شکیبا افخمی‌راد | شهرآرانیوز؛ هم‌زمان با فرارسیدن سوم دسامبر که با هدف آگاهی‌بخشی به جامعه درباره مسائل مربوط به معلولیت‌های مختلف و آشنایی افراد معلول با حقوق خود در تقویم جهانی به‌عنوان روز معلولان نام‌گذاری شده است، به برخی از فیلم‌های سینمایی که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با محوریت کم‌توانان ذهنی و جسمی تولید شده‌اند، پرداخته‌ایم.
فیلم «گل‌های داوودی» به کارگردانی رسول صدرعاملی و نویسندگی فریدون جیرانی را می‌توانیم اولین فیلمی بدانیم که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با محوریت معلولان در سینمای ایران تولید شد. این فیلم که رسول صدرعاملی از آن به‌عنوان مهم‌ترین اثر در کارنامه کاری‌اش یاد می‌کند، روایتگر داستانی تلخ از یک واقعه غیرمنتظره است و دراین‌بین داستان دلدادگی دو جوان نابینا به نام‌های جواد (بیژن امکانیان) و مریم (هیلدا پیرزاد) را به تصویر می‌کشد.
از دیگر بازیگران «گل‌های داوودی» می‌توان به زنده‌یادان پروانه معصومی، داوود رشیدی و جمشید مشایخی اشاره کرد. این فیلم اولین‌بار در سومین دوره جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و توانست جوایز بهترین موسیقی متن، بازیگری اول مرد، بازیگری اول زن، تدوین و فیلم‌برداری را از آن خود کند.
بسیاری از علاقه‌مندان سینمای ایران، فیلم «مسافران مهتاب» به کارگردانی مهدی فخیم‌زاده را به یاد دارند. این فیلم ماجرای گم شدن فردی دارای معلولیت ذهنی به نام نمکی در شهر و چالش‌هایی که برای برادرش به وجود می‌آید، روایت می‌کند. فخیم‌زاده که خود ایفای نقش نمکی را برعهده داشت، توانست یکی از ماندگارترین تصاویر از معلولان کم‌توان ذهنی در سینما را ثبت کند، به‌طوری که تا مدت‌ها بعد از نمایش فیلم، نام نمکی و دیالوگ مهمش «می‌خوای اذیت کنی؟» در حافظه مخاطبان باقی‌مانده بود. بسیاری از منتقدان بر این باور هستند که «مسافران مهتاب» نقطه عطفی در کارنامه هنری فخیم‌زاده محسوب می‌شود. فیلمی که سال ۱۳۶۶ تولید شد و اولین‌بار در ششمین دوره جشنواره فیلم فجر روی پرده سینما‌ها رفت.
پوران درخشنده که به‌عنوان یکی از فیلم‌سازان دغدغه‌مند سینمای ایران شناخته می‌شود تا به امروز چندین فیلم با محوریت معلولان را جلو دوربین برده است. یکی از این فیلم‌ها «پرنده کوچک خوشبختی» نام دارد. در این فیلم که دومین تجربه کارگردانی درخشنده در سینما محسوب می‌شود، داستان کودک معلولی به نام ملیحه به تصویر کشیده می‌شود که بر اثر ضربه روحی، قدرت تکلم خود را از دست داده است و با یادآوری گذشته دچار تشنج عصبی می‌شود.
«پرنده کوچک خوشبختی» هم جزو آثار به‌یادماندنی به نمایش درآمده در ششمین دوره جشنواره فیلم فجر است. دختر هشت‌ساله‌ای که در این فیلم به ایفای نقش می‌پردازد از مدرسه ناشنوایان انتخاب شده است ازاین‌رو درخشنده مجبور بوده تمام لحظات فیلم را از اول تا آخر برایش بازی کند تا او مفهوم و معنای صحنه‌ها را متوجه شود.
فیلم «مادر» به کارگردانی زنده‌یاد علی حاتمی که سال ۱۳۶۸ با حضور چهره‌های شاخصی، چون رقیه چهره‌آزاد، محمدعلی کشاورز، فریماه فرجامی، امین تارخ و اکبر عبدی جلو دوربین رفت، یکی از آثار ارزشمند تاریخ سینمای ایران محسوب می‌شود. این فیلم درباره پیرزنی است که در آسایشگاه سالمندان به سر می‌برد و به شش فرزند خود اطلاع می‌دهد که می‌خواهد در لحظات واپسین، اعضای خانواده را در خانه قدیمی پدری ببیند.
