حمیده ذاکری | شهرآرانیوز اگر بخواهیم درباره مهربانی و محبت پیامبر اکرم (ص) بدانیم، چه سخنی بالاتر و گهربارتر از سخنان خداوند متعال درباره شخصیت آن حضرت است؟ در جای‌جای قرآن کریم از سیره و عملکرد پیامبر (ص) صحبت شده است و از ایشان به‌عنوان پیامبری که رحمتی فراگیر برای همه عالمیان هستند، نام برده شده است. صفت محبت و مهربانی درمورد حضرت آن‌چنان عیان و بارز بوده که در هیچ سند تاریخی، مخالف آن ذکر نشده است.
این امر تا جایی در وجودشان جاری و ساری بوده است که خداوند در آیه ۶ سوره کهف، خطاب به ایشان می‌فرماید: «نزدیک است که اگر امت تو به این سخن (قرآن) ایمان نیاورند، جان عزیزت را از شدت حزن و تأسف بر آن‌ها، هلاک سازی». در ادامه به جلوه‌های رفتاری این صفت ویژه در سیره و عملکرد پیامبر گرامی (ص) دربرابر امت اسلامی و غیر آن اشاره خواهیم کرد.
آن حضرت خواستار تحقق شرایطی بودند که ملت‌ها بتوانند برای انتخاب مکتب و جهان‌بینی خاص خویش تصمیم بگیرند و در صورت روشن شدن حق، آزادانه عقیده توحیدی را بپذیرند و جز خدای یگانه را نپرستند و تسلیم خواست و اراده او شوند. لازمه این رسالت، آن بود با قدرت‌هایی که چنین آزادی را از ملت‌ها سلب کرده بودند و مانع تحقیق و پژوهش و گرایش به آیین الهی شده بودند، مبارزه شود. سیره پیامبر (ص)، ریشه‌گرفته از قرآن کریم است که حق حیات و رسمیت جوامع مختلف را به‌صراحت تضمین می‌کند. آن حضرت در روابط بین‌الملل با ملل غیرمسلمان، بسیار آزادمنشانه برخورد می‌کردند.
پیامبر (ص) در عین بیان دستور‌های الهی و دعوت حق، با نهایت تواضع و فروتنی با آن‌ها رفتار می‌کردند. ایشان، خانه‌ای را در مدینه برای پذیرایی از میهمان‌ها اختصاص داده بودند و برخی از آن‌ها را نیز برای این منظور به منزل بعضی اصحاب می‌فرستادند. نقل شده است وقتی بعضی مسیحیان به دیدنشان آمدند، حضرت ردایشان را پهن کردند و آن‌ها بر روی آن ردا نشستند و در جایی دیگر، وقتی نمایندگان جامعه نصارای نجران را به حضور پذیرفتند، اعتقاد ایشان را به الوهیت مسیح (ع)، سرزنش و آن‌ها را به پذیرش دین اسلام دعوت کردند، با این حال آن‌ها را به قبول اسلام مجبور نکردند، بلکه برعکس به آن‌ها اجازه دادند برای عبادت به آیین خویش، از مسجد مدینه استفاده کنند.
مطابق آنچه در سنن نبی و کتب سیره و تاریخ اسلام نقل شده است، هنوز چند سالی از آغاز رسالت نگذشته بود که آوازه پیامبر اکرم (ص) در ممالک زیادی پیچید. دعوت اسلامی، همه سرزمین عربستان را فراگرفته و از آنجا به نقاط دیگر سرایت کرده بود. هیئت‌های مذهبی و قومی از نقاط مختلف به مدینه می‌آمدند و آزادانه، پرسشگری و گفتگو می‌کردند و عده‌ای نیز آزادانه به دین اسلام مشرف می‌شدند.
رویه مسالمت‌آمیز پیامبر اکرم (ص) با مخالفان، سبب شد که افراد، گروه‌ها و هیئت‌های مذهبی فراوانی، آزادانه به مدینه مهاجرت کنند. برخی از این هیئت‌ها به‌نمایندگی از پادشاهان، ازجمله پادشاه حبشه و شاهان حمیر، به مدینه اعزام شده بودند. در تاریخ، به حدود چهل هیئت مذهبی یا سیاسی اشاره شده که مدینه، شهر پیامبر (ص)، پذیرای آن‌ها بوده است.
با نگاهی به تاریخ اسلام و خواندن درباره جزئیات جنگ‌های رخ‌داده در دوران پیامبر اکرم (ص)، متوجه می‌شویم که در باور‌های اسلامی، جنگ برای کسب قدرت و جمع‌آوری ثروت، مذمت و محکوم شده است. اصالت در اسلام، «صلح» و استفاده از روش‌های مسالمت‌آمیز و دعوت به اصول مشترک، در جهت همزیستی مسالمت‌آمیز است.
در سوره نسا، آیه ۹۴ ذکر شده است: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، هنگامی که در راه خدا گام برمی‌دارید (و به سفری برای جهاد می‌روید) تحقیق کنید و به شخصی که اظهار صلح و اسلام می‌کند، نگویید مسلمان نیستی تا سرمایه ناپایدار دنیا و غنایمی را به‌دست آورید؛ زیرا غنیمت‌های بزرگی در نزد خدا (برای شما) است». در جای جای متون اسلامی، عاقبت‌اندیشی، مانع از رفتار‌های غلط و تحقق درستی و راستی است، حتی در بحبوحه جنگ.
