چندی پیش خبر انتشار آلبوم موسیقی «خراسانیات»، اثر مشترک محمدرضا شجریان و پرویز مشکاتیان، علاقه مندان به موسیقی اصیل ایرانی و به طور خاص خراسانی را سر ذوق آورد؛ به طوری که از 11 تا 19 اسفندماه که این آلبوم موسیقی در وب سایت «ایران گام» و «بیپ تونز» با قیمت 20هزارتومان پیش فروش می شد، توانست در صدر فروش آلبوم های موسیقی قرار بگیرد و سرانجام روز گذشته اثر موسیقایی این 2هنرمند شاخص خراسان بزرگ منتشر شد.
قطعات این آلبوم موسیقی که از میان اشعار باباطاهر و ملک الشعرا بهار انتخاب شده است، برگرفته از موسیقی مقامی خراسان است. ضبط استودیویی این آلبوم در سال1365 و با اجرای گروه عارف انجام شده است، درست زمانی که مشکاتیان و شجریان در اوج همکاری با یکدیگر بودند. آثاری همچون «بیداد»، «آستان جانان»، «سرّ عشق»، «دستان»، «گنبد مینا» و «دود عود» نیز ماحصل همین دوران طلایی است.
هفت قطعه با حال و هوای خراسان
«خراسانیات»، جدیدترین آلبوم موسیقی منتشرشده در کشور، شامل 7 قطعه به نام های «مقدمه کاروانیان»، «گفتی که ممیر و چهارمضراب (ترک ۲ و ۳)»، «زلفای قجری»، «قطعه خزان»، «تک نوازی سنتور»، «ساز و آواز دشتستانی» و «یقین درم» است که تمامی آن ها حال و هوای خراسانی دارد و 4قطعه «گفتی که ممیر و چهارمضراب (ترک ۲ و ۳)»، «زلفای قجری»، و «یقین درم» با لهجه مشهدی خسرو آواز ایران به جامه آواز درآمده است.
نوازندگان این گروه نیز شامل پرویز مشکاتیان، منصور سینکی، جمشید عندلیبی، محمد فیروزی، اردشیر کامکار، بیژن کامکار و ارژنگ کامکار هستند.
اثری ارزشمند برای تاریخ و هویت مشهد
چند ساعتی بیشتر از انتشار آلبوم نگذشته بود که نظر کیوان ســــاکـــت، موسیقی دان مطرح مشهدی، را درباره «خراسانیات» جویا شدیم. او برای اظهار نظر درباره این آلبوم، ما را به پس از شنیدن آن وعده داد. با این حال به حافظه تاریخی و موسیقایی اش مراجعه کرد و گفت که پیش تر هم استاد شجریان قطعه ای را در دستگاه «سه گاه» اجرا کرده بود که با شعری از عماد خراسانی و لهجه مشهدی بود و باور داشت آن اثر هم استادانه و بسیار زیباست: «آنچه که پرواضح است، این است که مرحوم استاد مشکاتیان هنرمندی کاربلد و نابغه موسیقی بود و آقای شجریان هم که جایگاه استادی اش بر کسی پوشیده نیست. بر همین اساس حتما این اثر از لحاظ مفاهیم و آنچه که در محتوا دارد، بسیار زیبا و به یادماندنی خواهد بود.»
به گفته ساکت، خلق آثار هنری با گویش های گوناگون مردم ایران برای همه هم وطنانمان و حتی برای سایر مناطق جهان جذاب خواهد بود: «این دست از آثار همواره دلپذیر و شیرین هستند. این اثر هم قطعا در زمره آن هاست. شاهد بوده ایم همکاری این 2 استاد موسیقی آثار مهمی برای فرهنگ و هنر به جا گذاشته است و این اثر هم قطعا از آن دسته است و در فرهنگ و هنر ایران ماندگار خواهد شد. او همچنین موافق است که این آلبوم می تواند به عنوان یک اثر ارزشمند در تاریخ و هویت شهر مشهد به جا بماند و شهروندان از آن به عنوان یک ارزش و میراث ماندگار بهره ببرند.
ضبط «خراسانیات» در استودیو «بل» تهران
چندی پیش به سراغ اردشیر کامکار، نوازنده کمانچه و قیچک در آلــــــبوم «خراسانیات» رفتیم شرح این گفت‌وگو 13 اسفند در همین صفحه منتشر شد. حال به بهانه انتشار «خراسانیات» بخشی از سخنان کامکار را درباره این آلبوم مرور می کنیم. به گفته او ضبط این آلبوم مربوط به سال1364 یا 1365 است: «خراسانیات یکی از آثار موسیقایی فاخری است که بیش از 30سال پیش ضبط شد و اکنون منتشر می شود.»
