حدود ۲ هفته پیش بود که مدیرکل محیط زیست استان در جمع اهالی رسانه از حضور محمدباقر نوبخت، معاون برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور، برای بازدید از پروژه کشف رود و اختصاص بودجه برای تکمیل تصفیه خانه‌های منتهی به این رودخانه تاریخی خبر داد. با این حال پس از ۲ هفته هنوز خبری از آمدن معاون رئیس جمهور و تحقق وعده یادشده نیست. به هر طریق، اعتبارات محقق نشده کشف رود بهانه‌ای شد تا به مرور به وعده‌های مختلف مسئولان کشوری برای اصلاح وضعیت و سامان دهی کشف رود بپردازیم.
امیررضا وثوقی - حدود ۲ هفته پیش بود که مدیرکل محیط زیست استان در جمع اهالی رسانه از حضور محمدباقر نوبخت، معاون برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور، برای بازدید از پروژه کشف رود و اختصاص بودجه برای تکمیل تصفیه خانه‌های منتهی به این رودخانه تاریخی خبر داد. با این حال پس از ۲ هفته هنوز خبری از آمدن معاون رئیس جمهور و تحقق وعده یادشده نیست. به هر طریق، اعتبارات محقق نشده کشف رود بهانه‌ای شد تا به مرور به وعده‌های مختلف مسئولان کشوری برای اصلاح وضعیت و سامان دهی کشف رود بپردازیم.
مرور حرف‌های دولت مردان در بازدید از رودخانه قدیمی شهر مشهد، شاید حکم پاشیدن نمک روی زخمی کهنه و قدیمی باشد، زخمی که کمتر کسی امید به بهبود و سلامتش دارد. با این حال، خوش بین‌ترین افراد هم امیدشان به کمک‌های دولتی برای اصلاح این رودخانه تاریخی و پروژه ملی و التیام آن به حداقل رسیده است. اما یادآوری بی مهری برخی مسئولان در حل این معضل بزرگ زیست محیطی مشهد، سندی برای مطالبه گری عمومی ایجاد خواهد کرد. با مرور همه آورده‌های مالی برای کشف رود، به این نتیجه می‌رسیم که اعتبارات وعده داده شده در سال‌های گذشته تنها در حد یک ادعا باقی مانده است. از همین رو متولیان شهری و استانی به این نتیجه رسیدند که برای حل وفصل مهم‌ترین معضل زیست بومی مشهد باید به امکانات و منابع مالی شهری تکیه کنند، وگرنه انتظار عمل به وعده‌های گذشته جز سرگردانی عایدی دیگری نخواهد داشت. موضوعی که چندی پیش شهردار مشهد نیز این گونه بر آن مهر تأیید زده بود: «برای تأمین مالی سامان دهی کشف رود روی دولت زیاد حساب باز نمی‌کنیم».
اعتبار بی فرجام ۱۶۰ میلیاردی
کشف رود رودخانه‌ای که جریان داشتن آب در آن از مهم‌ترین دلایل سکونت در حاشیه آن از صد‌ها سال قبل است، حالا پس از بی توجهی مدیران شهری و بی تدبیری ها، نزدیک به ۲ دهه می‌شود که وضعیتی اسف بار را تجربه می‌کند. به هر حال ۱۶۰ میلیارد تومان اعتبار برای سامان دهی بستر کشف رود در سفر اول رئیس دولت یازدهم به مشهد (در شهریورماه سال ۹۳) نخستین تعیین اعتبار جدی برای تعیین تکلیف آشفته بازار کشف رود بود، اعتباری که به گفته حمید صالحی، مدیرکل وقت حفاظت محیط زیست خراسان رضوی، با تخصیص سه ساله آن از سال ۹۴ تا ۹۶ طرح سامان دهی کشف رود شامل تصفیه فاضلاب، رفع تصرفات، جلوگیری از ورود فاضلاب به این رودخانه حفاظت شده، ایجاد فضای سبز در حریم این رود، حفاظت از تنوع زیستی آن و... قرار بود در بستر این رودخانه اجرا شود. میزان این بودجه باتوجه به شرایط تورمی کمتر، در هنگام تصویب به نوعی می‌توانست نشان دهنده عزم دولت برای پاک کردن دامن کشف رود از آلودگی‌های ایجاد شده در دهه‌های گذشته باشد، اما وعده‌های مسئولان کشوری به همین جا ختم نشد و در سال ۹۴ معصومه ابتکار که سکان مدیریت محیط زیست کشور را برعهده داشت، از احیای ۳ رودخانه بزرگ کشور سخن به میان آورد و مدعی شد برای اولین بار در سفر‌های استانی برای احیای رودخانه‌های کشف رود، زردرود و گهررود گیلان برنامه ریزی شده و تغییر وضعیت آن‌ها در دستورکار جدی دولت قرار گرفته است. با تمام این اوصاف، پرونده این اعتبار در نهایت با تخصیص ۱۴ میلیارد تومان درعمل بسته شد.
