اتحاد کرونا و فضای مجازی علیه دانش‌آموزان

سعیده آل ابراهیم/شهرآرانیوز - «از زمانی که مدارس به‌دلیل شیوع ویروس کرونا تعطیل شد و بساط کلاس‌های آنلاین به راه افتاد، ناچار شدم گوشی هوشمند در اختیار فرزندم قرار بدهم. پسرم، پنجم ابتدایی است، اما در همین چندوقت، زیروبم اینترنت را بلد شده است. شبکه‌های اجتماعی که دیگر برایش به راحتی آب خوردن است. باور کنید گاهی حس می‌کنم پسرم در همین مدت، تبدیل به یک «هکر» شده است. از یک طرف باید برای کلاس‌های درس، به گوشی هوشمند و اینترنت دسترسی داشته باشد و از طرف دیگر نمی‌توانم او را کنترل کنم.» این‌‎ها صحبت‌های محبوبه، مادر یکی از دانش‌آموزان پنجم ابتدایی، است که نگران آسیب‌های فضای مجازی در بحبوحه کلا‌‎س‌های درس آنلاین است.

مقاومت دربرابر فضای مجازی
تکتم، مادر دانش‌آموز دیگری است که تابه‌حال برای پسر دوازده‌ساله‌اش، تلفن همراه هوشمند نخریده است. او حتی با وجود کلاس‌های آنلاین درسی که کرونا آن‌ها را باب کرد، زیر بار نرفته‌است و از خرید گوشی برای فرزندش امتناع می‌کند و می‌گوید: از زمانی که کلاس‌های درس آنلاین شروع شد، پسرم در حضور ما کلاس‌هایش را دنبال می‌کرد و تکالیف را انجام می‌داد، اما پس از اتمام تعطیلات و با توجه به اینکه شاغل هستم، او را مجاب کردم که کلاس‌های درس را به‌صورت آفلاین دنبال کند، زیرا بدون حضور من یا پدرش، نمی‌تواند به اینترنت دسترسی داشته باشد. ترجیح دادم به‌جای اینکه اجازه بدهم اینترنت و محتوای آن در او اضطراب یا آسیب ایجاد کند، دسترسی وی به اینترنت را کنترل کنم.

از برداشت پول تا مشکلات بینایی
مهدی که سابق بر این خودش وظیفه رسیدگی به درس و مشق دخترش را عهده‌دار بود، نیز از حواشی کلاس‌های آنلاین اصلا راضی به نظر نمی‌رسد. او می‌گوید: دخترم در کلاس ششم درس می‌خواند و بسیار باهوش است. تا قبل از شیوع کرونا و مشکلاتش، ازطریق نرم‌افزار‌های داخل گوشی‌ام، هفته‌ای یک کارتون یا فیلم سینمایی کودکانه تماشا می‌کرد، اما گرفتاری ما از وقتی شروع شد که کلاس‌های آنلاین هم آغاز شد.

وی ادامه می‌دهد: اکنون ساعات بیشتری در طول روز، تلفن دراختیار دخترم است. بهانه‌اش هم حضور در گروه درسی کلاسشان است. به‌تازگی متوجه شده‌ام ازطریق برنامه نرم‌افزار داخل گوشی تلفنم، مبالغی را برای خودش کارت‌به‌کارت کرده و بعد هم پیامک‌های کسر از حساب را از تلفن همراهم پاک کرده است.

او ادامه می‌دهد: این مسئله را وقتی متوجه شدم که برای یک خرید با کمبود پول در حسابم مواجه شدم. اول تصور کردم حسابم را هک کرده‌اند، اما با پرینت گرفتن از حسابم و بررسی‌های بیشتر، متوجه شدم کار دخترم بوده است.
او درحالی‌که از وضعیت فعلی ابراز دلخوری می‌کند، می‌گوید: همه این‌ها به‌کنار، وابستگی دخترم به تلفن همراه آن‌قدر زیاد شده که اغلب اوقات، دچار سوزش و ضعف چشم است.

