به گزارش شهرآرانیوز؛ ۱۷ درصد جمعیت خراسان‌رضوی تا سال ۱۴۰۱ در سکونتگاه‌های غیررسمی ساکن بوده‌اند. یعنی بر اساس برآورد‌های جمعیتی، همان سال یک‌میلیون‌و ۱۶۸ هزار نفر در این مناطق زندگی می‌کردند. اگر تعداد ساکنان بافت فرسوده (۱۲ درصد) و بافت تاریخی (۶ درصد) را نیز به جمعیت ساکن در بافت‌های غیررسمی اضافه کنیم، مجموع افراد ساکن در بافت‌های ناکارآمد (۳۵ درصد) به حدود ۲ میلیون‌و ۴۰۵ هزار نفر در استان خواهد رسید.
این آمار براساس آخرین گزارش مرکز پژوهش‌ها از فقر مسکن در کشور است. نگاه دقیق‌تر به آن نشان می‌دهد خراسان‌رضوی با توجه به جمعیت و جذابیت آن از نظر تعداد افراد ساکن در سکونتگاه‌های غیررسمی رتبه اول کشور را دارد. بدیهی است که وقتی نام خراسان‌رضوی برده می‌شود، تأثیرگذارترین شهر در استان برای کسب بدترین رتبه در این زمینه، مشهد است.
باتوجه به جمعیت ساکن در این شهر، مهاجرپذیربودن آن، افزایش هزینه اجاره‌بها و رانده‌شدن مستأجران به مناطق کم‌برخوردار و حاشیه‌ای و... مشهد به یکی از شهر‌های پرچالش در موضوع سکونت در بافت‌های ناکارآمد به‌ویژه سکونتگاه‌های غیررسمی تبدیل شده است.
همین ابتدا باید بگوییم بافت‌های ناکارآمد به سه بخش سکونتگاه‌های غیررسمی، بافت فرسوده و بافت تاریخی تقسیم می‌شود که سکونتگاه‌های غیررسمی نام دیگر و محترمانه‌تر همان حاشیه‌نشینی است. بار‌ها از ابعاد مختلف در شهرآرا و دیگررسانه‌ها به این معضل پرداخته شده است، اما حالا به بهانه انتشار این گزارش، ابتدا به سراغ آمار و ارقام به‌ویژه در سکونتگاه‌های غیررسمی می‌رویم و در شماره‌های بعدی به‌صورت تفصیلی به نظر کارشناسان در حوزه‌های مختلف بافت‌های ناکارآمد، عملکرد استان و راهکار‌ها خواهیم پرداخت.
اعداد و ارقام بالا بر اساس داده‌های رسمی است، اما آمار غیررسمی از جمعیت حاشیه‌نشین در مشهد اعدادی بیش از این را نشان می‌دهد. بر این اساس جمعیت حاشیه‌نشین فقط در شهر مشهد بیش از یک‌میلیون‌و ۳۰۰ هزار نفر است. مثلا حدود یک‌ماه پیش علی‌اکبر عنابستانی، عضو هیئت‌علمی گروه جغرافیای انسانی و آمایش دانشکده علوم زمین دانشگاه شهیدبهشتی، به ایسنا گفته است که طبق برآورد‌های کارشناسی، بیش از یک‌میلیون‌و ۵۰۰ هزار نفر در حاشیه شهر مشهد ساکن هستند؛ یعنی حدود ۵۰ درصد ساکنان این شهر.
حتی اگر به آمار‌های رسمی استناد کنیم، یعنی حاشیه‌نشینی یک‌میلیون‌و ۱۶۸ هزار نفر در استان در سال ۱۴۰۱ را بپذیریم، طبیعی است که با توجه به اتفاقات سیاسی و اقتصادی دو سال گذشته شاهد افزایش چشمگیر جمعیت در این مناطق باشیم. چرا؟ اول از همه اجاره‌بها. تورم در این حوزه و افزایش سهم مسکن در سبد هزینه خانوار موضوعی است که اگر خودتان یا اطرافیانتان با آن درگیر نباشید، حتما درباره آن شنیده‌اید. هزینه‌های زیاد اجاره مشکل اصلی مردم در مناطق شهری به‌ویژه کلان‌شهرهاست.
