آمنه مستقیمی | شهرآرانیوز این روز‌ها که همه ما به کمک فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی با کانال‌ها و گروه‌های روان‌شناسی سروکار داریم و گاه مشتری پروپاقرص آن‌ها هستیم و نسخه‌های تجویزی‌شان را عملی می‌کنیم، باید دیده و خوانده باشیم که از نشانه‌های علاقه‌مندی و محبت به کسی، تلاش برای شبیه شدن به او در فکر، گفتار و رفتار است. ما که مدعی عشق و محبت به اهل‌بیت (ع) به‌ویژه امام‌رضاجانمان هستیم، با عمل به همین تک‌نسخه هم که شده است، باید عشقمان را در عمل و شبیه شدن به امام‌رئوف (ع) ثابت کنیم. از راه‌های این اثبات، دانستن توصیه‌های ایشان و عمل به آن‌هاست.
چهارشنبه‌های امام‌رضایی که از دورونزدیک دل را روانه آستان مقدس ایشان می‌کنیم، بهترین فرصت برای رو آوردن به آموزه‌های رضوی و تلاش برای شبیه شدن به حضرت ثامن‌الحجج (ع) است؛ مثل توصیه ایشان به خوش‌اخلاقی یا همان حسن‌خلق. امام‌رضا (ع) درباره اخلاق نیکو می‌فرمایند: «بهترین مردم از نظر ایمان، خوشخوترین و مهربانترین آن‌ها با خانوادهاش است و من مهربانترین شما با خانوادهام هستم». (عیون‌اخبارالرضا، ج۲، ص ۳۸).
اما اینکه حسن‌خلق چیست و چطور جلوه‌گر می‌شود، موضوعی مهم است که آموزه‌های دینی به‌خوبی آن را توضیح داده‌اند. اسلام و قرآن پیوسته پیروان خود را به نرم‌خویی و ملایمت در رفتار با دیگران دعوت می‌کنند و آنان را از درشتی و تندخویی پرهیز می‌دهند. اخلاق به اندازه‌ای در اسلام اهمیت دارد که قرآن کریم در وصف پیامبر خاتم (ص) می‌فرماید: «ای پیامبر! تو صاحب خلق عظیم (اخلاق پسندیده و آراسته) هستی!».
به تصریح آموزه‌های دینی، حسن‌خلق و اخلاق خوش، از صفاتی است که در معاشرت‌های اجتماعی باعث نفوذ محبت می‌شود و در تأثیر سخن اثری شگفت‌انگیز دارد؛ به همین دلیل، خداوند در انتخاب پیامبران، افراد مهربان و نرمخو را برگزیده است تا با مدارا، اخلاق نیکو و گشاده‌رویی، مردم را جذب و هدایت کنند؛ چنان‌که قرآن کریم به پیامبر (ص) می‌فرماید: «اگر تندخو و سخت‌دل مى‌بودى، از گرد تو پراکنده مى‌شدند». مهربانی و رأفت انبیا و اولیای الهی به حدی بود که حتی دشمنانشان را جذب و در محبت خود ذوب می‌کردند.
اهل‌بیت (ع) نیز در سخنان خود بار‌ها و به شیوه‌های مختلف به خوش‌اخلاقی توصیه کرده و آثار و برکات آن را بیان کرده‌اند. امیرالمؤمنین (ع) در این‌باره فرموده‌اند: «خوش‌رویى، صیاد محبت است و عیب‌ها را مدفون و مخفى می‌کند و هیچ‌چیز همچون خوش‌خلقی، موجب نزدیکى انسان‌ها به یکدیگر نمى‌شود» و از رسول خدا (ص) است که فرمودند: «هیچ‌چیز روز قیامت در میزان اعمال، سنگین‌تر از خوش‌خلقى نیست».
امام‌باقر (ع) هم برای خوش‌اخلاقی، تعبیری زیبا دارند که کمک می‌کند بهتر اهمیت آن را درک کنیم: «اگر مدارا کردن، مخلوقى مى‌بود که دیده مى‌شد، خداوند چیزى بهتر از آن خلق نمى‌کرد و اگر ناسازگارى مخلوقى بود که دیده می‌شد، خداوند چیزى زشت‌تر از آن نمى‌آفرید. بنده نزد خداوند به وسیله اخلاق نیکو به درجه روزه‌دار شب‌زنده‌دار می‌رسد».