در دین اسلام، آیات زیادی درمورد چگونگی و ویژگی‌های جنگ مشروع آمده است. در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
رسالت پیامبر اکرم (ص)، یک رسالت جهانی و ویژه همه مردم دنیاست. پیامبر (ص) از همان روز‌های اول بعثتشان اعلام کرده بودند که به‌زودی رسالتشان در همه‌جا گسترده خواهد شد و گنج‌های قیصر و کسرا به زیر سلطه اسلام درخواهد آمد. هنگامی که اسلام در سرزمین حجاز به اندازه کافی نفوذ کرد، پیامبر (ص)، نامه‌های بی‌شماری برای پادشاهان بزرگ آن عصر فرستادند و در قسمتی از این نامه‌ها، آن‌ها را به نقطه مشترک میان ادیان آسمانی، یعنی «توحید» دعوت کردند.
نامه‌های پیامبر اکرم (ص) به سران کشورها، نشان‌دهنده این مطلب است که اسلام از همان آغاز، موضوع همزیستی مسالمت‌آمیز با پیروان ادیان الهی را مطرح کرده است. پیامبر در بیشتر نامه‌هایی که به پادشاهان خداباور جهان فرستادند، محتوایی از دیدگاه‌های جهانی اسلام را این‌گونه مطرح کردند: «ای اهل کتاب! بیایید تا بر سر سخنی که بین ما و شما یکسان است، بایستیم و جز خداوند را نپرستیم و برای او هیچ‌گونه شریکی نیاوریم و هیچ فردی از ما دیگری را به‌جای خداوند، به خدایی برنگیرد و اگر روی‌گردان شدند، بگویید شاهد باشید که ما فرمان‌برداریم» (آل‌عمران، آیه ۶۴).
با مرور زندگی پیامبر اکرم (ص) با نکات بی‌شماری مواجه می‌شویم؛ به‌عنوان نمونه در فرهنگ بعثت، انسان‌ها محور احترام هستند و هر فردی در دستگاه الهی دارای حق‌وحقوقی است. هرقبیله‌ای در دوران پیامبر (ص)، جایگاه خاص خود را دارد، به آزادی انسان توجه شده است و برای زورگویی و تحمیل، جایی نیست. آن حضرت تمایل داشتند با پیمان بستن و تأکید به همه برای وفای به قراردادها، زمینه درگیری و کدورت در روابط و همچنین علل جنگ و ستیز را از بین ببرند. این امر نه‌تن‌ها برای مهاجران قریش و قبایل «اوس» و «خزرج»، بلکه برای قبایل مختلف یهودی نیز این امکان را فراهم ساخته بود که درکنار مسلمانان، در صلح زندگی کنند.
روح این پیمان‌ها، همچون منشور مدینه، به تأمین وحدت اسلامی منجر می‌شد و با پیوند قبیله‌های مختلف باوجود اختلاف در هر زمینه، حتی در باور‌های دینی؛ صلح، آزادی و امنیت را برای همه مردم به ارمغان می‌آورد. در اندیشه سیاسی اسلام، صلح و همزیستی، اساسی‌ترین اصل در مناسبات بین‌المللی دانسته شده است و به همین دلیل در حقوق اسلامی، بهره‌برداری از فرصت‌های مناسب برای تحکیم و برقراری روابط و پیمان‌های صلح در روابط خارجی جامعه اسلامی، پیش‌بینی شده است.
کلمه رفق به معنای نرمی و مهربانی درکنار کلمه مدارا در متون دینی ما استفاده می‌شود. این کلمه در سیره اجتماعی پیامبر (ص) چه در رفتار ایشان با امت اسلامی و چه در بعد بین‌الملل، اهمیت بسیار داشته است؛ زیرا سبب اصلاح جامعه و درپیش گرفتن روابط و مناسبات درست اجتماعی بوده است که اگر این صفت در ایشان نبود، زمینه‌ای برای هدایت و تبلیغ رسالت به‌وجود نمی‌آمد. خدای متعال، خوش‌خویی و مدارای پیامبر (ص) را در سوره آل‌عمران، آیه ۹۵ این‌طور ستایش می‌کند: «به برکت رحمت الهی در برابر مردم، نرم و مهربان شدی و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو پراکنده می‌شدند، پس آن‌ها را ببخش و برای آن‌ها آمرزش بطلب».
رفق و رحمت پیامبر اکرم (ص) آن‌قدر فراگیر بود که آن حضرت حتی با دشمنان دیرینه خود، ازجمله مشرکان قریش، با گذشت برخورد کردند. در روز فتح مسالمت‌آمیز و بدون خون‌ریزی مکه، شخصی این جمله را تکرار می‌کرد: «الیوم یوم الملحمه، الیوم تستحل الحرمه؛ امروز روز کشتار، جنگ و انتقام است، امروز روز شکسته شدن حرمت‌هاست»، اما پیامبر رحمت (ص) فرمودند: «الیوم یوم المرحمه؛ امروز روز رحمت و مهربانی است». بدین‌سان، آن حضرت جلوی هرگونه خشونت و تندی را در مقابل مخالفان اسلام گرفتند. پیامبر (ص) پس از دیدن چشم‌های نگران مشرکان قریش، فرمودند: «اذهبوا فانتم الطلقاء؛ بروید که همه شما آزادید».
خداوند، رسول اکرم (ص) را رحمتی گسترده و فراگیر معرفی کرده است و این رحمت شامل همه انسان‌ها اعم از مسلمان و غیرمسلمان می‌شود: «وَ مَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا رَحْمَه لِّلْعَالَمِینَ؛ ما تو را جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم» (انبیاء، ۱۰۷). ایشان خود را مظهر تام رحمت و محبت الهی معرفی می‌کنند: «انما بعثت رحمه؛ من به‌عنوان رحمتی فراگیر برانگیخته شده‌ام».