عظیم زاده | شهرآرانیوز؛ پرفروش‌ترین کتاب‌های بازار نشر ما در نوروز ۱۴۰۳ کدام اند؟ به نظر می‌رسد اگر «نوروز ۱۴۰۳» را از این سؤال فاکتور بگیریم یا یک بازه زمانی دیگر را مثل سال ۱۴۰۲ جایگزین کنیم، چندان تغییری در پاسخ ایجاد نمی‌شود. یک نگاه به آمار کتاب‌های پرفروش کتاب فروشی‌ها یا مراکز فروش اینترنتی کتاب یا حتی به صورت غیرمستندتر، یک نگاه به کتاب‌هایی که پشت ویترین مغازه‌ها جا خوش کرده اند، به خوبی عیان می‌کند که سهم کتاب‌هایی با زمینه روان شناختی و خودیاری بیشتر از دیگر کتب است؛ کتاب‌هایی که بسیاری از افرادی که با آن‌ها درباره این قضیه صحبت کردیم، با عنوان روان شناسی زرد از آن یاد می‌کنند.
این البته به معنای این نیست که کتاب‌های دیگر خوانده نمی‌شوند. بسیاری از آثار نویسندگان معروف نیز سهم بسزایی در سبد کتاب خوانی افراد دارند. داریم از یک نسبت صحبت می‌کنیم که مقیاس غالب بررسی آن شهر خودمان، مشهد است. نسبتی که در این نوبت گزارش صفحه ادبیاتمان، در گفتگو با چند تن از صاحبان کتاب فروشی‌های شهر به آن پی بردیم و البته دراین میان، نیم نگاهی نیز به فهرست پرفروش‌های وبسایت‌ها و مراکز خرید اینترنتی داشتیم. شرح مفصل آنچه گفته شد، در این گزارش پیش روی شماست.
اگر گذرتان به میدان تقی آباد و کتاب فروشی آبان افتاده باشد، حتما خودتان فهرست کتاب‌های پرفروش سال ۱۴۰۲ را که روی شیشه این کتاب فروشی جا خوش کرده است، دیده اید. کتاب‌هایی که در دو گروه داستان و ناداستان جای داده شده است. این عناوین از چه قرار است؟ ادبیات ایران، آمریکا، انگلیس و روسیه همگی در این فهرست جای دارند و برخی از نام‌ها جزو نام‌های آشنای دنیای ادبیات است؛ از همان عناوینی که می‌گویند هرکس قبل از مرگش حتما باید آن‌ها را بخواند! سهم ادبیات ایران از این پرفروش ها، «چشم هایش» بزرگ علوی، «سمفونی مردگان» عباس معروفی است.
از ادبیات انگلیس، رمان فانتزی «کتابخانه نیمه شب» که به اهمیت استفاده از فرصت‌های زندگی و قدردانی از داشته‌ها می‌پردازد و «سنگ، کاغذ، قیچی» که یک رمان جنایی معمایی است، در این فهرست قرار دارند. «هردو در نهایت می‌میرند» و «مغازه جادویی» نیز که جزو داستان‌های الهام بخش و انگیزه بخش محسوب می‌شوند، جزو پرفروش‌های ادبیات آمریکا هستند. رمان آشنای «شب‌های روشن» فئودور داستایفسکی از ادبیات روسیه و «کیمیاگر» پائولو کوئیلو از ادبیات پرتغال نیز که در گروه کتاب‌های خودیاری قرار می‌گیرند، از دیگر داستان‌های پرفروش سال ۱۴۰۲ هستند.
دسته دیگر کتاب‌های خودیاری که در قالب داستان و رمان قرار نمی‌گیرند، بخش دیگری از پرفروش‌های کتاب فروشی آبان را در سالی که گذشت تشکیل می‌دهند. کتاب‌هایی که حتی اگر آن‌ها را نخوانده باشید، قطعا نامشان بار‌ها به گوشتان رسیده است. «تکه‌هایی از یک کل منسجم»، «زندگی خود را دوباره بیافرینید»، «هنر شفاف اندیشیدن»، «دلایلی برای زنده ماندن»، «۴۸ قانون قدرت»، «چگونه کمال گرا نباشیم»، «نیمه تاریک وجود» و «چرا تا به حال کسی این‌ها را به من نگفته بود؟» و کتاب «مثل خون در رگ‌های من» که نامه‌های احمد شاملوست به آیدا، از دیگرکتاب‌های پرمخاطب هستند.