او خوب به خاطر دارد که «خراسانیات» را در استودیو «بل» تهران ضبط کرده اند. به گفته کامکار، بعد از ضبط این مجموعه، گروه آن قدر با هم جفت وجور بودند که با چند نوازنده بیشتر به آلمان سفر کرده اند و در آنجا هم آلبوم «دستان» را در کنسرتی اجرا کرده اند. این استاد کمانچه و قیچک درباره حال وهوای این آلبوم که بیش از 30سال قدمت دارد، می گوید: «این اثر شنیداری بر مبنای شیوه آهنگ سازی مرحوم مشکاتیان است. او روی شعر ملک الشعرا بهار کار کرد و آن قسمت هایی از اشعار بهار را که به گویش خراسانی و لهجه مشهدی سروده بود، برگزید و برای آن ها موسیقی ساخت. قطعات این آلبوم الهام گرفته از موسیقی خراسان است، نه اینکه گمان کنید موسیقی خراسانی است، اما حال وهوایی خراسانی دارد که فکر می کنم دلیلش تأثیری بوده که مرحوم مشکاتیان از موسیقی خراسان گرفته است.»
«خراسانیات»، حاصل تمرین شش ماهه «عارف»
به نظر کامکار، «خراسانیات» کیفیت خوبی دارد؛ چراکه هم خواننده اش استاد شجریان بوده است و هم آهنگ سازش مشکاتیان: «اجرای این کار بسیار بادقت انجام شد. شش، هفت ماه با گروه «عارف» تمرین کردیم. در تنظیم و ضبط هم سعی شده است بهترین کیفیت را برای آن انتخاب کنند. آقای شجریان هم که به بهترین شکل ممکن آن ها را خوانده است و همین اتفاقات باعث شده است از نظر کیفی و محتوایی کار باارزش و خوبی شود.»
او دلیلی که این آلبوم در مدت کوتاه چندروزه از تاریخ پیش فروش، توانسته است مخاطبان زیادی را به خود جذب کند، نام هایی چون محمدرضا شجریان و پرویز مشکاتیان می داند: «خراسانیات قطعا کار ارزشمندی است. در این موقعیت که این آلبوم منتشر می شود، مرحوم مشکاتیان در قید حیات نیستند و ازطرفی در جامعه نگرانی هایی برای وضع استاد شجریان وجود دارد. از این نظر مردم به این کار علاقه نشان دادند و می خواهند ببینند این چه اثری است که بعد از این همه سال منتشر شده است.»
مشکاتیان شعر را خوب می فهمید
جمشید عندلیبی، نوازنده نی در آلبوم «خراسانیات»، نیز در گفت وگو با ایرناپلاس درباره ویژگی های آثار مشترک پرویز مشکاتیان و محمدرضا شجریان و دلایل موفقیت و ماندگاری این همکاری ها گفته است: «مشکاتیان داماد شجریان شد. این نسبت خانوادگی کمک کرد بیشتر یکدیگر را بشناسند و با یکدیگر همکاری داشته باشند. طبیعتا زمانی که شناخت افراد از یکدیگر بیشتر باشد، نتیجه کار خیلی یکدست خواهد شد و اثر درخور توجه و ماندگاری ارائه می شود.
این فرصت باعث شد که آثار با شکل و تأثیرگذاری بهتر و بیشتر اجرا شود. از اینکه آثار این 2هنرمند جزو کارهای خوب موسیقی ما هستند، شکی نیست. گذشته از توانایی های بی نظیر محمدرضا شجریان، پرویز مشکاتیان هم در حرفه خود، چه در نوازندگی و چه در آهنگ سازی، بسیار توانا بود.»
به گفته عندلیبی، آگاهی مشکاتیان از شعر و ادبیات ایران در سطح بالایی بود. شعر را خوب می فهمید و درک می کرد: « اگر فردی شعر را خوب درک کند و باذوق باشد، می تواند آهنگ ساز خوبی هم باشد. به عبارت دیگر، موسیقی شعر را درمی آورد. به همین دلیل آقای مشکاتیان در آهنگ سازی تصانیف باکلام بسیار موفق بود و آثار ممتازی می ساخت.»
عندلیبی درباره نوازندگی اش و سابقه همکاری با محمدرضا شجریان و پرویز مشکاتیان گفته است: «سال۱۳۵۱ گروه «شیدا» و سال۱۳۵۶ گروه «عارف» تشکیل شد. گاهی این 2گروه با یکدیگر ادغام می شدند و گاهی هم جداگانه کار می کردند و چون مانند یک خانواده بودیم، اکثرا آثار خوبی خلق می کردیم. بیشتر آن هنرمندان هم تحصیل کرده دانشکده هنرهای زیبا بودند.»