به گزارش شهرآرانیوز زعفران گیاهی است که نعمت کشت و رویش آن قرن‌ها مختص ایران به‌ویژه خطه خراسان بوده است؛ اما از زمان رونق تجارت این محصول در دنیا سود حاصل از آن نصیب کشور‌های دیگر می‌شود. چرا؟ چون این گیاه به‌صورت خام و بیشتر فله به خارج از مرز‌های کشور صادر یا قاچاق می‌شود و در کشور‌های دیگر فراوری و به‌نام آن‌ها در دنیا شناخته می‌شود. آماروارقام نیز گواه این ناترازی است. براین‌اساس، بیش از ۹۰ درصد زعفران دنیا در ایران و به‌دست کشاورزان ایرانی تولید می‌شود، اما سهم ما از گردش مالی طلای سرخ در دنیا فقط ۵.۲ درصد است.
دراین‌راستا، با وجود تأکید رهبر معظم انقلاب برای جلوگیری از خام‌فروشی، بازهم در سال‌های گذشته اقدام مهمی در حوزه فراوری این محصول صورت نگرفته است و تاکنون هزارویک متولی زعفران در این حوزه فقط بر باید‌ها و نباید‌ها تأکید کرده‌اند و درنهایت، هنوز خام‌فروشی و فله‌فروشی طلای سرخ ادامه دارد. اگر بخواهیم زعفران را در سه بخش تولید، فراوری و صادرات بررسی کنیم، در این گزارش فقط به گوشه‌ای از حوزه فراوری پرداخته‌ایم. بار‌ها به این موضوع پرداخته شده، اما در این گزارش آماروارقام کنار هم قرار گرفته است تا نشان دهد ما تقریبا از این نعمت الهی هیچ استفاده درخوری نمی‌بریم.
بگذارید قبل از ارائه آمار بگوییم که خام‌فروشی و فله‌فروشی با یکدیگر متفاوت است. اینکه زعفران بسته‌بندی شود، ارزش‌افزوده ایجاد می‌کند، اما به‌معنی فراوری نیست. محصولات فراوری‌شده حاصل از زعفران در حوزه‌های مختلف غذایی، آرایشی، بهداشتی، دارو و... استفاده می‌شوند. بر اساس آمار، بیش از ۹۸ درصد زعفران تولیدشده در کشور به‌صورت خام صادر می‌شود که از این میزان، ۸۰ درصد فله است. علی حسینی‌گازار، عضو هیئت‌رئیسه شواری ملی زعفران، می‌گوید: شاید کمتر از ۲ درصد زعفران ما بعد از فراوری آن‌هم به‌صورت پودر صادر شود؛ بقیه خام فروخته می‌شود. به‌گفته علی حسینی‌گازار، همچنین به‌صورت میانگین بین ۱۵ تا ۳۰ درصد زعفران‌های صادرشده به‌صورت بسته‌بندی با وزن کم صادر می‌شود و بخش بزرگی از صادرات به‌صورت فله است.
وقتی در گزارش‌های اقتصادی اعدادوارقام پشت‌سر یکدیگر ردیف می‌شوند، بعد از بار‌ها تکرار، در نهایت در نگاه مخاطب فقط به چند رقم روی کاغذ تبدیل می‌شوند و ارزش واقعی‌شان را از دست می‌دهند. مثلا همین زعفران که بار‌ها آمار و اخبار خام‌فروشی و فله‌فروشی آن در رسانه‌ها منتشر شده، اما درنهایت هنوز اقدام درخوری انجام نشده است. همان‌طور که گفتیم، طبق آمار، ایران بیش از ۹۰ درصد زعفران دنیا را تولید می‌کند و از این میزان، خراسان‌رضوی بیش از ۷۰ درصد (بسته به شرایط اقلیمی حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ تن در سال) زعفران تولیدشده در کشور را به خود اختصاص می‌دهد، اما سهم ایران از گردش مالی صنعت زعفران فقط ۵.۲ درصد است.
اگر بپرسید سهم ایران از اقتصاد زعفران دنیا را از کجا آوردیم، باید بگوییم که اردیبهشت امسال معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی وقت وزیر جهاد کشاورزی گفته بود که ۸.۵ میلیارد دلار گردش مالی صنعت زعفران در دنیاست، اما سهم ایران ۴۵۰ میلیون دلار است. یک حساب‌وکتاب ساده نشان می‌دهد که سهم ما از این صنعت پردرآمد فقط ۵.۲ درصد است.