از ابتدای اسفند به‌دلیل شیوع ویروس کرونا، دانش‌آموزان به مدرسه نمی‌روند و به‌جای آن ازطریق اینترنت، آموزش‌های مربوط به پایه تحصیلی‌شان را دنبال می‌کنند. با توجه به اینکه در خبر‌ها آمده است ویروس کرونا در پاییز اوج می‌گیرد، ممکن است همچنان تا چند ماه آینده شاهد حضور فیزیکی بچه‌ها در مدرسه نباشیم و دسترسی آزاد آن‌ها به اینترنت و نبود کنترل والدین بر آن‌ها، می‌تواند آسیب‌زا باشد. از سوی دیگر این احتمال وجود دارد که زودتر از موعدی که پیش‌بینی می‌شود، حضور در مدارس به روال عادی برگردد و در این صورت برای دانش‌آموزانی که در این مدت به فضای مجازی عادت کرده‌اند، بازگشت به حالت عادی، سخت خواهد بود. وابستگی‌های فعلی به تلفن‌های هوشمند و فضای مجازی در طول این مدت را نمی‌توان انکار کرد. مشکلات و چالش‌های جدید آن را هم نمی‌توان نادیده گرفت.

الگو‌های والدین برای فرزندان
چالش‌های یادشده را که با دکتر حسین کدخدا، مدیرگروه روان‌شناسی دانشگاه فرهنگیان، مطرح می‌کنیم، می‌گوید: یکی از مشکلاتی که کرونا ایجاد کرد، قرنطینه خانگی بود که در این مدت والدین وقتشان آزاد بود، اما به‌جای اینکه با هم و فرزندانشان صحبت کنند، دائم در تلفن همراه فرومی‌رفتند، این درحالی است که در بیشتر مواقع، والدین برای بچه‌ها الگو هستند. هیچ بچه‌ای به‌طور مادرزاد با وسایل سمعی و بصری بازی نمی‌کند، اما وقتی که مشاهده می‌کند پدر و مادرش درگیر تلفن همراه هستند، خودبه‌خود ارزش این وسیله برای او هم افزایش می‌یابد.

وی اظهار می‌کند: علاوه‌بر این، با شروع ماه رمضان ساعت خواب بچه‌ها به‌هم ریخته است؛ به همین خاطر آن‌ها وقت زیادی را پای تبلت و اینترنت می‌گذرانند. به هر میزان که فرد از فضای مجازی استفاده کند، فضای ارتباط طبیعی را از دست داده است. به همین دلیل خیلی از کسانی که به سمت فضای مجازی کشیده می‌شوند، ممکن است آن اعتمادبه‌نفس لازم را نداشته باشند، زیرا به‌راحتی نمی‌توانند با بقیه ارتباط برقرار کنند.

بلوغ جنسی زودرس، بلوغ اجتماعی با تاخیر
این روان‌شناس با اشاره به اینکه تماشای بیش از اندازه تلویزیون، رایانه و... باعث بلوغ جنسی زودرس می‌شود، اما بلوغ اجتماعی را به تاخیر می‌اندازد، بیان می‌کند: مردم، در زمان قدیم از کمبود اطلاعات گله داشتند، اما اکنون فراوانی اطلاعات باعث ایجاد مشکل شده است. به‌طورکلی نمی‌توانیم فضای مجازی را کنار بگذاریم، به‌هرحال برخی نکات در فضای مجازی برای بچه‌ها مفید است. فضای مجازی مانند چاقو عمل می‌کند که اهمیت دارد این چاقو دست چه کسی می‌افتد، زیرا ممکن است در دست یک نفر، آلت قتاله و دست نفر دیگری وسیله نجات باشد.

تلفن همراه، وسیله تشویق یا تنبیه نباشد
کدخدا می‌گوید: اگر بچه‌های ما از فضای مجازی، درست و کنترل‌شده استفاده نکنند، برای آن‌ها آسیب‌زا خواهد بود. اکنون اگر تلویزیون و فضای مجازی را از زندگی حذف کنند، خیلی از والدین به مشکل می‌خورند که چه کار کنند، بنابراین باید به فضای واقعی بیشتر بها بدهیم. هیچ‌وقت نباید از وسایل سمعی و بصری مانند تلویزیون، تبلت، موبایل و... به‌عنوان وسیله تنبیه یا تشویق استفاده کرد. بعضی مواقع خود والدین اشتباه می‌کنند؛ به‌طور مثال زمانی که فرزند گریه می‌کند، از تلفن همراه به‌عنوان تشویق و وسیله ایجاد آرامش برای فرزندشان استفاده می‌کنند، بنابراین باید کاری کنیم که بچه‌ها از این موضوع فاصله بگیرند. ما زمانی می‌توانیم فضای مجازی را حذف کنیم که جایگزین واقعی آن را به بچه‌ها بدهیم.

