مرضیه ترابی | شهرآرانیوز؛ استفاده از هنر نقاشی برای کار‌های تزیینی در حرم‌رضوی، سابقه‌ای طولانی دارد و احتمالا به دوره پیشاتیموری باز می‌گردد. در دورانی که هنوز استفاده از کاشی عمومیت پیدا نکرده بود، این نقاشان بودند که با هنر خود، فضای معنوی حرم را می‌آراستند؛ با‌این‌حال، در میان آثار این هنرمندان، تا دوره قاجار، چیزی که بتوان آن را مشابه یک تابلوی نقاشی دانست، وجود ندارد.
اهدای آثار هنری نقاشی به حرم‌مطهر نیز در قالب کار‌های روی جلد یا مصور کردن کتاب‌ها یا تذهیب حاشیه فرمان‌ها و... تبلور پیدا می‌کرد. در هفتاد سال اخیر، برخی هنرمندان و هنردوستان، با اهدای آثار هنری خود یا دیگران به حرم‌رضوی، فصلی جدید از حضور هنر نقاشی را در این مکان مقدس رقم زدند. این آثار هنری، افزون بر جنبه زیبایی‌شناختی، دارای ارزش فوق‌العاده مالی نیز هستند و به‌همین‌دلیل، به‌عنوان بخشی از سرمایه آستان‌قدس‌رضوی، ابتدا به خزانه منتقل شده‌اند.
با توسعه موزه آستان‌قدس، پس از پیروزی انقلاب‌اسلامی، به‌تدریج این موضوع که می‌توان از این نقاشی‌ها به‌عنوان بخشی از آثار و نفایس قابل‌ارائه موزه استفاده کرد، مورد‌توجه قرار گرفت و با افتتاح «گنجینه هنرهای تجسمی موزه آستان‌قدس‌رضوی» در هشتم‌تیرماه سال۱۳۷۸خورشیدی، بخشی از تابلو‌های نفیس موجود در خزانه آستان‌قدس، در معرض دید عموم قرار گرفت. تابلو‌های مربوط به هنرمندان ایرانی، عموما به‌صورت اهدایی از سوی خود هنرمند وارد موزه آستان‌قدس شده است؛ هرچند که آثار بزرگانی مانند کمال‌الملک را خیران و واقفان بزرگی مانند مرحوم حاج‌حسین‌ملک خریداری و به آستان‌قدس‌رضوی اهدا کرده‌اند.
شیوه خرید و اهدای تابلوها، در‌مورد آثار خارجی موجود در موزه عمومیت تامه دارد. این آثار در اختیار مجموعه‌دارانی مانند مرحوم سیدجلال‌الدین‌تهرانی بوده که بعد‌ها توسط مالک به آستان‌قدس اهدا شده است. درباره تعداد این آثار، آمار و ارقام متعددی در فضای مجازی وجود دارد. برخی از وجود هفت تابلوی متعلق به نقاشان اروپایی در گنجینه آستان‌قدس سخن گفته‌اند و تعدادی از منابع، این آمار و ارقام را کمتر یا زیادتر دانسته‌اند.
پایگاه رسمی موزه آستان‌قدس‌رضوی در فضای مجازی، از ۱۰تابلوی خارجی موجود در این موزه سخن به میان آورده است که نشان می‌دهد احتمالا تعداد این تابلوها بیش از رقم مذکور است و باید در آینده منتظر انتقال آنها از خزانه به موزه مرکزی باشیم. در ادامه این گزارش، با هم به مرور و بررسی این ۱۰تابلو و خالقان آنها خواهیم پرداخت. امیدواریم که مورد‌توجه و عنایت شما خوانندگان عزیز، خاصه هنردوستان و هنرمندان گرامی، قرار گیرد.
تابلو‌های خارجی موجود در موزه مرکزی آستان‌قدس‌رضوی، عموما آثار هنری نقاشان ایتالیایی یا نقاشان پرورش‌یافته نزد استادان ایتالیایی است. یکی از مهم‌ترین و در‌عین‌حال مشهورترین آثار خارجی موجود در موزه حرم‌رضوی، «آب‌گیر سن‌مارکو»، اثر ویلیام جیمز، نقاش مشهور انگلیسی، است که بین سال‌های ۱۷۶۱ تا ۱۷۷۱ میلادی کشیده شده است.
جیمز از شاگردان «کانالتو»، نقاش مشهور ایتالیایی، بود و این هنر را زمانی که او در لندن اقامت داشت، نزد وی فرا گرفت و مدتی بعد هم برای تکمیل داشته‌هایش، راهی ایتالیا شد. برخی معتقدند که جیمز در تابلوی «آب‌گیر سن‌مارکو» از اثر استاد خود الهام گرفته و حتی اصل اثر را از روی کار کانالتو اقتباس کرده است. چشم‌انداز تابلو نمایی از شهر ونیز ایتالیا در قرن هجدهم میلادی است که در آن «کلیسا و برج سن‌جرمیا»، «قصر لابیا» و بخشی از محله یهودی‌نشین ونیز با پنج کنیسه دیده می‌شود. این تابلوی نفیس و ۲۶۳ساله، در دهه۱۹۷۰میلادی خریداری و بعد‌ها توسط مالک جدیدش به موزه آستان‌قدس هدیه شده است.