امام‌رضا (ع) که عالم و آدم، ایشان را به رأفت و مهربانی می‌شناسند، نیز اوج اخلاق چه فردی و چه خانوادگی و اجتماعی را در سبک زندگی خود اجرا کرده‌اند. ابراهیم‌بن‌عباس، شاعر و نویسنده‌اى که مدتى در رکاب حضرت بود، در وصف اخلاق بی‌نظیر امام مهربانی‌ها می‌گوید: «هرگز ندیدم امام‌رضا (ع) با کلامی در گفتارشان به کسى جفا یا درشتى کنند. هیچ‌گاه ندیدم سخن فردی را قطع کنند، صبر مى‌کردند تا سخن طرف مقابل، تمام شود و سپس اگر لازم مى‌دیدند، سخن مى‌گفتند.
ندیدم شخصی از ایشان کارى یا مبلغى بخواهد و در توانشان باشد و آن خواسته را رد کنند. هرگز نزد کسى پاى خود را دراز نمى‌کردند و در برابر هم‌نشینان، تکیه نمى‌دادند. هرگز ندیدم به یکی از خدمتکاران و کارگزاران خود، بد بگویند و دشنام دهند یا اینکه در پیش چشم فردى، آب دهان بیندازند. هرگز ندیدم در خندیدن، قهقهه بزنند، بلکه خنده‌شان درحد تبسم بود و، چون خلوت مى‌شد و سفره غذا براى امام پهن می‌شد، همه غلامان و خدمتکاران حتى دربان و مهتر را بر سر سفره می‌خواندند».
بنا بر تصریح قرآن کریم، مسلمانان باید دربرابر عموم امت، مهربان و دلسوز باشند و با آن‌ها خوش‌رفتاری کنند، به کمکشان بشتابند در غم و شادی مردم سهیم باشند و با چهره‌ای متبسم و مؤدب و خوش‌رو با آنان روبه‌رو شوند و از این راه، سبب ترویج حسن‌خلق و پیوند با مردم شوند.
خوش‌اخلاقی دارای آثار مثبت بسیار در زندگی دنیایی آدمی است. حسن‌خلق، جایگزین شرافت قومی و خانوادگی می‌شود و به افراد، اعتبار اجتماعی می‌بخشد. پیوند‌های دوستی را محکم و پایدار می‌کند و باعث آبادی سرزمین‌ها و طول عمر می‌شود. علاوه‌بر این به افزایش و وسعت روزی می‌انجامد. امام‌علی (ع) در این‌باره می‌فرمایند: «گنجینه‌های روزی در نرم‌خویی و گشاده‌رویی است». علاوه‌بر این، اخلاق خوش، نظام خانوادگی را اصلاح و انسان را محبوب دیگران می‌کند.
همچنین با نرم‌خویی، مشکلات و سختی‌های زندگی برای انسان هموار می‌شود. اخلاق و به قول معروف روی خوش داشتن فقط در دنیا برای ما خیر و فایده ندارد، بلکه در آخرت هم گره‌های بسیاری از ما باز می‌کند. رسیدن به مقام‌ها و مراتب بالا حتی با عبادات ضعیف، آسان شدن حساب‌وکتاب قیامت، آمرزش گناهان، ذوب شدن لغزش‌ها، جواز ورود به بهشت، رسیدن به مراتب متعالی و... از آثاری است که روایات برای خوش‌اخلاقی در آخرت بیان کرده‌اند. این نشان می‌دهد برای حضور در بهشتی که پروردگار وعده داده است، به کار‌های خارق‌العاده و طاقت‌فرسا نیاز نیست، بلکه با صفاتی مثل خوش‌اخلاقی، بهشت جایگاه ما می‌شود.