وی ادامه می‌دهد: والدین باید بدانند اگر بچه‌هایشان بیشتر در فضای مجازی وقت بگذرانند، پرخاشگری‌شان بیشتر می‌شود. خیلی از بچه‌ها به اینترنت اعتیاد پیدا کرده‌‎اند. به‌عنوان یک زنگ خطر می‌گویم که فضای مجازی موجب می‌شود کودکان ما از فضای واقعی فاصله بگیرند و وارد فضای تصنعی شوند. زمانی که بچه وارد فضای مجازی می‌شود، گفت‌وگوی مستقیم را از دست می‌دهد. خیلی از این بچه‌ها پرخاشگر می‌شوند. ضمن اینکه استرس خیلی زیادی دارند. ناخن می‌جوند و حتی ممکن است از نظر جسمی دچار مشکلی مانند قوز کمر شوند.

ضرورت احیای بازی‌های سنتی
مدیرگروه روان‌شناسی دانشگاه فرهنگیان اظهار می‌کند: بهترین کاری که می‌شود در این ایام کرد، خلاقیت به خرج دادن است؛ والدین می‌‎توانند بازی‌های سنتی قدیم را احیا کنند، زیرا در این بازی‌ها، بچه‌ها به‌دلیل اینکه پدر و مادر پابه‌پای آن‌ها بازی می‌کنند، لذت بیشتری خواهند برد. ضمن اینکه بازی‌های کودکان روی رشد مغزی‌شان خیلی تاثیر می‌گذارد. درواقع هرقدر فعالیت‌های حسی و حرکتی بچه‌ها بیشتر شود، این فعالیت‌ها روی هوش آن‌ها نیز تاثیر بیشتری می‌گذارد.

وی ادامه می‌دهد: بچه‌ها انرژی دارند و این انرژی باید تخلیه شود. اگر تخلیه نشود، خودبه‌خود منجر به آزار و اذیت والدین می‌شود. مراجعه‌کننده‌ای دارم که بیان می‌کند فرزندش روزی ۱۲ ساعت را پای تبلت و اینترنت می‌گذراند، درحالی‌که بچه‌ها نباید به هر فضایی در اینترنت وارد شوند و ممکن است دچار آسیب‌هایی ازجمله کودک‌آزاری شوند.

کدخدا می‌گوید: والدین باید بعضی مواقع، خودشان را به‌جای بچه‌هایشان بگذارند و از خود بپرسند اگر بچه بودند، دوست داشتند پدر یا مادر برای آن‌ها چه‌کار کند. به‌طور کلی توصیه می‌کنم والدین، بچه‌ها را با بازی کردن سرگرم کنند و اسباب‌بازی‌هایی که برای بچه‌ها تهیه می‌شود، باید قوه تحرک و کنجکاوی آن‌ها را فعال کند.

آفت وابستگی به فضای مجازی
کدخدا اضافه می‌کند: والدین باید بدانند که هر لحظه ممکن است مدارس باز شود و بچه‌ها که به این روال عادت کرده‌اند، دچار مشکل شوند. متاسفانه در برخی مواقع حتی به‌جای اینکه بچه‌ها در مدرسه تکلیف داشته باشند، آن‌ها را به‌سمت فضای مجازی می‌کشانند و با افتخار هم اعلام می‌کنند که همه‌چیز را مجازی کرده‌اند، در صورتی که این وابستگی بیش از حد به فضای مجازی، می‌تواند آسیب‌زا باشد.

وی اظهار می‌کند: ترک ناگهانی فضای مجازی نیز برای بچه‌ها آسیب به‌همراه دارد. والدین باید برای بازگشایی مدارس آمادگی داشته باشند و سعی کنند با کاهش ساعات بیداری و استفاده فرزندان از اینترنت و فضای مجازی، زمینه را برای بازگشت به روال عادی ایام تحصیل فراهم کنند. اگر کرونا همچنان ادامه داشته باشد، نیز باید این رویه دنبال شود تا از وابستگی و آسیب بیشتر به فرزندان جلوگیری شود.