کدام ۲۶۵ میلیارد تومان؟
اما اوج وعده‌های عملیاتی نشده برای سامان دهی کشف رود به سال ۹۵ برمی گردد، زمانی که نوبخت در حاشیه بازدید از این رودخانه و اراضی حاشیه شهر مشهد در مصاحبه با صداوسیمای خراسان رضوی این طور گفت: «اعلام آمادگی می‌کنیم اگر کار‌های تکمیلی برای احیای این رودخانه تاریخی به انجام برسد، به تناسب پیشرفت کار، ۲۶۵ میلیارد تومان برای احیای کشف رود و رفع آلودگی هایش اختصاص یابد، اعتباری که در قالب ۲ مصوبه با مبلغ‌های ۹۰ میلیارد تومان و ۱۷۵ میلیارد تومان پرداخت می‌شود. از کم وکیف اجراشدن این وعده نیز تاکنون هیچ خبری ثبت و ضبط نشده است و معلوم نیست چرا معاون رئیس جمهور در یک گفت وگوی کوتاه در حاشیه برنامه‌ای خبری، چنین وعده‌ای داده و چرا این وعده بی سرانجام مانده است؟!
مصوبه‌ای با کمترین میزان تحقق
رقم‌هایی که شاید میزان آن در وهله اول توجه همه را به خود جلب کند، اما صحبت‌های دبیر کارگروه نجات کشف رود هم زمان با پایان مدت وعده داده شده برای تخصیص سه ساله اعتبار ۱۶۰ میلیارد تومانی به این پروژه، شگفتی را کامل می‌کند. حسین علی میرزایی با بیان اینکه در سال ۹۵ به کل دستگاه‌های فعال در سامان دهی کشف رود از این محل فقط ۱۴ میلیارد تومان پرداخت شده و تخصیص اعتبارات در سال ۹۶ به صفر رسیده است تا همین مبلغ ۱۴ میلیارد تومان یعنی کمتر از ۹ درصد از بودجه ۱۶۰ میلیارد تومان، تنها بودجه تحقق یافته در این ۳ سال باشد. موضوعی که رضا جمشیدی، مدیرکل سازمان برنامه و بودجه خراسان رضوی، در واکنش به آن با اشاره به اختصاص ۴۰۰ میلیارد تومان بودجه مازاد بر تفاهم نامه سفر اول ریاست جمهوری به پروژه‌های استان، از سامان دهی کشف رود به عنوان مصوبه‌ای نام برد که کمترین تحقق ریالی را در استان داشته است. به هرحال مقایسه شکل و میزان تخصیص اعتبارات استانی با ادعا‌های مطرح شده متولیان کشوری در «عزم جدی» برای سامان دهی کشف رود تضادی آشکار را هویدا می‌کند.
