حمیده ذاکری | شهرآرانیوز؛ تصور کن به‌دنبال شناخت نور و منبع واقعی آن خورشید بودی و خورشید هم قادر بود این معنا و مفهوم را برای تو بازگو کند، آیا منبعی مطمئن‌تر از خورشید را می‌توانستی برای شناخت نور و روشنایی پیدا کنی؟ برای همین است که حدیث امامت امام‌رضا (ع) که عبدالعزیزبن‌مسلم روایت کرده و در کتاب اصول کافی آمده است، نه‌تن‌ها مهم‌ترین روایت درباره تعریف امام و جایگاه امام در نظام عالم است که منبعی مهم نزد ما برای درک مفهوم امام و امامت است.
امام‌رضا (ع) در این روایت نه‌تن‌ها به تعریف جایگاه امام پرداخته‌اند که صفات متعددی را نیز برای آن ذکر کرده‌اند؛ صفاتی که هرکدام، بخشی از ویژگی‌ها و فضیلت‌های امامان معصوم (ع) را بازتعریف می‌کند؛ به همین دلیل بر آن شدیم در سلسله‌گزارش‌هایی به شرح و توضیح برخی از این صفات بپردازیم. در نخستین گزارش، جایگاه امام و نحوه و شرایط انتصاب ایشان به مقام ولایت را باتوجه‌به این روایت بررسی خواهیم کرد.
مهم‌ترین مطلب در بحث امامت، این است که آیا مقام امامت، منصبی الهی است یا همانند یک مقام عادی است و می‌تواند دراختیار مردم باشد؟ امام‌رضا (ع) در فرازی از این روایت برای بیان جایگاه امام به این امر اشاره می‌کنند که انتخاب امام و ولی تنها دراختیار پروردگار است و برای بیان این نکته به جایگاه رفیع امام اشاره می‌کنند و در این‌باره می‌فرمایند:
«مگر مردم، مقام و منزلت امامت را درمیان امت مى‌دانند تا روا باشد که به اختیار و انتخاب ایشان واگذار شود؟ همانا امامت، قدرش والاتر و شأنش بزرگ‌تر و منزلتش عالى‌تر و مکانش رفیع‌تر و عمقش، ژرف‌تر از آن است که مردم با عقل خود به آن برسند یا با آراى خویش آن را دریابند یا به انتخاب خویش امامى را منصوب کنند».
امام صادق (ع) نیز در حدیثی به شرح آیه ۱۲۴ سوره بقره می‌پردازند و بر این نکته تأکید می‌کنند که امام جایگاهی بسیار والا دارد و هدیه‌ای از جانب پرودگار است و عهدی است که تنها به افراد شایسته تعلق می‌گیرد و می‌فرمایند: «خداوند ابتدا ابراهیم (ع) را به‌عنوان بنده خود گرفت، قبل از اینکه پیامبرش کند و او را به مقام نبوت رساند، قبل از اینکه مرتبه رسالت به او بخشد و او را رسول خود قرار داد، قبل از اینکه به‌عنوان خلیل و دوست او را برگزیند و او را دوست انتخاب کرد، قبل از اینکه امام قرارش دهد.
وقتی این مقام‌ها برایش آماده شد، به او خطاب کرد که می‌خواهم تو را امام قرار دهم. ابراهیم که متوجه عظمت مقام امامت بود، گفت از نژاد و خاندان من نیز به این مقام می‌رسند؟ فرمود: این عهد من به ظالمان نمی‌رسد.» (اصول کافی، ج یک، ص ۱۷۵).
ایشان در ادامه این روایت به اختصاص مقام امامت از جانب پروردگار به ابراهیم خلیل‌ا... (ع) اشاره می‌کنند و با توجه دادن به ذکر آیه‌ای از قرآن کریم، ابتدا بر این معنا که امامت تنها از جانب خدا اعطا شده است، تأکید می‌کنند و سپس به بیان ویژگی دیگری از جایگاه امامت پرداخته، می‌فرمایند: «همانا امامت، مقامى است که خداى عزوجل بعد از رتبه نبوت و خلت، در مرتبه سوم به ابراهیم اختصاص داد و به آن فضیلت مشرفش ساخت و نامش را بلند و استوار کرد و فرمود: «همانا من تو را امام مردم قرار دادم». ابراهیم خلیل (ع) از نهایت شادى به خداوند عرض کرد: «از فرزندان من هم؟». فرمود: پیمان و فرمان من به ستمگران نمى‌رسد».
(سوره بقره، آیه ۱۲۴).
امام رضا (ع) در ادامه با ذکر این نکته که نصب امام تنها از جانب پروردگار است، به ضعف‌های بشری اشاره کرده، می‌فرمایند: «پس کیست که بتواند امام را بشناسد یا انتخاب امام براى او ممکن باشد؟ هیهات! هیهات! در اینجا خرد‌ها گم گشته، خویشتن‌دارى‌ها بیراهه رفته‌اند، عقل‌ها سرگردان، دیده‌ها بى‌نور، بزرگان کوچک، حکیمان متحیر، خردمندان کوتاه‌فکر، خطیبان درمانده، شاعران وامانده، ادیبان ناتوان و سخن‌دانان درمانده‌اند که بتوانند یکى از شئون و فضایل امام را توصیف کنند و آنان همگى به عجز و ناتوانى خود معترف‌اند.
چگونه مى‌توان تمام اوصاف و حقیقت امام را بیان کرد یا مطلبى از امر او را فهمید و جایگزینى که کار او را انجام دهد، پیدا کرد؟ ممکن نیست؛ چگونه و از کجا؟ درصورتی‌که او از دست یاران و وصف‌کنندگان اوج گرفته است و مقام ستاره در آسمان را دارد، او کجا و انتخاب بشر کجا؟ او کجا و خرد بشر کجا؟ او کجا و مانندى براى او کجا؟».