الهام ظریفیان | شهرآرانیوز؛ ترافیک نمایش‌هایی که پشت در سالن‌های تئاتر در انتظار به سر می‌برند، باعث شده است تئاتر‌های متعددی هر شب در سانس‌های مختلف روی صحنه بروند. این موضوع ازسویی نشان دهنده رشد تئاتر مشهد به دلیل افزایش آثار روی صحنه است و ازسویی بار دیگر کمبود شدید زیرساخت‌های تئاتر را در دومین و پرجمعیت‌ترین کلان شهر کشور یادآوری می‌کند. در گزارش زیر، ما مطابق روال معمول این صفحه به سراغ سه کارگردان حاضر در این شب‌های تئاتر مشهد رفته ایم و درباره آثارشان و اوضاع واحوال تئاتر گفتگو کرده ایم.
مسعود عقلی که از سال ۸۰ در حوزه تئاتر مشهد فعالیت می‌کند، این شب‌های مشهد با نمایش «کمپانی فیلم سازی آقای داتان» روی صحنه حضور دارد. عقلی در دهه ۹۰ نمایش‌هایی مانند «بوف»، «رسوب»، «درخشش صبحگاهی سیاره ناهید» و «پزشک نازنین» را نوشته و کارگردانی کرده و در نمایش‌هایی مانند «تاریکی»، «سندرم پای بی قرار» و «یتیم خانه فونیکس» بازی کرده است.
به گفته عقلی، «کمپانی فیلم سازی آقای داتان» اولین تولید خانه تئاتر کوهستان است که از تلفیقی از هنرجویان بازیگری و بازیگران حرفهای مشهد بهره می‌برد. او در این باره می‌گوید: معمولا کار‌های هنرجویی با حضور هنرجو‌ها اجرا می‌شود و به همین دلیل شاید از دید برخی مخاطبان، سطح کیفی مناسبی نداشته باشند. من خواستم با دید حرفهای تری به موضوع نگاه کنم؛ به همین دلیل درکنار هنرجو‌ها از بازیگران حرفهای هم بهره بردم ولی اسم کار هنرجویی روی آن نگذاشتم؛ چون این کار جزو آثاری از من است که بدون هیچ پسوند یا پیشوند هنرجویی در کارنامه کاری ام قرار می‌گیرد.
نمایش «کمپانی فیلم سازی آقای داتان» یکی از معدود آثار چند سال اخیر تئاتر مشهد است که در ژانر جنایی قرار دارد. عقلی درباره علت انتخاب این ژانر می‌گوید: این ژانر همیشه برایم جذاب بوده است. از سال ۹۶ علاقه داشتم این قصه را کار کنم و الان فرصت دست داد که سراغ آن بروم. داستان درباره یک قتل مشکوک در یک کمپانی فیلم سازی است. یک کارآگاه وارد قصه می‌شود تا کشف کند قاتل کیست. این لایه رویی ماجراست و لایه‌های زیرین داستان را مخاطب خود کشف می‌کند.
داستان این نمایش که رسانه و نظام سرمایه داری مرتبط با آن را به نقد می‌کشد، در فضای جامعه ایرانی نمی‌گذرد و مربوط به دهه‌های ۷۰ و ۸۰ جامعه آمریکایی است. عقلی که خود این نمایشنامه را نوشته است، در این باره توضیح می‌دهد: به این دلیل چنین فضایی را برای نمایش انتخاب کردم که بستری است که قصه در آن اتفاق می‌افتد؛ یعنی بستر تولد رسانه در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ میلادی در آمریکا.
البته آسیب‌های رسانه به عنوان یک ابرقدرت تبلیغاتی و مسائل پشت پرده آن مختص جامعه آمریکا نیست و مفهومی جهان شمول است. اما چون زادگاه و تولد رسانه در آن جامعه و در آن برهه زمانی است، آن فضا را انتخاب کردم. این با فضای فعلی جامعه ما نیز قرابت دارد؛ چون ما نیز جامعه مصرف گرایی هستیم.
تبلیغات و رسانه در جامعه ما نیز کارکرد دارد و هرقدر می‌گذرد، مسائل آن پررنگ‌تر می‌شود؛ چنان که همه ما تأثیر آن را در زندگی روزمره مان به طور کامل حس می‌کنیم. من فکر می‌کنم هرکه نمایش ما را ببیند، اذعان کند که نمایش می‌تواند با قسمتی از زندگی او قرابت داشته باشد.
