توصیه‌های امام سجاد(ع) برای افزایش رزق و روزی

آمنه مستقیمی | شهرآرانیوز این روز‌ها که درپی تحریم‌ها و برخی سوءمدیریت‌ها، معیشت مردم با مشکلاتی مواجه شده است و می‌شنویم و می‌بینیم که سفره‌های اقشار مختلف مختصرتر و تنگ‌تر شده است، هریک به‌نوعی می‌کوشیم موانع رزق را برطرف و ابواب آن را به زندگی مان باز کنیم. بخشی از این تلاش‌ها نیز شامل دعا می‌شود.

دعا‌هایی که برای گشایش رزق و توسعه روزی در گنجینه دعایی ما توصیه شده، بسیار است، ولی دعای بیست‌ونهم از صحیفه‌سجادیه حکایت جذاب‌تری دارد و به‌زیبایی یادمان می‌آورد که حواسمان به روزی‌ده اصلی باشد و در تنگنا‌های اقتصادی، خود را نبازیم.

برای روزی، پریشان نشوید

بیست‌ونهمین دعا از مجموعه دعا‌های صحیفه‌سجادیه امام‌سجاد (ع) در پنج فراز تنظیم شده و موضوع اصلی آن، دعا به هنگام تنگی رزق است. این دعا، از ادعیه مأثور از امام چهارم (ع) است که به هنگام سختی معیشت و به‌منظور طلب رزق و روزی، خدا را می‌خواند. امام زین‌العابدین (ع) در این دعا به آزمایش انسان‌ها توسط خداوند به وسیله سختی معیشت، اشاره کرده و آن را باعث برخی سوءظن‌ها درباره معیشت دانسته‌اند. همچنین در این دعا، تلاش بیجا برای رزق و روزی را سرزنش می‌کنند و از بین بردن پریشانی را با یقین به وعده پروردگار در تأمین روزی، امکان‌پذیر می‌دانند.

این دعای شریف، آموزه‌هایی دارد که تأمل در آن‌ها به ما کمک می‌کند یا گرفتار تنگی رزق نشویم یا اگر رزق و روزی‌مان به تنگی افتاد، از این مشکل به‌سلامت عبور کنیم. این آموزه‌ها عبارتند از: نخست، بدگمانی به روزی‌ده اصلی و داشتن آرزو‌های دراز. باید توجه کرد تنگی روزی، گاه از آزمایش‌های الهی است. این آزمایش گاه باعث می‌شود انسان روزی‌اش را از روزی‌خواران طلب کند نه از روزی‌دهنده.

دوم، یقین به روزی و روزی‌دهنده که رنج طلبِ روزی را از بین می‌برد و سوم، تفکر درباره وعده‌ای که خداوند در قرآن کریم داده است که پریشانی و دل‌مشغولی انسان درباره روزی را از بین می‌برد؛ چنان‌که خداوند در آیه۲۲ از سوره ذاریات تصریح می‌کند: «و روزی شما و آنچه به شما وعده داده شده است، در آسمان است» و سرانجام آنکه خداوند بر وعده‌اش سوگند یاد کرده است و سوگند او، راست‌ترین سوگند‌هاست.

چطور بندگان با رزق، امتحان می‌شوند؟

شاید سؤال پیش آید که چطور خداوند با رزق و روزی، بندگان را مبتلا و امتحان می‌کند؟ در پاسخ باید گفت: خداوند با کم کردن و زیاد کردن روزى، بندگانش را امتحان می‌کند؛ چنان‌که خود می‌فرماید: «و قطعا شما را به چیزى از [قبیل‏]ترس و گرسنگى، و کاهشى در اموال و جان‌ها و محصولات می‌آزماییم و مژده ده شکیبایان را!» (بقره، ۱۵۵).

آزمایش خداوند گاهى با کم کردن روزى و ایجاد فقر در زندگى انسان است تا صبر او را بیازماید؛ چنان‌که می‌فرماید: «و، اما چون وى را می‌آزماید و روزی‌اش را بر او تنگ می‌کند». (فجر، ۱۶) و گاهى نیز آزمایش خداوند از طریق روزى زیاد صورت می‌گیرد تا انسان شکرگزار و ناسپاس معلوم شود؛ چنان‌که می‌فرماید: «و، چون به آنان گفته شود از آنچه خدا به شما روزى داده است انفاق کنید، کسانى که کافر شده‌اند، به آنان که ایمان آورده‌اند، می‌گویند: آیا کسى را بخورانیم که اگر خدا می‌خواست [خودش‏]وى را می‌خورانید؟ شما جز در گمراهى آشکارى [بیش‏]نیستید» (یس، ۴۷).

