آمنه مستقیمی | شهرآرانیوز ما ایرانی‌ها از قدیم‌الایام عادت داریم به هر مناسبت دورهم جمع شویم و درکنار هم وقت بگذرانیم. از هر دری بگوییم و به قول قدیمی‌ها لقمه‌نانی اگر هست، با هم بخوریم؛ به همین دلیل هم تقویم ملی‌آیینی ما پر است از مناسبت‌هایی که همگی فرصت باهم بودن و دورهم جمع شدن را به ما هدیه می‌دهند؛ مثل شب یلدا که براساس همین ظرفیت و با مصوبه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی در تقویم، «روز ترویج فرهنگ میهمانی و پیوند با خویشان» نام گرفته است.
در بررسی فرصت‌هایی که این شب برای صله‌رحم و بهره‌مندی از برکات آن به ما می‌دهد، با حجت‌الاسلام‌والمسلمین عبدالکریم پاک‌نیا، استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم و صاحب آثاری همچون «بازتاب انوار وحی در گفتار پیشوای هشتم (ع)» و «جامعه اسلامی در وحدت تعالی می‌یابد»، به گفتگو نشسته‌ایم.
شب یلدا سنت و آیینی ملی در میان ما ایرانیان است که با فرهنگ دینی‌مان هم سازگاری و قرابت دارد. سنت‌ها و آداب این شب همچون دیدوبازدید، صله‌رحم، رفع غم و اندوه از دیگران، رفع کدورت‌ها، دورهمی‌های خانوادگی و فامیلی، کمک به بستگان و گره‌گشایی از آن‌ها، فرصت مهیایی برای فعالیت‌های مثبت و موردتأکید اسلام است که باید تقویت و برجسته شود تا این شب، بتواند به تقویت وحدت و همدلی افراد خانواده و جامعه کمک کند.
در روایتی از پیامبر اکرم (ص) آمده است که: «صله‌رحم به اندازه‌ای مهم است که شهر‌ها را آباد و عمر‌ها را طولانی می‌کند؛ هرچند انجام‌دهندگان آن خیلی هم خوب نباشند». با نگاهی به این حدیث، می‌توان به فرصتی که شب یلدا دراختیار ما قرار می‌دهد، توجه ویژه کرد و از آن بهره گرفت؛ چون می‌توان با کمی دوراندیشی و به‌کارگیری عقل و درایت در فضای همدلی‌های این شب و با تقویت پیوند‌های اجتماعی، دل‌ها و شهر‌ها را آباد کرد.
در ایران اسلامی، عقاید، گویش‌ها، تفکرات و قومیت‌های مختلفی داریم که همه این‌ها در شب یلدا رسم‌ورسوم مشترکی دارند. تلفیق فرهنگ ایرانی با سنت‌های دینی مثل صله‌رحم، می‌تواند فضای دلچسب و همدلانه‌ای را رقم بزند؛ چنان‌که امیرالمؤمنین (ع) به مالک‌اشتر فرمودند: «سنت‌های پسندیده را که قبل از اسلام، مردم با آن‌ها انس و الفت داشته‌اند، اصلاح کن و آن‌ها را نشکن».
نسل آینده را با میراث فرهنگی آشنا کنیم-
تقویت ابعاد مثبت شب یلدا جزو همین سنت‌هاست؛ برای مثال رسم است در چنین شبی حافظ می‌خوانند، همین شعرخوانی می‌تواند فقط جنبه سرگرمی نداشته باشد، بلکه می‌توان معارف غنی این اشعار را به نسل‌های بعد منتقل کرد. نسل جدید را باید با این میراث ادبی‌فرهنگی، آشنا و برای آن‌ها در این شب، قصه‌ها و اسطوره‌ها را تعریف کرد و شخصیت‌های ملی‌مذهبی را به آن‌ها شناساند و از تاریخ برایشان گفت و شعر خواند تا آن‌ها درکنار فضای بانشاط یلدا با میراث فرهنگی نیز آشنا شوند.