تابلوی نفیس دیگری که یک مکان مشخص جغرافیایی را به تصویر کشیده، تابلوی زیبای «منظره‌ای در ساری»، اثر «بنجامین ویلیام لیدر»، نقاش انگلیسی (درگذشته ۱۹۲۳ میلادی)، است که آن را در سال۱۹۰۳میلادی خلق کرده است. لیدر از نقاشان مطرح انگلیسی در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم بود. او بار‌ها به سبب آثار نقاشی‌اش توانست جوایز معتبری را از مجامع هنری اروپا و آمریکا دریافت کند. تابلوی وی در موزه آستان‌قدس‌رضوی، نمایی زیبا از ایالت «ساری» در انگلستان را نشان می‌دهد. این تابلو در سال۱۳۵۴خورشیدی خریداری و به موزه آستان‌قدس‌رضوی اهدا شده است.
در گنجینه هنرهای تجسمی موزه آستان‌قدس‌رضوی، شش نقاشی منظره وجود دارد که همه آنها کار هنرمندان ایتالیایی است. این هنرمندان عبارت‌اند از:
فرانچسکو دِ نیکولا (۱۸۸۲–۱۹۵۸ میلادی) نقاش و مجسمه‌ساز ایتالیایی که به‌واسطه استادی در طراحی چهره شهرت فراوانی داشت. وی در ناپل ایتالیا درگذشته است.
فیلیبرتو کورللی (۱۸۸۶– ۱۹۶۹ میلادی) نقاش مشهور ایتالیایی، زاده و درگذشته رُم که به‌واسطه نقاشی‌هایش از مناظر و نیز نگاه خاص او به طبیعت و زندگی اجتماعی مردم ایتالیا شهرت دارد.
آگوستو رادیچه (زاده۱۹۱۳میلادی) نقاش ایتالیایی که آثارش در حراج‌های هنری طرف‌داران زیادی دارد. تخصص وی در طراحی منظره بود. از زمان درگذشت وی اطلاعی به دست نیامد.
تونی بوردینیون (زاده۱۹۲۱میلادی) نقاش ایتالیایی و زاده شهر رُم که از او به‌عنوان یکی از نقاشان دوران پساجنگ یاد می‌شود. بوردینیون آثار متعددی از خود به‌جا گذاشته که عموما شامل طراحی مناظر و افراد است.
اومبرتو لِوی (زاده۱۹۳۰میلادی) نقاش ایتالیایی که به‌واسطه نقاشی با آب‌رنگ مشهور است، اما کار‌های وی در رنگ روغن نیز طرف‌داران زیادی دارد. وی در شهر ناپل ایتالیا متولد شد و احتمالا در همان‌جا درگذشت.
گوئیدو اودیرا (۱۹۱۳-۱۹۹۱ میلادی) نقاش ایتالیایی که به‌واسطه آثارش درباره کشتی و دریا شهرت دارد و اتفاقا اثری از او که در موزه آستان‌قدس نگهداری می‌شود هم منظره‌ای از دریاست.
وی زاده رُم بود و در میلان درگذشت.
علاوه بر آثاری که نام بردیم، دو اثر خارجی دیگر نیز در موزه آستان‌قدس‌رضوی وجود دارد؛ نخست «طبیعت بی‌جان»، اثر «آلساندرو کاتالانی»، و دوم، «خیابان»، اثر «آگوستو رادیچه» که به‌نام او ضمن بررسی نقاشی‌های منظره موجود در گنجینه هنرهای تجسمی موزه آستان‌قدس‌رضوی اشاره کردیم. اما درباره کاتالانی باید بگوییم که کار‌های او در ایتالیا طرف‌داران بسیاری دارد و عموما هم صاحبان ۴۹اثر موجود وی، ایتالیایی هستند و کمتر کسی خارج از این کشور، صاحب آثار کاتالانی است.
وی در سال۱۸۹۷میلادی در میلان متولد شد و در بحبوحه جنگ جهانی دوم، در ۱۹۴۲میلادی و زمان استقرار حکومت فاشیستی موسولینی درگذشت و به قولی، به‌دلیل همکاری با مخالفان دولت فاشیستی، اعدام یا ترور شد. نکته‌ای که باید برای تکمیل بحث به آن اشاره‌ای داشته باشیم این است که بیشتر این آثار را بین سال‌های ۱۹۶۹ تا ۱۹۷۶میلادی از گالری‌های هنری «ایسدرا» در ایتالیا و «ویلیام» و «الکساندر» در انگلیس خریداری کرده‌اند.