باید توجه کرد اگرچه کوشش و تلاش انسان و لیاقت و شایستگى‌هایش در کسب روزی، مؤثر است، استثنائات بسیاری هم درباره این قاعده می‌بینیم؛ مثل افراد بى‌دست‌وپایى که ابواب روزى به روى آن‌ها گشوده است و برعکس افراد تلاشگر و لایقى که هرجا می‌روند، به در بسته می‌خورند.

شعاع رحمانیت خداوند در رزق و روزی

حجت‌الاسلام‌والمسلمین شیخ‌حسین انصاریان درباره روزی‌ده بودن خداوند، می‌گوید: سعدی در بوستان در نقل داستانی آورده است: «یک نفر در بیابان روباهی را دید که دست ندارد، پا هم ندارد، فقط شکم دارد. با شکمش روی خاک، خیلی به‌زحمت بیست سانت سی سانت به این‌طرف و آن‌طرف حرکت می‌کند. یک گوشه ایستاد.

با شگفتی کامل از خودش پرسید که این حیوان بی‌دست‌وپا از کجا روزی می‌خورد؟ غذا چطوری می‌خورد؟ آب چطوری می‌خورد؟ مقداری گذشت. دید یک شیر از بیابان آمد، ران خوشمزه پرگوشت یک حیوان شکارشده را آورد جلوی روباه گذاشت و رفت. ران را گذاشت رفت. نیم‌ساعت دیگر برگشت. روباه تا او را دید، دهانش را باز کرد. شیر که دهان خودش را پر از آب کرده بود، آورد آرام‌آرام ریخت در دهان روباه».

این استاد اخلاق ادامه می‌دهد: یعنی خداوند، رحمانیت خودش را به شیر می‌دهد و جلوی شیر را می‌گیرد که این روباه را ندرد، پاره نکند، قطعه‌قطعه نکند بخورد. شعاع محبتش را می‌دهد به شیر تا با روباه مهربان باشد، دوستش داشته باشد. مأموریت به او می‌دهد که این حیوانی که دست و پا ندارد، سفره‌اش را تو پهن کن! تو مهمانش کن!

اگرچه اول و آخر همه کار‌ها به اراده خداست و همان‌طور که در قرآن کریم تأکید می‌کند، او به هرکه بخواهد، بی‌حساب روزی می‌دهد، اما رفتار و اعمال ما نیز بر جذب و دفع روزی تأثیر می‌گذارد. در آموزه‌های دینی صدقه دادن، تقوا، صله‌رحم، استغفار دائم و واقعی، ازدواج و تشکیل خانواده، شکرگزاری و نیکی و مهربانی در حق یکدیگر، از عواملی است که به روزی ما وسعت می‌دهد و کمک می‌کند از تنگنا‌های معیشتی عبور کنیم.

البته درمقابل هستند رفتار‌هایی که رزق را کاهش می‌دهند و روزی را کم‌رونق می‌کنند. برپایه آموزه‌های دینی‌روایی، رفتار‌هایی مثل گناه، ناسپاسی و ناشکری، اسراف، احتکار، بی‌توجهی به فقرا و محرومان و خودخواهی باعث می‌شوند که رزق ما دچار تنگی شود و از کمبود روزی رنج ببریم؛ چنان‌که امیرالمؤمنین علی (ع) می‌فرمایند: «ناسپاسی نعمت ازبین‌برنده آن است و شکر و سپاسگزاری، نعمت‌ها را پایدار می‌کند».

