بررسی وضعیت پارک توسعه اقتصاد دیجیتال مشهد که پس از گذشت یک سال و نیم از افتتاح، هنوز خالی مانده است.
علیرضا وفایی نیا/شهرآرانیوز - بهمن ٩٧ و با حضور وزیر ارتباطات در مشهد، به نظر می‌رسید قرار است اتفاقات خوبی برای اکوسیستم استارت‌آپی شهرمان و کسب‌وکار‌های نوپای حاضر در این عرصه بیفتد. در آن مراسم، آذری جهرمی نخستین پارک اقتصاد دیجیتال کشور را در مشهد افتتاح کرد و گفت برای راه‌اندازی این مجموعه، مجبور شده است ٢ مدیر استانی را که در مقابل اختصاص فضای تحت اختیارشان به این پارک مقاومت می‌کردند عزل کند. الان تقریبا یک سال و نیم از افتتاح مجموعه پتاد (پارک اقتصاد دیجیتال) در مشهد گذشته است و بیراه نیست اگر بگوییم تا امروز دستاورد این مجموعه برای اکوسیستم کارآفرینی مشهد چیزی نزدیک به صفر بوده است.
افتتاحیه‌ای برای ساختمان نیمه کاره
افتتاح پارک توسعه اقتصاد دیجیتال در سال ٩٧ با حرف‌ها و وعده‌های جذابی از طرف وزیر ارتباطات همراه بود. جهرمی راه اندازی این مجموعه را با هدف تأمین امکانات حداقلی برای کسب وکار‌های نوپا و کمک به آن‌ها برای توسعه دانست. داشتن محل کار رایگان با حداقل امکانات مورد نیاز، معافیت‌های بیمه‌ای و مالیاتی و استفاده از اعتبار‌های مالی و وام‌های کم بهره از حداقل مزایایی است که حضور در چنین پارک‌هایی باید برای استارت آپ‌ها به ارمغان بیاورد.
اما در یک سال و نیم گذشته فضای شش هزارمتری که در ساختمان پست مرکزی به این پارک اختصاص داده شده بود، خالی و بدون استفاده مانده است. زمانی که علت این مسئله را از دکتر جعفر صدیق، رئیس پارک‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور، پرسیدیم، با اعلام مشکل در پارتیشن بندی‌های اولیه این مجموعه گفت: «به دلیل نویز موجود در طراحی قبلی، ناچار شدیم همه پارتیشن‌های نصب شده را عوض کنیم و آن‌ها را با طراحی جدیدی نصب کنیم. با برنامه ریزی‌های انجام شده، تا مرداد امسال مشکلات این پروژه حل می‌شود و فضای موجود مورد بهره برداری قرار خواهد گرفت.»
حالا مشخص نیست چرا برای مجموعه‌ای که هنوز زیرساخت‌های اولیه تأسیساتی در آن مهیا نیست، مراسم افتتاحیه با حضور مسئولان کشوری و استانی برگزار شده است. مگر قرار است چه امکانات محیرالعقولی برای استقرار شرکت‌های استارت آپی فراهم کنند که ایجاد آن به یک سال و نیم زمان نیاز داشته است؟
اجاره نشین‌ها
اردیبهشت امسال بعد از مدت‌ها بالاخره مدیریت پارک توسعه اقتصاد دیجیتال فراخوان پذیرش شرکت‌ها برای حضور در این مجموعه را منتشر کرد و این امیدواری در بین شرکت‌های استارت آپی مشهدی ایجاد شد که بالاخره قرار است امکان استفاده از این فضا را پیدا کنند. با اینکه در سال ٩٧ اعلام شده بود پارک تازه تأسیس وزارت ارتباطات در مشهد ظرفیت استقرار ١٢٠ شرکت نوپا را دارد، در فراخوان مورد نظر، میزان ظرفیت این مجموعه تنها ٣٠ شرکت اعلام شده است.
استفاده از مزایای قانونی مناطق آزاد شامل معافیت‌های مالیاتی در کنار بهره مندی از اعتبارات تحقیقاتی را می‌توان مهم‌ترین وعده‌های حمایتی به شرکت‌هایی دانست که قصد حضور در این فضا را دارند. اما نکته عجیب اینجاست که بر اساس گفته‌های رئیس این پارک، شرکت‌های پذیرش شده به نوعی مستأجران پارک توسعه اقتصاد دیجیتال خواهند بود و باید برای حضور در آنجا، به مسئولان این مجموعه اجاره پرداخت کنند.
صدیق با بیان اینکه سازمان‌های دولتی نمی‌توانند چیزی را رایگان در اختیار بخش خصوصی قرار دهند افزود: بر اساس قانون، نمی‌توانیم بدون گرفتن هزینه، چیزی را به بخش خصوصی واگذار کنیم. حتی پارک‌های علم و فناری که زیرمجموعه وزارت علوم هستند هم قانونا باید از استارت آپ‌ها و شرکت‌های حاضر در مجموعه هایشان اجاره بگیرند و اگر جایی بر خلاف این عمل می‌شود، قانون در آنجا رعایت نمی‌شود.
در ادامه بد نیست به این موضوع بپردازیم که در مقابل این سطح از امکانات، مدیران تهران نشین پارک توسعه اقتصاد دیجیتال چه شرایطی برای پذیرش شرکت‌ها در نظر گرفته اند.
نفسی که از جای گرم بلند می‌شود
زمانی که در فراخوان پارک توسعه اقتصاد دیجیتال، فهرست شرایط لازم برای شرکت‌های متقاضی را می‌خوانیم، به این نتیجه می‌رسیم که یا تهیه کننده‌های این فراخوان نفسشان از جای گرم بلند می‌شود و تعریفی از شرایط یک شرکت نوپا ندارند یا علاقه‌مند هستند که این پارک مثل سال‌های قبل، خالی باقی بماند.
