی در شش ماه اول امسال ۱۰ درصد نسبت به پارسال افزایش داشت که خیلی خوب بود، چون متوسط رشد اهدای خون در کشور ۴/۲ درصد اعلام شده است، یعنی بیش از چهاربرابر کشور رشد اهدا داشتیم. از سوی دیگر، در استان تقریبا بیش از ۲۰ درصد مصرف خون افزایش یافته است؛ آن هم به دلیل کم رنگ شدن کرونا و توسعه گردشگری سلامت.
خراسان از این نظر یک فرااستان است، چون بار درمان استان‌ها و کشور‌های مجاور را هم به دوش می‌کشد. البته ما یک شبکه ملی خون رسانی داریم که می‌توانیم در اوضاع خاص از استان‌های دیگر درخواست خون کنیم. نکته اش این است که در یکی دو ماه گذشته به دلیل افزایش گردشگر سلامت، مصرف خون زیاد بود و از استان‌های دیگر درخواست خون کردیم، ولی خیلی وقت‌ها امکان دریافت خون وجود ندارد.
مثلا سیستان وبلوچستان یک مجموعه وسیع است که نیاز خونش خیلی وقت‌ها بیشتر از ماست یا استان تهران به دلیل جمعیت زیاد، نیازمند خون بیشتری است که گاهی خون مازاد استان‌ها به تهران فرستاده می‌شود و در چنین وضعیتی، عملا خودمان باید تأمین کننده نیازمان باشیم. تهران اولین مصرف کننده خون در کشور است و ما دومین هستیم.
این‌ها را گفتم که بدانید داریم جهادی کار می‌کنیم با تبلیغات و پویش و دعوت از اهداکنندگان. مشکل از ظرفیت اهداکنندگان ما نیست، بلکه بیشتر مربوط به محدودیت‌های ما برای پاسخ دادن به اهداکنندگان است. وقتی نیروی انسانی کم باشد، پاسخگوی مراجعه کنندگان نیستیم.
اگر بتوانیم نیروی انسانی را افزایش دهیم، می‌توانیم خیلی از پایگاه‌ها را در شیفت عصر فعال کنیم. تعداد پرسنل انتقال خون استان که پاسخگوی ۶۳ مرکز درمانی استان هستند، ۲۴۰ نفر است، درحالی که دست کم بیشتر از ۴۰۰ نفر نیروی دیگر نیاز داریم.
ما پیگیر سازمان استخدامی هستیم. فهرستی بیست وپنج نفره فرستادیم که بتوانیم مجوز قرارداد بگیریم، اما این کار برای ادارات دولتی خیلی سخت است. اکنون سیزده پایگاه داریم که همه در شیفت صبح فعال هستند و فقط یک پایگاه عصر داریم. با حضور پنجاه نفر پرسنل جدید می‌توانیم دوسه پایگاه را در شیفت عصر فعال کنیم و آن تفاوت خون به آسانی جبران می‌شود. اداره کل انتقال خون یک عامل حیاتی پدافند غیرعامل است. عامل حیاتی که در سیستم‌های بهداشتی دیده شده است، ولی اگر حمایت لازم صورت نگیرد، این عامل حیاتی به سوی بحران پیش می‌رود. وضعیت موجود در شأن اداره کل نیست.
دراین باره شاید مهم‌ترین کاری که در پنج ماه خدمتم انجام دادم، پیگیری برای گرفتن بودجه ساختمان سناباد بود که قول‌های خوبی داده شد و امیدواریم به زودی شاهد احداث پایگاه ایمن انتقال خون در استان باشیم. علاوه بر آن، اکنون سردخانه اصلی اداره در همان ساختمان فرسوده تقی آباد قرار گرفته است که فضای کوچکی دارد و بیش از حد استاندارد در آن ذخیره سازی کرده ایم.
با پیگیری‌های خوبی که انجام شد و حمایت سازمان، توانستیم یک کانتینر سردخانه‌ای ۴۰-درجه را از کشور به استان اختصاص بدهیم. جزو معدود استان‌هایی هستیم که توانستیم آن را دریافت کنیم. ما موفق شدیم این سردخانه را با ظرفیت ۱۸ هزار واحد پلاسما به قیمت تقریبی ۵ میلیارد تومان تهیه و به استان منتقل کنیم. امیدواریم با همکاری مسئولان دانشگاه علوم پزشکی مشهد، در کنار همان ساختمان تقی آباد بتوانیم به عنوان سردخانه جانشین از آن استفاده کنیم.
از نظر امکانات آموزشی تاکنون یک دستگاه پیشرفته و بزرگ در اختیار داشتیم که گاه دچار اختلال می‌شد، یعنی اینکه خون‌ها قابلیت ترخیص نداشتند و ما در ارائه پلاکت که بازه زمانی اش سه تا پنج روز است، دچار مشکل می‌شدیم و در خون رسانی و تأمین خون استان اختلال داشتیم. پیگیری خوبی کردیم و با حمایت سازمان توانستیم پیشرفته‌ترین دستگاه آزمایشگاهی انتقال خون در کل کشور را برای اولین بار در مشهد مستقر کنیم. این دستگاه وارداتی است و قرار بود در تهران مستقر شود، اما به دلیل مشکلات، پذیرفتند که به استان ما اختصاص داده شود.