اینکه حدود ۸۰ درصد زعفران خام به‌صورت فله فروخته می‌شود، نشان می‌دهد ایجاد ظرفیت بسته‌بندی استاندارد برای هفتصد تن از این محصول نتوانسته است کفه فله‌فروشی را بکاهد. در آمار گمرک، صادرات زعفران برای وزن‌های بیش از سی گرم نشان داده می‌شود، اما در همان‌جا تأکید شده که این بسته‌ها عمدتا نیم و یک‌کیلوگرمی هستند. دلایل مختلفی ازجمله افزایش قاچاق زعفران و کاهش توانایی رقابت صادرکننده در بازار خارجی، نبود مشوق‌های صادراتی، هزینه‌های زیاد حمل‌ونقل و... باعث شده است که فله‌فروشی طرف‌دار بیشتری داشته باشد. مثلا وقتی قاچاقچیان، زعفران را کیلویی و فله بدون هزینه‌های جانبی صادرات به آن سوی مرز‌ها می‌برند، دیگر توانی برای صادرکننده در راستای رقابت در بازار‌های خارجی نمی‌ماند.
با وجود این، به‌گفته فعالان این حوزه، بسته‌بندی زعفران در وزن‌های یک‌گرمی می‌تواند تا حدود دوبرابر، قیمت فروش این محصول را در بازار‌های خارجی افزایش دهد؛ اما در مقابل، هزینه حمل‌ونقل برای یک‌کیلو زعفران در بسته‌های یک‌گرمی به‌دلیل افزایش وزن و حجم، تا چندبرابر بیشتر می‌شود. همچنین، هزینه بسته‌بندی‌کردن زیاد است. از طرفی، نبود حمایت و مشوق برای صادرات زعفران فراوری یا بسته‌بندی‌شده باعث شده است انگیزه برای صادرات زعفران در بسته‌بندی‌های کم‌وزن کاسته شود.
آمار یکی از مشکلات اساسی حوزه اقتصاد در کشور ماست. برخی حوزه‌های اقتصاد آمار متقنی ندارند، بخش دیگری از آمار هم به‌صورت عمومی منتشر نمی‌شود و فقط بخش کوچکی از آمار را برخی نهاد‌های رسمی می‌دهند یا از گفته مسئولان به‌دست عموم می‌رسند؛ اما گاهی قراردادن همین آمار‌های اندک کنار هم نشان می‌دهد ردپای توسعه در برخی حوزه‌ها با وجود ظرفیت فراوان، بسیار کم‌رنگ بوده است؛ مثل همین زعفران. اعدادوارقام زیر را از آمار گمرک به‌دست آورده‌ایم.
میزان بودجه استان خراسان‌رضوی در قانون بودجه ۱۴۰۲ معادل ۷.۸ هزارمیلیارد تومان است. این مقایسه صرفا برای درک بهتر بزرگی عدد صادرات زعفران با وجود فروش خام و بخش بزرگی فله است.
طبق آمار، پارسال میزان صادرات زعفران از خراسان‌رضوی ۱۷۰.۶ تن بوده است که از این میزان، ۸۴ درصد در بسته‌بندی بیش از ۳۰ گرم و ۷ درصد در بسته‌بندی کمتر از ۱۰ گرم با قیمت هر کیلو ۱۲۸۲ دلار بوده است. حالا تصور کنید در صورت ثابت‌بودن متغیر‌های دیگر، اگر فقط ۱۰ درصد به میزان زعفران بسته‌بندی کمتر از ۱۰ گرم افزوده شود، ارزآوری در این بخش بیش از دوبرابر خواهد شد.
اگر ۱۰ درصد به میزان صادرات زعفران در بسته‌بندی‌های کمتر از ۱۰ گرم اضافه شود، ارز آوری در این قسمت بیش از ۲ برابر خواهد شد.
۶ میلیون‌و ۲۳۴ هزار یورو تراز تجاری در بخش زعفران برای کشوری است که فقط ۰.۶ درصد تولید طلای سرخ دنیا در آن انجام می‌شود؛ یعنی اسپانیا. میزان تولید زعفران در این کشور طبق آمار حدود سه تن در سال است. اسپانیا یکی از واردکننده‌های اصلی زعفران ایران است و حدود ۹۲ درصد واردات زعفران این کشور از ایران انجام می‌شود. آن‌طور که در آمار منتشرشده از وزارت صنعت، تجارت و گردشگری اسپانیا اعلام شده، میزان کل واردات اسپانیا در سال ۲۰۲۲ معادل ۴۴ میلیون‌و۲۵۸ هزار یورو و میزان صادرات آن ۵۰ میلیون‌و ۴۹۸ هزار یورو بوده است.