طبق گزارش مرکز آمار، به‌صورت متوسط حدود ۳۵ درصد از سبد هزینه ساکنان خراسان‌رضوی مربوط به اجاره است. در این راستا یکی از راهکار‌های اجاره‌نشین‌ها برای جورشدن دخل‌وخرجشان جابه‌جایی از محله سکونت خود به مناطقی پایین‌تر است. بار‌ها کارشناسان حوزه مسکن از رانده‌شدن طبقه متوسط و ضعیف به بافت‌های ناکارآمد شهری به‌ویژه حاشیه شهر هشدار داده‌اند.
علت دیگر افزایش جمعیت و گسترش پهنه سکونتگاه‌های غیررسمی افزایش مهاجرت است. مشهد، دومین کلان‌شهر کشور، با وجود بارگاه منور رضوی مهم‌ترین قطب گردشگری مذهبی کشور است. همین موضوع باعث توسعه اقتصاد خدمات‌محور در این شهر شده است. از سوی دیگر، عواملی مانند خشک‌سالی، بیکاری، محدودیت در توسعه و امکانات در شهر‌ها و استان‌های اطراف از گذشته تاکنون باعث افزایش جذابیت مشهد برای تبدیل‌شدن به شهری مهاجرپذیر شده است.
حالا این موضوع را به تغییرات سیاسی کشور همسایه یعنی افغانستان اضافه کنید. در سال‌های اخیر با توجه به تغییرات سیاسی در این کشور، شاهد افزایش مهاجرت چشمگیر از این کشور به مشهد بود‌ه‌ایم. این مهاجرت‌ها فشار زیادی بر بازار مسکن و زیرساخت‌های شهری وارد کرده است.
حالا به‌طور خلاصه ساخت‌وساز مسکن در این استان تحت‌تأثیر افزایش جمعیت، مهاجرت و تقاضای زیاد قرار گرفته است. از سوی دیگر، باتوجه به عواملی مانند افزایش هزینه‌های ساخت، تورم و کمبود زمین مناسب برای توسعه شاهد رکود در ساخت‌وساز و درنهایت ناترازی عرضه و تقاضا در حوزه مسکن هستیم. همه این عوامل در کنار هم به‌اضافه توسعه نامتوازن شهری، هرکدام به‌عنوان کاتالیزوری برای گسترش حاشیه‌نشینی عمل می‌کند.
معضل حاشیه شهر مشهد آن قدر مهم و بزرگ بوده که به اذعان مسئولان شهری و کشوری در ادوار مختلف به موضوعی ملی تبدیل شده است. البته این مربوط به امروز و دیروز نیست. سال ۱۳۹۳ بود که رهبر معظم انقلاب در یکی از سفر‌هایشان به مشهد در جمع مسئولان خراسان رضوی، دستور دادند که مسائل حاشیه شهر مشهد سامان دهی و رسیدگی شود. این موضوع پس از آن نیز یکی از دغدغه‌های مهم ایشان بوده است.
شاید تعریف ردیف بودجه‌ای با عنوان «رسیدگی به حاشیه شهر مشهد» در آلبوم اقتصادی سال ۱۳۹۴ پاسخی از جانب مسئولان وقت برای این دغدغه ایشان بود؛ هرچند پاسخ درخوری نبود و این ردیف به یکی از ردیف‌های پرحاشیه آلبوم اقتصادی کشور برای شهر مشهد تبدیل شد. حالا نیز با وجود تلاش‌های جست‌وگریخته مسئولان، زور معضلات اجتماعی، فرهنگی و به‌ویژه اقتصادی بیشتر بوده و روزبه‌روز بر تعداد ساکنان مناطق غیررسمی افزوده است.
با توجه به مشکلات در ناترازی دخل و خرج کشور و تخصیص و تحقق ردیف بودجه‌ها، نمی‌توان فقط به درنظرگرفتن ردیف بودجه برای حاشیه شهر مشهد در راستای رفع این معضل امید داشت. این مشکل چندوجهی نیاز به برنامه‌ریزی و سیاستگذاری جدی مسئولان ازجمله توسعه ساخت‌وساز، بهبود وضعیت مسکن، برنامه‌ریزی در راستای توسعه متوازن شهر، جذب سرمایه‌گذار برای توسعه اقتصادی مناطق کم‌برخوردار و... دارد.