اکنون سیزده پایگاه و مرکز خون گیری داریم. شهرستان‌هایی که در آنجا پایگاه داریم، تربت حیدریه، سبزوار، نیشابور، قوچان و گناباد است. در مشهد شش پایگاه فعال است؛ پایگاه امام رضا (ع)، سناباد، ابوطالب، امید، استقلال و قاسم آباد.
بیشترین درخواست مربوط به بیمارستان امام رضا (ع) است. چون بار درمانی آن بیشتر است، جراحی‌های زیادی مانند عمل قلب باز دارد و به بیماران تالاسمی، دیالیزی و هموفیلی خدمت رسانی می‌کند. از طرف دیگر، دولتی هم هست و از استان‌های هم جوار به آنجا ارجاع داده می‌شوند.
ما از هر واحد خون اهداشده سه فراورده اصلی می‌گیریم که شامل همین سه موردی است که نام بردید. اکنون میزان مصرف مراکز درمانی ما بیش از ۹۵ درصد از فراورده خونی است، نه همه یک واحد خون. غیر از آن، فراورده دیگری مثل گلبول قرمز شست وشوشده یا اشعه دیده هم از خون اهدایی گرفته می‌شود که رایج نیست و بنا به درخواست پزشک و بیمارستان تهیه می‌شود. این‌ها برای بعضی بیماران که ممکن است واکنش ایمنی بیشتری داشته باشند، تزریق می‌شود یا فراورده‌ها به صورت کم لوکوسیت تهیه می‌شود که واکنش بدن بیمار را کاهش دهد.
به جز این‌ها واحدی داریم به نام آفرزیس که یک واحد پلاکت آن معادل شش تا هشت واحد پلاکتی است که از یک واحد خون دریافت می‌شود. سالم‌تر و ایمن‌تر است. در واحد آفرزیس حجم بیشتری از پلاکت خون گرفته می‌شود. اگر بیماری به پنج واحد خون نیاز داشته باشد، همه این پنج واحد را از یک نفر می‌گیریم و احتمال واکنش بدن بیمار به آن خون کمتر و اثرگذاری اش بیشتر است. واحد آفرزیس چندین سال است در مشهد فعال شده و جزو یکی از بهترین واحد‌های کشور است.
بله، مردم همیشه پای کار بوده اند. در زمینه اهدای خون ظرفیت‌ها فراوان است و مشکل در محدودیت امکانات ماست. خواهش دیگری که از شهروندان داریم، این است که به جز اهدای خون اگر توانایی مالی دارند، به عنوان یک خیر در کنار ما باشند. کمک‌های مردمی نقش مهمی در تأمین تجهیزات موردنیاز ما دارد که بیشترشان مصرفی و گاه فرسوده هستند. اگر کمک خیران باشد، می‌توانیم به نیرو‌های داوطلب نیازمند حقوق بدهیم.
از زمانی که مسئولیت این جایگاه به من سپرده شد، پیگیر این بودم که مجمع خیران ویژه اداره کل تشکیل شود که به مراحل خوبی رسیده است. جلساتی تشکیل شده است و به زودی منتظر اقدامات خوبی از سوی آن‌ها خواهیم بود. زیرمجموعه ما نیستند، اما مجمعی هستند در کنار ما.
مهم‌ترین اولویت همان ساختمان فاز ۲ سناباد است که همه تلاش ما برای همین بود و به خیران هم اطلاع دادیم. از موارد دیگر، خرید و راه اندازی یک دستگاه استابلایزر برای پیشگیری از نوسات برق شهری و افزایش طول عمر دستگاههای استراتژیک اداره بود. فضای فیزیکی سالن‌های خون گیری مثل پایگاه امام رضا (ع) را از هشت تخت به چهارده تخت افزایش دادیم تا در همان ساعت کاری پرسنل، پاسخگوی شهروندان بیشتری باشیم.
در مجموع تلاش ما این است که این عامل حیاتی که در هیچ جای جهان جایگزین ندارد، به بهترین شکل دریافت و ذخیره سازی شود. اگر این اقدامات را انجام ندهیم، ممکن است روزی برسد که شرمنده مردم باشیم. درنتیجه، توجه به اهمیت این سازمان را از سوی مسئولان کشوری، استانی، خیران و مردم عزیز طلب می‌کنیم.
خیر! یکی از مظلومیت‌های این سازمان هم همین است. افراد از بیرون اطلاعی از کار حیاتی و البته جهادی اینجا ندارند. شاید، چون هیچ وقت شرایط آن طور که نگرانش هستند، بحرانی نشده است. حالا که می‌دانم چقدر مراقبت از خون‌ها حیاتی است، به شکلی جدی پیگیر رفع مشکلات و یاری گرفتن از مسئولان هستم.