مریم دهقان | شهرآرانیوز اسناد تاریخی در موضوعات مختلف، بخشی از هویت انسان را نشان می‌دهند. حالا اگر این سند تاریخی مربوط‌به قرآن و کتاب آسمانی مسلمانان باشد، اینجا و آنجا نمی‌شناسد و علاقه‌مندان زیادی خواهد داشت که می‌تواند راهی برای شناخت کهن‌ترین رویداد‌های مرتبط با تاریخ متن و نحوه نگارش و کتابت قرآن باشد. چندی پیش در مراسمی که با حضور علمای بزرگ ایران در تالار قدس کتابخانه حرم مطهر رضوی برگزار شد، یکی از همین نسخه‌های ناب قرآنی به نام «مصحف مشهد رضوی» رونمایی شد که به کوشش و تحقیق مرتضی کریمی‌نیا، مترجم و پژوهشگر قرآن و عضو هیئت‌علمی بنیاد دایره‌المعارف اسلامی، انجام گرفته است؛ مصحفی ناب که عمرش به سده نخست هجری‌قمری می‌رسد و ناگفته‌های زیادی را در تاریخ اسلام، نمایان کرده است.
نخستین ویژگی منحصربه‌فرد مصحف مشهد رضوی، تاریخ و نحوه کشف آن است. این مصحف از نمونه اسناد موجود در کتابخانه آستان‌قدس‌رضوی است که سال‌ها وجود داشته، اما کشف نشده است. آن‌طور که مرتضی کریمی‌نیا می‌گوید، او در یکی از روز‌های زندگی‌اش حدود سال‌های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ در بخش اسناد، مانند همیشه درحال مطالعه و تحقیق بوده است که با یکی از نسخه‌های قدیمی این مصحف روبه‌رو می‌شود و کنجکاوانه بررسی آن را شروع می‌کند.
کریمی‌نیا متوجه می‌شود نسخه نابی را کشف کرده است و بعد از آن در پژوهشی طولانی و دقیق، نسخه‌های مربوط‌به آن را گردآوری می‌کند و درنهایت طی قراردادی ازسوی کتابخانه آستان‌قدس‌رضوی در سال ۱۳۹۵، انجام تحقیق و انتشار چاپ «نسخه برگردان»، این مصحف به مؤسسه «آل‌البیت علیهم‌السلام لاحیاءالتراث» در قم واگذار می‌شود و در سال ۱۴۰۱- ۱۴۰۲ به دو زبان عربی و انگلیسی منتشر می‌شود.
کریمی‌نیا می‌گوید: مصحف مشهد رضوی برگرفته از مجموع دو نسخه قرآنی با خط حجازی به شماره‌های ۱۸ و ۴۱۱۶ در کتابخانه آستان‌قدس‌رضوی است که بر وی‌هم یک قرآن کامل را تشکیل داده‌اند. این اثر با ۲۵۲ برگ یا ۵۰۴ صفحه، یکی از مصاحف قدیمی قرآنی است که از قرن نخست هجری به دست ما رسیده است و کامل‌ترین مجموعه اوراق از یک قرآن کامل از سده نخست هجری در سراسر جهان به‌شمار می‌آید که بیش از ۹۵ درصد متن قرآن را دربر می‌گیرد. به‌گفته این پژوهشگر قرآنی، مجموع ویژگی‌های این مصحف در کمتر نسخه‌ای از قرآن‌های کهن به خط حجازی یافت می‌شود، از این‌رو «مصحف مشهد رضوی» یکی از اسناد مهم عینی در شناخت ما از تحولات تاریخ متن قرآن کریم است.
«مصحف مشهد رضوی» به‌صورت نسخه برگردان یا «چاپ فاکسیمیله» منتشر شده است؛ به این معنا که همراه با تحقیق بر روی متن قرآن و بازخوانی تمام کلمات آن صورت گرفته است. تمام تصاویر دو نسخه قرآن به شماره‌های ۱۸ و ۴۱۱۶ به‌ترتیب صحیح در صفحات سمت راست قرار گرفته و بازخوانی متن هرصفحه، همراه نکات مقایسه‌ای و توضیحات محقق اثر، در برابر آن (در صفحات سمت چپ) قرار گرفته است. در بالای صفحات چاپ فاکسیمیله، شماره برگ در هریک از دو نسخه ۱۸ و ۴۱۱۶ و نیز آدرس دقیق آیات به دو زبان عربی و انگلیسی، ذکر شده است.
در بخش تحقیق یعنی صفحات سمت چپ، متن آیات قرآن عینا به همان صورت که در اصل نسخه (صفحات سمت راست) آمده، بازنویسی شده است. درکنار هر سطر، شماره آن قرار داده شده است تا خواننده به‌راحتی بتواند هر سطر قرآنی را در اصل نسخه و متن بازنویسی‌شده، مقایسه کند.
یکی از کار‌های مهمی که محقق در این چاپ انجام داده است و به فهم بیشتر خواننده کمک می‌کند، این است که در پانویس‌های هرصفحه، شرح و توضیح بیشتر درباره مهم‌ترین مطالب تاریخی، تفسیری و نسخه‌شناختی موجود در مصحف مشهد رضوی، نگاشته شده است؛ ازجمله غرائب‌الرسم، اختلاف‌های قرائات، نام سوره‌ها، اشتباهات کاتب و تغییرات واردشده در ترتیب سوره‌ها در پایان یا آغاز آن‌ها.
چاپ فاکسیمیله «مصحف مشهد رضوی»، مقدمه‌ای جداگانه به دو زبان عربی و انگلیسی در ۱۹۲ صفحه دارد که در آن، مرتضی کریمی‌نیا، مفصل درباره جوانب مختلف نسخه‌شناختی، تاریخی و متنی این مصحف، سخن گفته است.
تصویربرداری با کیفیت عالی، چاپ نفیس بر روی کاغذ گلاسه مات، مدیریت رنگ در طراحی و چاپ و سرانجام جلدسازی، قاب‌سازی و صحافی منحصربه‌فرد، از دیگر ویژگی‌های نسخه برگردان مصحف مشهد رضوی است که مؤسسه «آل‌البیت علیهم‌السلام لاحیاءالتراث» در قم، منتشر کرده است.