کاهش مخاطرات شهری از طریق راهبرد «شهر فشرده»

آنچه امروزه شهر‌ها را محدود می‌کند، قلعه‌ها و دژ‌های دفاعی و دروازه‌های بزرگ نیست، بلکه دسترسی به امکانات و استفاده بهتر از منابع است که فرم شهر‌ها را از آنچه روستا نام می‌گیرد تمیز می‌دهد. در واقع محدوده شهری میبایست جایی باشد که بتوان به راحتی به کلیه امکانات دسترسی پیدا کرد. واضح است که امروزه نخستین تصویر از یک شهر (برخلاف روستا) وجود مکان‌ها و جمعیت‌های متراکم، استفاده از ابزار‌های هوشمند حمل و نقل و یک زندگی تنیده است.

این تصویر معادل همان رویکردیست که "شهر فشرده" نام دارد. این اصطلاح برای نخستین بار در دهه هفتاد میلادی و با محوریت استفاده کارآمدتر از منابع در آمریکا شکل گرفت. این مفهوم چیزی فراتر از یک شهر هوشمند است و ابعاد بسیاری را در دل خود دارد. اگر پایداری در شهر‌های دنیای مدرن را به صورت یک هدف در نظر بگیرید؛ مفهوم "شهر فشرده" اصطلاحیست که اصلاح فرم را پیگیری می‌نماید.

این رویکرد به دنبال روشن کردن این مساله است که شهر ایده آل در دنیای امروز از نظر فرم چه شکل و شمایلی خواهد داشت؟! در واقع پس از حذف دروازه‌ها و قلعه‌های شهر‌ها پس از ورود به دنیای مدرن، رشد افقی مناطق شهری نیز سرعت بیشتری گرفته و از این رو اثرات منفی اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و... را به وجود آورد که نظریه شهر فشرده قصد کاهش این اثرات را دارد؛ بنابراین هدف نهایی در این رویکرد نه توسعه شهر‌ها بلکه پایداری آنهاست.

هرچند ممکن است رشد آسمان خراش‌ها و فضای متراکم شهری به مذاق خیلی‌ها خوش نیاید، اما در چنین شهر‌هایی چیدمان کاربری‌ها ترکیبیست و سیستم حمل و نقل مناسبی برقرار است؛ به گونه‌ای که شهروندان می‌توانند با استفاده از دوچرخه و حتی پیاده روی تردد کرده و به فضا‌هایی مورد نیازشان دسترسی پیدا کنند که این خود به معنای وابستگی کمتر به سوخت‌های فسیلی، دوری از خودرو محوری و افزایش کیفیت هوا و کاهش گاز‌های گلخانه‌ای خواهد بود. در چنین شهر‌هایی منابع و زمین‌های اطراف شهر‌ها کمتر مصرف می‌شود و از زمین‌های داخل شهر بهره برداری کارآمدتری صورت می‌گیرد.

شهر فشرده ویژگی‌های دیگری نظیر توسعه با تراکم بالا، طراحی چند منظوره فضا‌های عمومی، نوسازی منطقه مرکزی و برخورداری از کلیه امکانات رفاهی، خدماتی و بهداشتی را ترسیم می‌کند. در واقع این مفهوم در سه بعد تراکم، ترکیب کاربری و افزون سازی قابل بررسی بوده و نهایتا به دنبال افزایش کیفیت زندگی شهروندان است.

به بیان ساده دنیای امروز نیازمند فضا‌های کوچک تر، اما متراکم تریست که بتوان برنامه ریزی بهتری برای آن داشت. در یک شهر فشرده برابری اجتماعی نیز بیشتر محقق شده و امکان دستیابی تمام نقاط شهر به امکانات به یک میزان است. هرچند لازم به ذکر است که انتقاد‌هایی نیز به نظریات این حوزه وارد است و برهم خوردن عرضه و تقاضا، آسیب دیدن فضا‌های شخصی، گرانی و به حاشیه راندن اقشار کم درآمد و .. نیز از این دست محسوب می‌شود.

از جمله نمونه‌های شهر فشرده، دبی است که در سال ۲۰۲۲ این پروژه را راه اندازی کرد به گونه‌ای که ساکنان می‌توانند تنها در ۲۰ دقیقه پیاده یا با دوچرخه نیاز‌های خود را تامین نمایند.