باید مراقب باشیم این رسم دیرینه و دارای پیوند عمیق با آیین‌های مذهبی، به گناهانی مثل اسراف آلوده نشود. دورهمی‌های یلدا فرصت مناسبی است که شاکر نعمت‌های خداوند باشیم و شکر نعمت‌های الهی را به‌جا آوریم، نه آنکه اسراف کنیم و با ریخت‌وپاش‌های بی‌دلیل که فقط فرصت مهمانی و دورهمی و همدلی را از ما می‌گیرد، فرصت باهم بودن و صله‌رحم را از خودمان بگیریم.
اسراف در آموزه‌های دینی ما به‌عنوان حرکتی فارغ از تعقل و خرد به‌شدت نهی شده است؛ امام‌عسکری (ع) در نکوهش اسراف می‌فرمایند: «بر تو باد میانه‌روی و پرهیز از اسراف؛ زیرا اسراف از کار‌های شیطانی است» (بحارالانوار، ص۲۹۲، ح۶۶). اسراف آثار منفی و عواقب بدی را نصیب ما می‌کند. امام‌صادق (ع) فرموده‌اند: «اسراف و زیاده‌روی، باعث فقر و تنگدستی می‌شود و میانه‌روی، موجب ثروت و بی‌نیازی» (وسائل‌الشیعه، ج۱۵، ص۲۸۵).
همچنین می‌توانیم از این فرصت برای تقسیم شادی‌های مؤمنانه بهره بگیریم، فقط فکر سفره رنگین و میوه‌های متنوع و گاه عجیب‌و‌غریب و نامرسوم و آجیل برای خودمان و چیدن میز‌های رنگارنگ و گرفتن عکس و پست گذاشتن در فضای مجازی نباشیم، حواسمان به خانواده‌های محروم و فقیر هم باشد تا یلدای آن‌ها نیز رونق پیدا کند؛ چون شادی وقتی تقسیم شود، نه‌تن‌ها از آن کم نمی‌شود، بلکه افزایش می‌یابد.
سیره اهل‌بیت (ع) مملوست از جلوه‌های مواسات و همدلی با دیگران؛ چنان‌که نقل است هرگاه امام‌رضا (ع) می‌خواستند غذا میل کنند، کاسه بزرگی در نزدیکی خود قرار می‌دادند و از هر نوع غذایی که در سفره بود، بلکه از بهترین نوع و شکل آن، بخشی را در آن کاسه می‌گذاشتند و امر می‌کردند به دست فقیر یا نیازمندی برسد (کلینی، کافی، ج۴، ص۵۲). مگر می‌شود محب و شیعه امام‌رئوف (ع) بود و در چنین رفتار‌هایی از ایشان الگو نگرفت؟
نگاهمان به مهمانی‌های یلدا صرفا دورهمی نباشد، بلکه نگاه صله‌رحم و رعایت آداب آن و بهره‌مندی از برکاتش را داشته باشیم. تلاش کنیم به بهانه یلدا و مهمانی‌هایش، فضای همدلی و وحدت را بین اعضای خانواده و فامیل برقرار کنیم و کدورتی اگر هست، برطرف کنیم، نه آنکه با فخرفروشی و چشم‌وهم‌چشمی، اوقات خودمان و دیگران را تلخ کنیم.
چشم‌وهم‌چشمی عقل را کمرنگ می‌کند. متأسفانه همین بی‌منطقی‌ها روابط را سرد می‌کند و حتی ممکن است به قطع رحم که به تصریح روایات آثار سوء بسیار دارد، ختم شود؛ چون چشم‌وهم‌چشمی گرمای روابط فامیلی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. هر فردی باید به تناسب وسع و توانش چنین مناسبت‌هایی را برگزار کند و محور نشاط و همدلی باشد، نه برپاکننده میز‌ها و خوراکی‌ها و تزیینات و لباس‌های آن‌چنانی.
