امام‌جواد (ع) بعد از شهادت پدر بزرگوارش، در کودکی امامت و رهبری شیعیان را به عهده گرفت و برخلاف مشکلات حاد جامعه مسلمین نقش شایسته‌ای در راه گسترش دانش و فرهنگ حیات‌بخش اسلام ایفا کرد.
حضرت جوادالائمه (ع) در دوران امامت خود با شرایط خاصی از نظر فرهنگی و سیاسی مواجه بود. هم‌زمانی حاکمیت مأمون و معتصم با دوران زندگی آن حضرت از یک سو و شرایط اجتماعی و فرهنگی جامعه به‌ویژه فعالیت فرقه‌های انحرافی از سوی دیگر امام را بر آن داشت تا برای اداره امور شیعیان و مبارزه سیاسی‌اعتقادی با مظاهر زور و تزویر روش‌هایی را به‌کار بگیرد که در واقع ادامه همان سیاست‌های پدر بزرگوارش حضرت امام‌رضا (ع) در برابر مأمون بود. دوران امامت ایشان به‌دلیل مواجه‌شدن شیعیان با مسئله‌ای تازه یعنی شبهاتی که رواج آن‌ها از سوی خلفای وقت به‌گونه‌ای غیرمستقیم حمایت می‌شد، یکی از جنجال برانگیزترین دوران تاریخ شیعه بود. از سوی دیگر شرایط سیاسی حاکم بر دوران امام نیز وضعیت خاصی را برای آن حضرت ایجاد کرد و سبب شد تا ایشان با ترفند‌هایی زیر نظر حکومت قرار گیرد که ازدواج ام‌فضل، دختر مأمون، با امام‌جواد (ع) نیز برای همین بود.
در واقع از نظر فضای سیاسی، دوران امامت امام‌جواد (ع) ادامه شرایط دوران امام‌رضا (ع) بود. ضمن آنکه مباحثات بین مذهبی به‌صورت مناظره نیز از دوره امام‌رضا (ع) به ایشان منتقل شده بود. با این حال امام برخلاف انتظار مأمون بسیار دقیق و حساب شده عمل می‌کرد و از هر فرصتی برای فعالیت بهره می‌گرفت. پیشوای نهم شیعیان در عمر کوتاه و پربرکت خویش علاوه‌بر وظایف سنگین رهبری امت، به تربیت شاگردانی که بتوانند پیام آسمانی خاندان نبوت و امامت را به نسل بعدی منتقل کنند، توجه خاص داشت و در همین راستا در ۱۷سال امامتش ۱۱۵شاگرد برگزیده و نخبه را تربیت کرد که هرکدام در صحنه‌های علمی و فقهی وزنه‌ای خاص به شمار می‌رفتند. نمونه آنان همچون علی‌بن‌مهزیار است که ۳۵ اثر علمی از خود به یادگار گذاشته است.
امام محمدتقی (ع) همچون امامان دیگر با بهره‌مندی از علوم و معارف ناب توحیدی و دریافت حقایق از عوالم بالا در صحنه‌های مختلف، گوشه‌هایی از اقیانوس بی‌کران علم و حکمت خویش را در زندگی سراسر رحمتش به نمایش گذاشته است. سخنان به یادگار مانده از آن حضرت در موضوع‌های مختلف، هر یک به‌صورت مشعلی فروزان تا ابد فراسوی راه انسان‌ها می‌درخشد و در بزرگراه کمال و سعادت حق را روشنی می‌بخشد. ایشان در کلامی نورانی می‌فرماید: «تواضع و فروتنی زینت‌بخش علم و دانش است. ادب و اخلاق زینت‌بخش عقل و خوش‌رویی با مردم زینت‌بخش حلم و برباری است.» ابن‌الرضا (ع) در عرصه صفات عالی انسانی و عبادت و بندگی پروردگار نیز همچون پدران و فرزندان پاکش جایگاه ممتاز و ویژه‌ای داشت. از برجسته‌ترین ویژگی‌های اخلاقی آن حضرت می‌توان به صبر و بردباری، شجاعت در گفتار، احسان و نیکوکاری، سخاوتمندی و خدمت‌گزاری صادقانه به مردم اشاره کرد؛ و چه خوب است در این روز که شادیم به شادی دل، ولی نعمتمان حضرت امام‌رضا (ع) در زادروز میوه دلش، در ابعاد فردی و اجتماعی، سبک زندگی و رفتار اخلاقی آن امام همام را سرمشق خود قرار دهیم که آینه‌ای تمام‌نماست از یک انسان کامل و الگویی معتمد است.
خجسته باد میلاد مسعود امامی که آسمان را با قنوتش، زمین را با نگاهش، مسکینان را با ملاطفتش و درماندگان را با اجابتش مثل نسیم بهاری نوازش می‌داد و زیبایی زندگی‌اش جاری‌ترین لحظه‌های سخاوت را با اجودالاجودین تفسیر کرد.