او درباره وضعیت تئاتر مشهد نیز می‌گوید: تئاتر در همه جای جهان تولیدکننده فرهنگ است و مصرف کننده نیست. هرقدر بیشتر به تئاتر اهمیت داده شود، از آن طرف نقشش در جامعه پررنگ‌تر می‌شود. می‌گوید اگر وارد کشور جدیدی شوید و بخواهید سطح فرهنگ مردم آن کشور را ببینید، اول باید بروید یک تئاتر را در آنجا ببینید. تئاتر مشهد همیشه جزو تئاتر‌های پیشرو بوده است. اما در چند سال اخیر به دلیل پاره‌ای اتفاقات، کسانی که حرفی برای گفتن داشته و تولیدکننده فرهنگ بوده اند، کمی عقب نشینی کرده اند. شاید از این فضا ناامید شده اند، ولی تئاتر کار خودش را می‌کند. نسل‌های جوان‌تر آمده اند که البته نیاز به آموزش دارند.
او می‌افزاید: از نظر کیفیت اگر تئاتر مشهد را با ۱۰ سال پیش مقایسه کنیم، شاید عقب گردی داشته باشیم. بسیاری از آدم‌هایی که به تعداد زیاد در این سال‌ها وارد تئاتر مشهد شده اند، آموزش مناسبی ندیده اند. این می‌تواند صدمه زننده باشد. برخی مشکلات در تئاتر مشهد در کوتاه مدت حل شدنی نیستند، اما مهم‌ترین مشکلاتی که حل شدنی اند، نبود زیرساخت مانند سالن تئاتر است.
مخاطبان فعلی تئاتر مشهد خیلی بیشتر از ظرفیت سالن‌های آن هستند. سالنی که اداره فرهنگ وارشاد اسلامی دراختیار دارد، فرسوده شده است و مناسب اجرای تئاتر نیست. شهرداری هم پروژه تئاتر شهر را رها کرده است. سالن خصوصی ایجاد کردن هم، مستلزم هزینه‌های گزافی است که از عهده بسیاری برنمی آید. کمبود سالن تئاتر در مشهد به شدت احساس می‌شود، درحالی که لیاقت مردم این شهر، سالن‌های تئاتر بیشتر و بهتر است.
احسان عبداللهی دیگر هنرمندی است که این روز‌ها اولین تجربه کارگردانی اش را با تئاتر «نگاهمان می‌کنند» بر روی صحنه تماشاخانه استاد نوری در حوزه هنری استان برده است. او از سال ۸۷ با تئاتر دانش آموزی، فعالیت هنری اش را شروع کرد و تا الان سمت‌های مختلفی مانند مدیرصحنه، مدیرتولید و دستیار کارگردان را تجربه کرده است. او سال ۹۹ نیز یک فیلم کوتاه با نام انعکاس را نوشت و کارگردانی کرد که مشابه «نگاهمان می‌کنند»، موضوعش درباره قضاوت کردن آدم‌ها بود.
«نگاهمان می‌کنند» متنی به قلم نغمه ثمینی است که درون مایه آن، تأثیرات قضاوت کردن و قضاوت شدن در زندگی و سلامت روان افراد جامعه است؛ نمایشنامه‌ای ملودرام که داستان سه خانواده را که در سه واحد آپارتمان زندگی می‌کنند، به نمایش می‌کشد. عبداللهی با گلایه از فراهم نبودن بستر تبلیغات مناسب برای اهالی تئاتر در مشهد می‌گوید: ما رسانه‌ای نداریم. مخاطب را به سالن آوردن، کمی سخت شده است؛ به این دلیل که اطلاع رسانی‌ها درست صورت نمی‌گیرد. خیلی‌ها هنوز خبر ندارند که مشهد، سالن تئاتر دارد. خیلی‌ها اصلا تئاتر را نمی‌شناسند. این یعنی فرهنگ سازی نشده است.
وی می‌افزاید: مسئولان شهر باید فضایی را برای تبلیغات دراختیار ما بگذارند. تئاتر در مشهد هنوز آن قدر اسپانسر ندارد که بتواند ازپس چنین هزینه‌های گزافی بربیاید. همه ما در تئاتر مشهد داریم دلی و با مشقت کار می‌سازیم. جز چند سالن عمومی و خصوصی، سالن دیگری نداریم و به همین دلیل نمایش‌ها در ترافیک صحنه می‌مانند. هر شب در یک سالن، سه یا چهار نمایش به اجرا می‌رود و این اصلا درست نیست. من تئاتری مجبورم در آن سالن با هرکیفیتی که ارائه می‌دهد، به اجرا بروم؛ چون سالن دیگری نیست که با آن رقابت کند.