فرزند آخر این خانواده فردی دارای معلولیت ذهنی به نام غلامرضا با بازی اکبر عبدی است. نقشی که سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش دوم مرد از جشنواره فیلم فجر را برای عبدی به همراه داشت. یکی از دیالوگ‌های ماندگار فیلم «مادر» که بی‌شک بسیاری به یاد دارند، دیالوگ غلامرضاست که می‌گوید: «مادر مُرد از بس که جان ندارد.»
شاخص‌ترین اثری که در دهه هفتاد با محوریت معلولان ساخته شد، «رنگ خدا» به کارگردانی مجید مجیدی است. این فیلم داستان پسری نابینا با بازی محسن رمضانی را روایت می‌کند که در مدرسه نابینایان تحصیل می‌کند و برای تعطیلات قرار است به خانه‌شان بازگردد. رمضانی فردی نابینا و نابازیگر است که با بازی خوب خود توانست از هفدهمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم فجر، دیپلم افتخار کسب کند.
علاوه بر این جایزه فیلم «رنگ خدا» سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران، بهترین صداگذاری و بهترین بازیگر نقش دوم مرد (حسین محجوب) را نیز در این رویداد از آن خود کرد. مجیدی علاوه بر این فیلم، در دو اثر دیگرش یعنی «بید مجنون» و «آواز گنجشک‌ها» هم به زندگی معلولان پرداخته است.
یکی از آثار دیگری که پوران درخشنده با محوریت معلولان ساخته، فیلم «بچه‌های ابدی» است. اثری بسیار جذاب و مملو از صحنه‌های تأثیرگذار که به بیست‌وپنجمین جشنواره بین‌المللی فیلم‌فجر راه یافت و سیمرغ بلورین بهترین بازیگری دوم زن و دیپلم افتخار بهترین موسیقی متن را از آن خود کرد.
در این فیلم می‌بینیم که ایمان با بازی شهاب حسینی تلاش دارد پیش از ازدواجش با نگار با بازی الهام حمیدی، وضعیت مناسبی برای زندگی برادرش که دارای معلولیت ذهنی است، ایجاد کند. اما دراین‌بین نگار برای ازدواج دچار تردید می‌شود. درواقع پوران درخشنده در فیلم «بچه‌های ابدی» تلاش می‌کند تا از اهمیت توجه به نیاز‌های احساسی افراد مبتلا به سندروم داون حرف بزند و از ضرورت گام برداشتن برای توانمندسازی این افراد بگوید.
مازیار میری در فیلم «حوض نقاشی» داستان عاشقانه خاص دو زوج کم‌توان ذهنی را به تصویر می‌کشد.
شهاب حسینی و نگار جواهریان نقش این زوج را بازی می‌کنند که پسری سالم دارند، آنها، روز‌های خوشی را در زمان کودکی پسرشان سپری می‌کنند، اما با بزرگ‌تر شدن این پسر که معلولیت ذهنی ندارد، چالش خانواده برای درک و فهم یکدیگر آغاز می‌شود.
«حوض نقاشی» را می‌توانیم یکی از متفاوت‌ترین آثار سینمای قصه‌گوی کشور بدانیم، اثری که در زمان اکرانش با استقبال زیادی روبه‌رو شد و همچنین توانست در جشنواره‌های خارجی و داخلی خوش بدرخشد. فیلم مازیار میری که در ابتدای دهه ۹۰ جلو دوربین رفته سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران از سی‌ویکمین دوره جشنواره فیلم فجر را از آن خود کرده است.
از دیگر فیلم‌هایی که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم به زندگی کم‌توانان جسمی و ذهنی پرداخته‌اند، می‌توان به فیلم «میم مثل مادر» آخرین ساخته رسول ملاقلی‌پور اشاره کرد. فیلمی احساسی درباره مادری که برای نجات زندگی پسر معلولش می‌جنگد. «بی‌خداحافظی» به کارگردانی احمد امینی، «اینجا بدون من» ساخته بهرام توکلی، «مغز‌های کوچک زنگ‌زده» به کارگردانی هومن سیدی و «وقتی همه خواب بودند» ساخته فریدون حسن‌پور ازجمله آثاری هستند که از زاویه نگاه‌های مختلف به معلولان می‌پردازند.
«بی صدا حلزون» نیز یکی از جدیدترین فیلم‌هایی است که با محوریت زندگی کم‌توانان جسمی و ذهنی ساخته شده است. داستان فیلم درباره مادر کم‌شنوایی است که می‌خواهد تنها فرزندش شنوا شود. پدر که کاملا ناشنواست مخالف عمل کاشت حلزون اوست و می‌خواهد فرزندش مانند خودش ناشنوا باقی بماند.