پرفروش‌ترین کتاب‌های کتاب فروشی فلسطین را از ابوالفضل پذیرا جویا می‌شویم. او می‌گوید: «مردم ما به جای اینکه «آدمی» روتخر برخمان را بخوانند یا «آرمان شهر واقع بین ها» یا کتاب‌های داستایفسکی را، دنبال کتاب‌هایی هستند که بتوانند سر یکدیگر را کلاه بگذارند؛ کتاب‌هایی مثل «۴۸ قانون قدرت» و کتاب‌هایی که تأثیرات موقت نصیبشان می‌کند مثل «راز» مثلا یا «معجزه شکرگزاری». این آثار به نظرم فقط مسبب ترشح دوپامین می‌شوند و خواننده را در یک توهم قرار می‌دهند. کتاب‌های پرفروش همین‌ها هستند. مختص به نوروز هم نیست. طرف «باشگاه پنج صبحی ها» را می‌خرد، اما ساعت ۱۰ برمی خیزد. این اصلا کارایی ندارد. عمل گرایی کاهش پیدا می‌کند.»
«اثر مرکب» و «عادت‌های اتمی» دو کتاب دیگر است که پذیرا می‌گوید جزو پرفروش‌ها هستند. وقتی از او می‌پرسم آیا یک کتاب فروش یا یک کتاب فروشی می‌تواند در ارتقای سلیقه مخاطبش اثرگذار باشد، می‌گوید: «بله! با معرفی کتاب‌های خوب؛ اما، چون بازار کتاب نوسان قیمتی زیادی دارد، این اتفاق چندان محقق نمی‌شود. به هرحال ما سعی می‌کنیم مشتری هایمان را به سمت خواندن کتاب‌ها و انتشاراتی‌ها و نویسنده‌های خوب سوق دهیم. کتاب‌هایی که برمبنای حقایق هستند، نه توهم.»
او در بخش دیگری از صحبت هایش می‌گوید: «همین جا به چشم دیدم وقتی کتاب «شب‌های روشن» را به دختر جوانی معرفی کردیم، کتابی که قیمتش فقط ۶۵ هزار تومان است، به دوست دیگرش گفت: «بریم لاته بخوریم بهتر نیست؟» جامعه دارد به این سمت می‌رود، به سمتی که کتاب برایش به یک کالای لوکس تبدیل شده است و اگر کتابی هم می‌خواند، کتابی است که مقطعی حالش را خوب می‌کند. یعنی برای مدت کوتاهی حالش خوب است و بعد آن را می‌گذارد کنار. آدم‌ها کتاب‌های اخلاق گرایانه نمی‌خوانند. بیشتر کتاب‌های زردی است که خروجی هم ندارد.
به نظرم «اثر مرکب» یک کتاب وقت گیر است. البته شاید بسیاری با این نظر مخالف باشند. من می‌توانم در یک جمله خلاصه اش کنم: بدیهیات است. از این می‌گوید که شما اثر فعالیتی را که برای یک مدت طولانی انجام می‌دهید، می‌بینید. طبیعتا این گونه است. استمرار جواب می‌دهد. چرا باید برای بدیهیاتی این چنین وقت بگذاریم؟ می‌شود کتاب‌های خیلی بهتری به عنوان مثال در حوزه جامعه شناسی و فلسفه خواند.»
پذیرا در انتهای صحبت هایش یک نکته دیگر را نیز درباره علت پرفروش شدن برخی کتاب‌ها بیان می‌کند: «فضای مجازی هم مقصر این جریان است. یعنی یک بلاگر می‌تواند بر فروش تأثیر بگذارد. سال گذشته خانمی یک کتاب نوشته بود که از لحاظ ادبیات مشکل داشت، اما جزو پرفروش‌ترین کتاب‌ها در همان بازه زمانی شد. ما تفکر نقاد نداریم و همین، باعث شده است که اگر چند نفر می‌گویند فلان کتاب خوب است، بقیه نیز بپذیرند. البته که عوامل دیگری نیز وجود دارد که می‌تواند بر این مقوله تأثیر بگذارد.»
«به امید دل بستم»، «سم هستم، بفرمایید» و «کتابخانه نیمه شب» ازجمله پرفروش‌های کتاب فروشی قلم است که احمد باروح در آغاز صحبت هایش از آن‌ها نام می‌برد و پس از آن می‌گوید: «مردم معمولا کتاب‌های خوب نمی‌خوانند. بیشتر دنبال کتاب‌هایی هستند که در اینستاگرام مطرح می‌شود، همان کتاب‌های مجازی یا رمان‌های روان شناسی.