«لاو اندر» نام نمایشی است که هرشب ساعت ۱۷:۱۵ در تماشاخانه استاد لطفی در پردیس تئاتر مستقل روی صحنه می‌رود. ایمان لقمانی، کارگردان این نمایش، از سال ۱۳۹۷ فعالیت خود را در تئاتر مشهد آغاز کرده است و اینک در چهارمین تجربه کارگردانی اش متنی از مجموعه نمایشنامه‌های کوتاه اوژن یونسکو را روی صحنه برده است. او برای این اجرا تغییرات کوچکی در متن اعمال کرده است تا متناسب با جامعه فعلی ایران درآید. داستان در اتاق انتظار یک مطب دکتر می‌گذرد و گفت وگوی بیمارانی را که منتظر رسیدن دکتر هستند، به نمایش می‌گذارد؛ البته دکتر نمی‌آید.
«لاو اندر» یک نمایش کمدی با ساختار ابزورد است. لقمانی در توضیح این ساختار می‌گوید: ابزورد یک فلسفه مبتنی بر پوچی است که بعد از جنگ جهانی دوم در اروپا نمود زیادی پیدا کرد. بعد از جنگ، مردمی که فجایع انسانی را دیده بودند، گویی از احساس تهی شده بودند و هیچ انگیزه‌ای برای زندگی کردن نداشتند، بنابراین آن‌ها زندگی را کاملا پوچ می‌دیدند. پس از آن فسلفه‌ای به نام اگزیستانیسالیست می‌آید و می‌گوید زندگی اگر پوچ است، همین لحظه است، پس بهتر است همین لحظه را زندگی کنیم و از آن لذت ببریم. درواقع اگزیستانسیالیست راهکاری برای فلسفه ابزورد است.
او با بیان اینکه جامعه ما هنوز به طول کامل مدرن نشده است، اما تا حدی در حال حرکت به سمت فلسفه ابزورد است، می‌افزاید: در آدم‌های اطرافمان زیاد می‌بینم که به سمت پوچی می‌روند؛ برای مثال در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی هرچه محتوایی مسخره‌تر و احمقانه‌تر باشد، بیشتر پسندیده می‌شود. احساس کردم وقتش است یک کار ابزورد را که درضمن سرگرم کننده هم باشد، اجرا کنم. دوست داشتم ساختار ابزورد را در مشهد امتحان کنم. این ساختار در تئاتر مشهد کمتر به صورت درست استفاده شده است. از این نظر دوست داشتم این ریسک را بکنم که ببینم مخاطب تا چه اندازه می‌تواند با آن ارتباط برقرار کند که به نظرم خوب درآمده است.
این هنرمند می‌گوید: ابزورد چند پارامتر دارد؛ ازجمله تکرار شدن، غیرممکن بودن، ناامیدکننده بودن. ابزورد یک ساختار ایستاست. یعنی از یک نقطه، شروع و در یک نقطه نیز تمام می‌شود. این دو نقطه خیلی شبیه هم هستند ولی بین آن‌ها اتفاقات زیادی می‌افتد. در تئاتر ابزورد درام یا داستانی نداریم. معروف‌ترین نمایشنامه ابزورد «در انتظار گودو» از ساموئل بکت است که در آن افرادی که منتظر گودو هستند، ساعت‌های زیادی همین طور با هم حرف می‌زنند و گودو هم نمی‌آید. پارامتر «تکرار»، یعنی هی حرف زدن و پارامتر «ناامیدکننده» بودن را دارد. یعنی کسی نمی‌آید؛ امیدی به کسی نداشته باش!
او در پاسخ به این سؤال که چرا از یک نمایشنامه خارجی استفاده کرده است، توضیح می‌دهد: این پارامتر‌ها در نمایشنامه‌های ابزورد خارجی دیده می‌شوند. خیلی نمی‌توان به نمایشنامه‌های ایرانی در این زمینه اکتفا کرد؛ چون اصلا ابزورد مال ایران نیست و مال اروپاست.
لقمانی درباره وضعیت تئاتر مشهد می‌گوید: در حال حاضر در تئاتر مشهد، نمایش‌هایی با بلیت‌های ۵۰۰ و ۶۰۰ هزار تومانی به نمایش درمی آید که از تهران می‌آیند و از سلبریتی‌ها و افراد معروف استفاده می‌کنند. عده‌ای این نقد را وارد می‌کنند که این نمایش‌ها عرصه را برای اهالی تئاتر مشهد تنگ می‌کنند؛ البته من ناراضی نیستم و معتقدم وجود این تئاتر‌ها موجب ایجاد رقابت و افزایش کیفیت تئاتر مشهد می‌شود.