موضوع دیگری که نباید در فضای یلدا و صله‌رحم‌های آن فراموش شود، آشنا کردن بچه‌ها با سنت‌های دینی مثل احترام به بزرگ‌تر، رعایت حریم محرم و نامحرم، همدلی و ایثار، به فکر هم بودن، مهربانی و رأفت به یکدیگر داشتن و امثال آن است. این‌طور نباشد که فضا را به‌سمتی ببریم که بچه‌ها نه‌تن‌ها با ارزش‌ها آشنا نشوند، بلکه مهمانی یلدا جنبه ضدارزش و ضدتبلیغ پیدا کند و برخی رفتار‌های مخرب مثل اسراف، فخرفروشی و تکبر و... برای آن‌ها جاذبه‌دار تعریف شود.
آنچه نباید در سنت‌های آیینی یلدا فراموش شود، پرهیز از رفتار‌هایی است که تجمل‌گرایی و چشم‌وهم‌چشمی و فخرفروشی را ترویج می‌کند تا مبادا این نشاط یلدایی به‌جای فرصت، تبدیل به تهدید شود. باید توجه کرد که همه افراد یک خانواده و فامیل در یک فضای مالی و معیشتی یکسان قرار ندارند، بنابراین نباید به‌گونه‌ای ریخت‌وپاش و رفتار کرد که برخی‌ها از برپایی مهمانی یا شرکت در آن به‌دلیل ناتوانی مالی و تکبر و فخرفروشی برخی اعضای فامیل، منصرف شوند؛ چون همین موضوع، دوری و کدورت می‌آورد.
آموزه‌های دینی پیوسته توصیه کرده‌اند که رفتار ما باید منطبق با عقل و فرهنگ دینی باشد. اگر از مسیر دینی فاصله بگیریم، موجب می‌شود این فرصت طلایی از دست برود و به‌جای مهر و محبت و همدلی، دلگیری و کدورت و دوری پیش بیاید و به‌جای رفع غم و اندوه که رهاورد صله‌رحم و رفت‌وآمد با قوم‌وخویش است، غمگین شویم و به‌دلیل نداشتن امکان رقابت با برخی افراد فامیل و خانواده، مأیوس شویم و صله‌رحم را کنار بگذاریم و به عقوبت منفی آن دچار شویم.
یکی دیگر از مراقبت‌های یلدایی در فضای صله‌رحم، تفریحات سالم و شادی‌های حلال است. گاه به اسم شادی و اختلاط در چنین مهمانی‌ها و مناسبت‌هایی، حریم روابط محرم و نامحرم کنار گذاشته می‌شود یا لهوولهب و سرگرمی‌های مضر و ناپسند در نگاه دین، نشاط معنوی جمع را مختل می‌کند، درحالی‌که می‌توان با کمی تدبیر و اضافه کردن چاشنی ذوق و ابتکار، شادی‌های حلال و نشاط‌آور را بر فضای صله‌رحم و دیدوبازدید‌های یلدایی حاکم کرد؛ برای مثال چه خوب است آرزوهایمان را در قالب دعا و در جمع بیان کنیم و به قول امروزی‌ها، انرژی مثبت و دعای خیر خویشان برای اجابت آن‌ها را نیز جذب کنیم.
از تفریحات سالم شب یلدا، شعرخوانی به‌ویژه شاهنامه‌خوانی و حافظ‌خوانی است که می‌تواند فضای گرمی را به جمع‌های خانوادگی ما ببخشد؛ به‌ویژه اشعار حافظ که معارف قرآنی‌مذهبی بسیاری را شامل می‌شود و خیلی از آموزه‌ها را در بیت و مصرعی به‌سرعت منتقل می‌کند، پس خوب است به‌جای مشغول شدن به گوشی‌های همراهمان یا شادی‌های مخرب و گناه‌آلود، تفریحات سالم را باب کنیم و با شادی‌های حلال، نشاط خانوادگی را مستمر کنیم، نه آنکه با رفتار سوئمان، شادی صله‌رحم را به کام خود و دیگران تلخ کنیم و در صله‌رحم را ببندیم.