یکی از عوامل مهم کاهش روزی، رسیدگی نکردن به محرومان و دستگیری نکردن از نیازمندان است. رسول‌خدا (ص) در این‌باره فرموده‌اند: «نعمت خدا بر بنده‌ای فراوان نمی‌شود، مگر اینکه نیاز مردم نیز به او بیشتر می‌شود. اگر فردی، نیازمندی مردم را برطرف نکند، نعمت‌های الهی را در معرض زوال و نیستی قرار داده است». امام‌علی (ع) نیز می‌فرمایند: «به‌درستی که حاجت‌های مردم به‌سوی شما، نعمتی است از خدا بر شما، پس آن‌ها را غنیمت شمارید و از آن‌ها ملول نشوید، پس [اگر این کار را بکنید]ناخوشی‌ها [از شما]برگردد».

پشت‌پرده عالم، قدرت خداست

این براى آن است که انسان در عالم اسباب گم نشود و بداند در پشت این دستگاه، دست قدرتى است که آن را می‌چرخاند و قدرتش مافوق همه قدرت‌هاست. همچنین افراد متنعم و بهره‌مند از امکانات به خود مغرور نشده، دچار طغیان و غرور نشوند و درمقابل، افراد تنگدست، مأیوس وناامید نگردند؛ زیرا هر لحظه ممکن است به اراده و مشیت الهى این وضعیت تغییر کند.

به تعبیر دیگر براى فراهم شدن رزق و روزى هر انسانی، ده‌ها سبب دست‌به‌دست هم می‌دهند که یکى از آن‌ها تلاش و کوشش خود انسان است. باید توجه کرد حتى قدرت بر تلاش و کوشش و انگیزه آن را هم خدا به انسان می‌دهد. انسان می‌تواند از مسئله وسعت و تنگى روزى‌ها، قدرت و مشیت الهی را درک کند.

مراقب برکت روزی باشید

باید توجه کرد کاهش رزق، تنها به معنای کم شدن درآمد افراد نیست، بلکه بی‌برکت شدن درآمد و پولی که داریم، نیز مصداق کاهش رزق است. رسیدگی نکردن به محرومان، ازسویی می‌تواند سبب تشدید فقر در جامعه شود و ازسوی دیگر، درآمد دیگر افراد جامعه را بی‌برکت کند. در این شرایط فرد از درآمد و ثروتی که دارد، لذت نمی‌برد.

باید توجه کرد روزی را نباید فقط به مال و امور مادی محدود و معطوف کرد. حجت‌الاسلام‌والمسلمین علوی‌تهرانی در این‌باره می‌گوید: «بحث رزق و روزی برای ما مبهم است. اگر از شما سؤال کنند روزی به دست کیست، چه پاسخی دارید؟ روزی تنها درآمد نیست، بلکه یک بخش از آن است. شاید ناچیزترین، اما از دیدگاه ما مهم‌ترین است. یک بخش از روزی، عقل، ایمان و یقین است. در روایات داریم که این سه نعمت کم، توزیع شده است».

این کارشناس مذهبی در پاسخ به این سؤال که «نقش کار در به‌دست آوردن روزی ما چقدر است»، می‌گوید: برای درک پاسخ این سؤال مثالی می‌زنم تا بدانید روزی دست خداست و کسب سبب است. خانم خانه غذایی برای چهار نفر درست کرده است. تمام بساط را در سینی آماده کرده است. برای آنکه غذا را بخوری، باید بروی به آشپزخانه و آن سینی را بیاوری. روزی دست خداست و او مشخص کرده است که تو آبگوشت بخوری یا سبزی‌پلو با ماهی، اما کسب تو این است که به آشپزخانه بروی و آن سینی را بیاوری. کسب، بیش از این نقشی ندارد.

وی تصریح می‌کند: اگر خداوند حد معینی روزی برای شما مشخص کرده باشد، اگر ۱۰نوع کار هم انجام دهی، بیش از آن به تو روزی نخواهد رسید. این را بفهمید! اگر هم خدا من حیث‌لایحتسب روزی مقدر کرده باشد، من حیث‌لایحتسب روزی به‌دست می‌آوری.

برپایه دعای بیست‌ونهم از صحیفه‌سجادیه و چنان‌که مرور کردیم، در کسب رزق‌وروزی و ر‌ها شدن از تنگی آن فقط‌وفقط باید چشم ما به خدا باشد. اگر همین یک دعا و آموزه‌ها و عمقش برای جامعه تبیین شود و معنای آن را درک کنند، به خیلی از اشتباهات و گناهان برای کسب مال رو نمی‌آورند.