به گزارش شهرآرانیوز نوشتن و گفتن از تاریخ در ایران همیشه سخت بوده و دلایلش هم فراوان است؛ دل زدگی تاریخی در آموزش‌های پایه و تدریس نادرست آن، محنت و رنج تاریخی ما، دیریاب و سنگین بودن متن کتاب‌ها و.... به تازگی انتشارات ققنوس مجموعه کتابی در زمینه تاریخ منتشر کرده است که به باور نویسنده آن، مخاطبش عام و زبانش همه فهم است.
محسن جعفری، نویسنده «مجموعه تاریخ ایران زمین» که اکنون بخشی از آن چاپ شده، متولد مشهد و ساکن نیشابور است. تحصیلات دانشگاهی اش هم در رشته تاریخ ایران است و از دانشگاه خوارزمی مدرک دکتری دارد. به بهانه هفته کتاب و کتاب خوانی با او درباره این مجموعه گپ زدیم.
تصور عمومی بر این است که تاریخ امری مربوط به گذشته است و آگاهی از آن تأثیری بر زندگی امروز و آینده ما ندارد، درحالی که تاریخ در متن زندگی ما جاری است. وجه تمایز انسان با حیوان، فرهنگ و هویت ویژه هر یک از جامعه‌های انسانی است که در تاریخ آن‌ها ریشه دارد. پیرامون و حتی در درون ما صد‌ها مفهوم فرهنگی و اجتماعی وجود دارد که معنای آن‌ها را به جز از راه مطالعه تاریخ نمی‌توان فهمید.
به باور من خواندن تاریخ کوششی بی پایان برای شناخت هویت فرهنگی خودمان است و ما هرچه بیشتر تاریخ بدانیم، پدیده‌های فرهنگی و اجتماعی پیرامونمان را عمیق‌تر درک می‌کنیم. پس تاریخ نه نگاه به گذشته که درواقع مطالعه فرهنگ امروز خودمان و دورنمای آینده فرهنگی و اجتماعی فرزندانمان است.
کتاب‌های تاریخی بازار ایران را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد؛ کتاب‌های علمی که پژوهشگران و استادان تاریخ نوشته اند، کتاب‌های غیرعلمی و گاه داستانی که برخی افراد عمدتا غیرمتخصص می‌نویسند. دسته نخست از نظر علمی بسیار ارزشمندند، اما تقریبا همه آن‌ها یک ایراد مشابه دارند؛ اینکه برای خواننده معمولی تاریخ ایران نوشته نشده اند. خواننده عادی تاریخ ایران یعنی همه علاقه‌مندان تاریخ ایران که به صورت دانشگاهی در رشته تاریخ تحصیل نکرده اند؛ از یک دانش آموز دبیرستانی تا دکترای تخصصی رشته‌های دیگر.
همه این طیف وسیع به کتاب‌های علمی تاریخی با زبانی ساده و روان و بدون حاشیه پردازی، درباره تاریخ ایران نیاز دارند. کتاب‌های علمی تاریخ معمولا قطور و پر از اصطلاحات و جزئیات تخصصی هستند، اما کتاب‌های این مجموعه ۱۲۰ تا ۱۵۰ صفحه دارند و با زبانی بسیار ساده و روان نوشته شده اند.
من در دوره دانشجویی از طریق مجموعه تاریخ جهان با کتاب‌های این انتشارات آشنا شدم و از همان زمان چنین طرحی را برای تاریخ ایران هم در سر داشتم که جایش در میان کتاب‌های تاریخی انتشارات ققنوس خالی بود.
من با تجربه چندساله در آموزش تاریخ ایران متوجه شده ام برای درک بهتر مخاطب باید تاریخ ایران را از کل به جزء بیان کرد؛ یعنی نخست دوره‌های مهم تاریخ ایران را معرفی کرد، سپس جزئیات رویداد‌های هر دوره را به مخاطب ارائه داد. در جلد نخست این مجموعه کل تاریخ ایران را در دو نمودار توضیح داده ام و قراردادن سال شمار در آغاز هر جلد این مجموعه در ادامه روند از کل به جزء آمدن است و خواننده پس از آشنایی ذهنی اولیه، خیلی بهتر می‌تواند جزئیات رویداد‌ها را به یاد بسپارد.
اساطیر در واقع بین تاریخ و داستان قرار دارند؛ یعنی شخصیت‌های اساطیری لزوما غیرواقعی نیستند، بلکه سندی قطعی درباره آن‌ها وجود ندارد که شاید در کاوش‌های باستان شناسی آینده پیدا شود. در شناخت اساطیر باید توجه کرد که اسطوره‌ها فارغ از واقعیت تاریخی، در شکل گیری هویت فرهنگی جوامع نقش پررنگی دارند؛ بنابراین برای شناخت هویت اقوام، شناخت اساطیر آن‌ها مهم است.
بله. یکی از هدف‌های مهمی که در کتاب‌های این مجموعه دنبال می‌شود، آشنایی خوانندگان با آثار معماری و هنر هر دوره است. به همین دلیل، این کتاب‌ها برخلاف بسیاری از کتاب‌های تاریخی دیگر تصویر‌های زیادی دارند. به طورکلی در این مجموعه کوشش شده است حدود ۶۵ درصد حجم کتاب‌ها به تاریخ سیاسی و ۳۵ درصد به تمدن و فرهنگ هر دوره اختصاص یابد.
وقت زیادی صرف برگزیدن نام مناسب هر دوره کرده ام. پشت نام هر کدام از کتاب‌های این مجموعه، حقیقتی تاریخی نهفته است. مثلا جلد سوم را «اشکانیان؛ فرمانروایان فراموش شده» نام گذاری کرده ام، زیرا جزئیات فرمانروایی و حتی نام بسیاری از پادشاهان آن‌ها را به درستی نمی‌دانیم. «ساسانیان؛ فرمانروایان ایران شهر» هم به اهمیت فوق العاده دوره ساسانی در شکل گیری هویت و فرهنگ ایرانی اشاره می‌کند.
طرح اولیه این مجموعه ۱۰ جلد است که تاریخ ایران از آغاز تا دوره مشروطه را دربرخواهند گرفت. اکنون کتاب پنجم مجموعه در مراحل پایانی آماده سازی برای انتشار قرار دارد و درحال نوشتن بخش‌های پایانی کتاب ششم این مجموعه نیز هستم. تاریخ دقیق انتشار کامل مجموعه را نمی‌توان تعیین کرد، ولی فکر می‌کنم دست کم تا سال ۱۴۰۵ طول بکشد.