آیا آموزش مجازی واقعی است؟

در هفته‌های اخیر به‌خاطر شیوع بیماری کرونا بحث آموزش از راه دور بسیار جدی و داغ شده است. پیش از این هر زمان که درباره آموزش از راه دور صحبت می‌شد، آن را فرعی بر اصل آموزش ازطریق تعامل فیزیکی تلقی می‌کردیم اما هنگامی که کرونا امکان تعامل فیزیکی را سلب کرد، ناگزیر هم در محدوده آموزش‌وپرورش و هم در حوزه آموزش‌عالی، همه به‌سراغ آموزش از راه دور یا همان آموزش مجازی
رفتند.
آموزش مجازی باوجود نام آن، واقعیتی الزامی و بسیار مهم است که از جهات گوناگون می‌توان به این موضوع پرداخت. اول اینکه آموزش مجازی این امکان را فراهم می‌کند که دانشجویان و استادانی که علایق مشترک دارند، بتوانند یکدیگر را بیابند و فارغ از محدودیت‌های سازمانی و هزینه‌های فراوان رفت‌وآمد، در تعامل باشند.
به این ترتیب بُعد مسافت، دیگر مانعی بر سر راه استفاده از محضر یک دانشمند نخواهد بود. نکته دوم به بحث هزینه‌ها مربوط می‌شود. تاسیس فضاهای فیزیکی و نگهداری از آن‌ها هزینه‌های فراوانی دارد. قصد نداریم ادعا کنیم که فضاهای فیزیکی آموزشی به‌کلی بی‌فایده هستند اما هنگامی که هزینه‌ها را مقایسه کنیم، متوجه می‌شویم که استفاده از آموزش مجازی، می‌تواند دامنه نفوذ آموزش را بسیار گسترش دهد و به این ترتیب، نوعی دموکراسی بر آموزش
حاکم شود.
مجهزترین ساختمان‌ها و خوابگاه‌ها نیز اگر ساخته شوند، نفعشان محدود به کاربرانی است که تعدادشان از چندصدنفر بیشتر نیست اما آموزش مجازی می‌تواند هزاران نفر را پوشش دهد، حتی کسانی را که به‌دلایل مختلف امکان حضور و ثبت‌نام در مراکز مدنظر را
ندارند.
نکته سوم اینکه لازمه توسعه آموزش مجازی، توسعه زیرساخت‌های ارتباطی گسترده قدرتمند و ارزان‌قیمت است. اگر در دورترین نقاط به شبکه اینترنت دسترسی وجود نداشته باشد، آن‌گاه مزایای مذکور اثر خود را از دست خواهند داد. درواقع اگر گستره شبکه اینترنت پرسرعت و ارزان به سراسر نقاط کشور نرسد، آن‌گاه آموزش مجازی بار دیگر نابرابری را تشدید خواهد کرد.
نکته چهارم اینکه بی‌تردید در تعامل‌های فیزیکی، امکان ارتباط عمیق‌تر و اثرگذاری بیشتری وجود دارد. همچنین تعاملات فیزیکی انگیزه‌ها را بیشتر تقویت می‌کنند و می‌توانند زمینه را برای تغییر در نگرش‌ها و رفتارهای متعلمان فراهم کنند. اگرچه این امر صحیح به نظر می‌رسد، درصورتی‌که ابزارهای فناورانه و بسترهای ارتباطی به‌خوبی توسعه یابند، شاید بتوان تعاملات از راه دور را نیز عمق و وسعت بیشتری بخشید. در تعاملات از راه دور قطعاً گفت‌وگوهای صوتی از ردوبدل کردن پیام‌های متنی موثرترند و تعاملات ویدیویی نیز از تعاملات صوتی، کارایی بیشتری دارند؛ به همین خاطر است که همراهی فناوری در این زمینه اهمیت دارد.
نکته آخر اینکه اگرچه کرونا در هفته‌های اخیر همگان را مجبور به استفاده از ابزارهای آموزش مجازی کرد، بعد از گذر از این بحران، نباید این تجربه فراموش شود، بلکه باید از آن به‌عنوان فرصتی برای تقویت زیرساخت‌ها و اشاعه هرچه بیشتر امکانات یادگیری مجازی استفاده کرد. چه خوب است که دانشگاه‌های دولتی موظف شوند صوت و تصویر کلاس‌های استادان برجسته خود را به‌رایگان دراختیار همه شهروندان قرار دهند تا اشخاص علاقه‌مند از یادگیری محروم نشود.