در مقابل این آثار و برکات، باید بدانیم بدخلقی و بداخلاقی هم عواقب بدی دارد. داستان سعدبن‌معاذ، از یاران باوفای پیامبر (ص) که حضرت از وی تجلیل کردند و برایش احترام بسیار قائل بودند، این عواقب را به‌خوبی بیان می‌کند. وقتی مادر سعد، پیامبر (ص) را در مراسم تدفین او دید، گفت: «پسرم، بهشت بر تو گوارا باد!». رسول خدا (ص) فرمودند: «این‌گونه قضاوت مکن؛ زیرا سعد اکنون گرفتار فشار قبر است». یاران پیامبر (ص) با تعجب پرسیدند: «با این‌همه احترام و تجلیل شما، چرا او دچار فشار قبر است؟». حضرت رسول (ص) پاسخ دادند: «او در رفتار با خانواده، مختصر تندی داشته است».
حجت‌الاسلام‌والمسلمین حبیب‌ا... فرحزاد درباره تأثیر خوش‌اخلاقی بر پذیرش اعمال بیان می‌کند: از پیامبر (ص) پرسیدند: «یارسول‌ا...! خانمی هست که هرشب تا صبح عبادت می‌کند. روز‌ها هم همیشه روزه می‌گیرد. اما اشکالش این است که در خانه بداخلاق است و همسایه‌هایش را آزار می‌دهد». حضرت (ص) فرمودند: «هیچ خیری در او نیست». یعنی یک سر سوزن هم در این خانم، خیر و خوبی نیست. در مقابل سؤال کردند: «اما. خانمی هست که فقط واجباتش را انجام می‌دهد و شوهرداری می‌کند و خوش‌اخلاق است. این خانم چگونه است؟». پیامبر (ص) فرمودند: «او اهل بهشت است».
این کارشناس مذهبی تأکید می‌کند: این یعنی اخلاق، خیلی مهم است؛ آن‌قدر مهم که در روایات می‌گویند خدا توبه آدم بداخلاق را قبول نمی‌کند. پرسیدند: «یا رسول‌ا...! چرا خدا توبه بداخلاق را قبول نمی‌کند؟». حضرت فرمودند: «اگر استغفرا... بگویی و بعد دوباره در گناه بیفتی، چه فایده دارد؟». فرد بداخلاق وقتی عصبانی می‌شود، می‌گوید استغفرا... و بعد از چند لحظه دوباره عصبانی می‌شود. این یعنی عبادتی که سازندگی نداشته باشد، آتش نفس را شعله‌ور می‌کند. معمولا ریاضت‌کش‌ها خیلی تند هستند. سیروسلوک این است که نفس و منیت را زیر پا له کنیم.
متأسفانه، بعضی به‌دلیل نداشتن شناخت و آگاهی لازم، حسن‌خلق و رفتار نیکو را با تملق و چاپلوسی اشتباه می‌گیرند و بناحق صاحبان زر و زور را ستایش و مقابل آن‌ها کرنش و کوچکی می‌کنند و پایمال کردن شخصیت و ارزش والای انسانی خود را حسن‌خلق و مدارا با مردم می‌نامند. این‌ها وقتی به افراد عادی و تهیدست می‌رسند، گشاده‌رویی و نرم‌خویی را فراموش می‌کنند و حتی چهره‌ای عبوس و خشن به خود می‌گیرند. این صفت ناپسند نه‌تن‌ها یک ارزش نیست، بلکه گناهی بزرگ است و باعث خشم خدا می‌شود. رسول خدا (ص) در این‌باره می‌فرمایند: «هرگاه شخص فاجری ستایش شود، عرش الهی می‌لرزد و خداوند خشمگین می‌شود».
برپایه آنچه گفتیم، خوش‌اخلاقی که متأسفانه این روز‌ها کمرنگ شده است و آن‌طور که باید بر رفتار ما حاکم نیست، یکی از شاهراه‌های خوشبختی دنیا و آخرت و شاه‌کلید نفوذ در قلب‌هاست. اگر همین یک کلید را در دست بگیریم، چه بسیار مشکلاتی که رنگ می‌بازد! چه بسیار پرونده‌های قضایی که ازاساس تشکیل نمی‌شود و چه میزان بنیان‌های خانوادگی که مستحکم می‌شود! بی‌دلیل نیست که از خوش‌اخلاقی به نیمی از دین تعبیر شده است و عالم آل‌رسول (ص) هم به‌زیبایی و ظرافت در آموزه‌های خود به موضوع اخلاق، توجه کرده‌اند.