سهم ۷ میلیاردی برای آب منطقه‌ای
سرخوردگی در تخصیص منابع مالی برای پیشرفت پروژه کشف رود به اینجا ختم نمی‌شود. روز‌های پایانی سال ۹۶ در حالی که شرکت آب منطقه‌ای استان در انتظار ۵ میلیارد تومان اعتبار در راه مانده به کشف رود بود، نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور، این اعتبار را درست شب عید نوروز به دلایل نامعلوم حذف کرد تا اعتبارات همچنان روی کاغذ باقی بماند و راه رسیدن آن به استان دور و درازتر شود.
در پی تحقق نیافتن اعتبارات ملی کشف رود، دبیر کارگروه نجات این رود در سال ۹۷ از توقف این پروژه خبر داد و تأکید کرد که از مبلغ ۱۴ میلیارد تومان تنها حدود ۷ میلیارد تومان به سازمان آب منطقه‌ای سپرده شده و از آن زمان برای ادامه کار هیچ اعتباری برای این پروژه نیامده است. پیگیری‌ها تا سال ۹۸ بی نتیجه باقی ماند تا مسئولان استانی از کمک‌های دولتی برای سامان دهی کشف رود کامل ناامید شوند و در کارگروه ویژه استانی کشف رود به دنبال راهکاری اساسی برای پایان دادن به ابعاد این فاجعه زیست محیطی باشند.
ورود شهرداری برای فرماندهی کشف رود
در نهایت به پیشنهاد علیرضا رزم حسینی، استاندار خراسان رضوی، در ۱۸ آبان ۹۸ شهرداری مشهد به عنوان فرماندهی واحد سامان دهی کشف رود انتخاب شد که خبر خوشی بود برای پایان دادن به بخت سیاه این رودخانه تاریخی! یک ماه پس از این تصمیم، رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان اعلام کرد با پیگیری‌های متعدد در لایحه بودجه، ردیفی برای کشف رود پیش بینی شده است که عددی نیست که ما منتظر آنیم، اما قیدشدن آن در فهرست پروژه‌ها را باید به فال نیک گرفت. جمشیدی این گونه ادامه داد که «در این راستا ۲۵میلیارد تومان برای سامان دهی حاشیه رودخانه کشف رود در لایحه پیشنهادی بودجه سال۱۳۹۹ کشور پیش بینی شده است». خبر اختصاص ۲۰۰ میلیارد تومان اعتبار برای سامان دهی کشف رود نیز اولین گام جدی شهرداری برای سامان دهی این رودخانه بود، رقمی که بسیار بیشتر از وعده‌های دولت مردان برای حل وفصل مشکلات کشف رود است. فرماندهی واحد شهرداری مشهد و قول شهردار برای پرداخت این رقم، امید تغییر در وضعیت این رودخانه را زنده کرده است، امیدی که حالا پس از گذشت ۷ ماه از قبول مسئولیت شهرداری، در سامان دهی این منطقه با انعقاد ۱۰۴ میلیارد تومان قرارداد بیش ازپیش به تحقق نزدیک شده است. در این زمینه مهدی یعقوبی، معاون خدمات شهری شهردار مشهد، انعقاد این رقم قرارداد را چندین برابر حجم تعهدات و اقداماتی که در طول دوره‌های گذشته در سامان دهی کشف رود انجام شده، اعلام کرده است. با کاشت ۴۲ هزار اصله درخت در اراضی مازاد بر بستر این رودخانه، تکمیل تصفیه خانه‌های سپتاژ با اعتبار ۷۴ میلیارد تومان و بهره برداری از گام ۲ تصفیه خانه چرمشهر در این ماه، انتخاب سرمایه گذار برای تصفیه خانه طبرسی شمالی و کالورت التیمورو سامان دهی موتور تلمبه‌ها در بستر رودخانه با نصب ۲۳۰۰ قطعه بتنی در این منطقه بخشی از اقدامات درحال اجرای شهرداری مشهد در سامان دهی کشف رود است.