البته فقط نمی‌توان از یک کتاب نام برد. ضمن اینکه نباید فراموش کنیم الان اگر می‌نویسند فلان کتاب پنجاه بار چاپ شده است، یعنی هر دفعه فقط دویست نسخه. پس نمی‌توان گفت این کتاب واقعا پرفروش است. با این همه، سهم کتاب‌های روان شناسی و رمان‌های زرد زیاد است. تک وتوک هستند افرادی که رمان‌های جدی بخوانند.»
او درباره بخش دیگری از کتاب‌های پرمخاطبش می‌گوید: «هنوز «دنیای سوفی» که داستانی درباره تاریخ فلسفه است، می‌فروشد.
هنوز «کلیدر» محمود دولت آبادی پرفروش است. هنوز آثار نویسندگانی، چون فردینان سلین و کامو خوب فروش می‌رود. در زمینه روان شناسی هم «۴۸ قانون قدرت»، «نمی گذارم کسی دکمه اعصابم را به هم بریزد»، «موفقیت نامحدود در ۲۰ روز»، «پدر پولدار، پدر بی پول» و بسیاری عناوین دیگر می‌فروشند.
فقط هم به نوروز مربوط نیست. «۴۸ قانون قدرت» سال هاست دارد می‌فروشد که در زمینه روان شناسی جزو کتاب‌های خوب است. همین امروز یک چهارتا و یک ده تا سفارش دادم. دو ناشر چاپش کرده اند. «عسل و حنظل» طاهربن جلون و «برای دخترم» نیز از کتاب‌های دیگری هستند که خیلی می‌فروشم. خیلی از کتاب‌هایی که پرفروش و پرمخاطب می‌شوند، حاصل تبلیغ بلاگر‌ها در شبکه‌های اجتماعی هستند. در مجموع دیگر فرهنگ نیست و همه زده اند به بنگاه اقتصادی.»
کتاب‌های معروفی مثل «ناتوردشت» یا «سووشون» نیز معمولا در فهرست پرفروش‌های کتاب فروشی‌ها قرار دارند. کتاب‌هایی که اسم ورسم نویسنده آن‌ها به علاوه بازخورد‌های مثبت خوانندگان در یک بازه زمانی طولانی، مسبب یک انتخاب مطمئن است برای افرادی که در جست وجوی یک کتاب خوب برای خواندن هستند. آدم‌هایی که می‌توانند به خودشان بقبولانند وقتشان را صرف مطالعه کتاب‌های باارزشی کرده اند و در این راه زمان زیادی را هم برای یافتن آن خرج نکرده اند.
سی بوک، یکی از مراکز خرید آنلاین کتاب، در فهرست کتاب‌های پرفروشش اسامی زیر را قرار داده است: «نیک سرشت، راهنمای تبدیل به والدی که می‌خواهید باشید»، «دودستی، نوشته‌ها و عکس‌های سفر به ژاپن منصور ضابطیان»، «جنگ جهانی اول»، «هُل اول، راز‌ها و رمز‌های خلق، حفظ و رشد ثروت در ایران»، «سووشون»، «اردوی زمستانی»، «بدن فراموش نمی‌کند، مغز، ذهن و بدن در بهبود تروما»، «کتابخانه نیمه شب»، «تلماسه»، «دری در کار نیست و جستار مرد تنهای خدا»، «دختر سروان»، «پیامبران بومی گرای ایران در سده‌های آغازین اسلام، شورش‌های دهقانی و زردشتی گری محلی»، «به امید دل بستم»، «خصم»، «کتابی که آرزو می‌کنید والدینتان خوانده بودند، و فرزندانتان از اینکه آن را خوانده اید خوش حال خواهند شد»، «مغازه خودکشی» و «افسانه عادی بودن تروما، بیماری و درمان در فرهنگ سمی».
اگر به فهرست پرفروش‌های پردیس کتاب در وبسایت آن نیز سر بزنید، با اسامی زیادی روبه رو می‌شوید که تا اینجای کار چندین مرتبه اسم آن‌ها آورده شده است؛ کتاب‌هایی مانند «مغازه خودکشی»، «شب‌های روشن» و «دنیای سوفی».
«جادوی فکر بزرگ»، «زنان زیرک»، «ناتوردشت»، «سه شنبه‌ها با موری»، «سال بلوا»، «سمفونی مردگان»، «کیمیاگر»، «کمونیسم رفت، ما ماندیم و حتی خندیدیم» و «شفای زندگی» ازجمله دیگر پرفروش‌های این فروشگاه است. آثاری که به نظر می‌رسد یک میل جمعی مشترک برای خواندن آن‌ها وجود دارد و ریشه یابی آن نیازمند مطالعات جامعه شناختی دقیق و عمیق است.