داشتن حداقل ٨ میلیارد ریال گردش مالی سالیانه مطابق اظهارنامه مالیاتی، ارائه دست کم ۳۰ لیست بیمه ماهانه کارکنان شرکت در ۳ سال گذشته و عضویت نداشتن در سایر پارک‌ها و مراکز رشد تنها بخشی از شرایط لازم برای شرکت‌هایی است که متقاضی حضور در این مجموعه هستند. سؤال اینجاست که برای شرکتی با این شرایط، حضور در یک فضای کار کوچک اشتراکی و استفاده از تسهیلات تحقیقاتی (که تازه معلوم نیست چه مقدار است و با چه شرایطی واگذار می‌شود) واقعا اهمیتی دارد یا بر توسعه کسب وکار چنین شرکتی تأثیر چشمگیری خواهد گذاشت؟
گیر‌های اساسنامه‌ای
زمانی که علت گذاشتن چنین شرایط عجیبی برای پذیرش شرکت‌ها را از رئیس این مجموعه پرسیدیم، صدیق به مأموریتی که طبق اساسنامه برای پارک توسعه اقتصاد دیجیتال تعریف شده است پرداخت و گفت: «ما اجازه نداریم استارت آپ‌ها و مجموعه‌های نوپا را به صورت مستقیم جذب کنیم. به همین دلیل، شرایطی که در فراخوان برای پذیرش شرکت‌ها گذاشته ایم با وضعیت یک کسب وکار نوپا همخوانی ندارد.
هدف اصلی پارک توسعه اقتصاد دیجیتال جذب شرکت‌های جوان است که حدود ٣ سال سابقه فعالیت دارند و توانسته اند مشکلات اولیه کسب وکار‌های نوپا را پشت سر بگذارند.
در اساسنامه‌ای که برای پارک توسعه اقتصاد دیجیتال وجود دارد، به ما وظیفه داده اند روی شرکت‌های جوان متمرکز شویم و از کار با استارت آپ‌ها منع شده ایم. البته در زمینه حمایت از استارت آپ‌ها هم با مشارکت پارک‌های علم و فناوری استان‌ها می‌توانیم حمایت‌هایی داشته باشیم. از ابتدای تیرماه هم برنامه همکاری با ۵ پارک علم و فناوری را از جمله پارک خراسان آغاز کرده ایم تا با همکاری آن‌ها بتوانیم از منابع خود برای حمایت از شرکت‌های نوپا هم استفاده کنیم.»
«نه» مشهدی‌ها به سیاست‌های پتاد
بعد از اینکه اردیبهشت امسال فراخوان پذیرش در پارک توسعه اقتصاد دیجیتال منتشر شد، شرکت‌ها بیش از یک ماه فرصت داشتند درخواست خود را برای استقرار در این مجموعه ارسال کنند. اما پس از پایان یافتن مهلت ثبت نام، مشخص شد تنها ٢ شرکت مشهدی متقاضی حضور در پارک توسعه اقتصاد دیجیتال شده اند. این میزان استقبال به خوبی نشان دهنده ایراد‌های اساسی موجود در سازوکار مجموعه موردنظر است و به نوعی نشان دهنده جواب منفی شرکت‌ها به سیاست‌های اعلامی این مجموعه به شمار می‌رود.
با اینکه صدیق بخشی از این استقبال کم را ناشی از تبلیغات کم و اطلاع نداشتن شرکت‌ها از فراخوان مورد نظر می‌داند، در نهایت او هم به ناتوانی مجموعه پارک توسعه اقتصاد دیجیتال در جلب نظر شرکت‌ها اشاره و اظهار کرد: «با توجه به وضعیت بد اقتصادی‌ای که خصوصا در ماه‌های گذشته کشورمان با آن روبه روست، بیشتر شرکت‌ها و تولیدکننده‌های بخش خصوصی در کشورمان به ناتوانی رسیده اند و گردش نقدینگی آن‌ها در حال صفر شدن است. ما هم به عنوان یک مجموعه دولتی، منابع محدودی داریم. متأسفانه در شرایط فعلی و تنش‌های اقتصادی ناشی از افزایش قیمت ارز، میزان منابعی که ما می‌توانیم به بخش خصوصی اختصاص دهیم اصلا برای کمک به آن‌ها مناسب نیست و در واقع گرهی از مشکلاتشان باز نمی‌کند.»
حمایت‌هایی که کافی نیست
رئیس پارک‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور با اعلام اینکه حد حمایت‌های پارک توسعه اقتصاد دیجیتال از شرکت‌های جوان بین ١٠٠ تا ٣٠٠ میلیون تومان است گفت: «این مبلغ در وضعیت فعلی برای حل ابتدایی‌ترین چالش‌های شرکت‌ها هم کافی نیست. ۴ سال پیش که این طرح را آغاز کردیم، ٣٠٠ میلیون مبلغ حمایتی خوبی به حساب می‌آمد و شرکت‌ها می‌توانستند با آن کسب وکارشان را توسعه دهند، اما در وضعیت فعلی این مبلغ دیگر ارزش آن چنانی ندارد.
چون گرنت‌ها و حمایت‌های ما برای راه انداختن کار شرکت‌ها کفایت نمی‌کند، طبیعی است که میزان استقبال آن‌ها از حضور در پارک توسعه اقتصاد دیجیتال کم باشد. برای حل این مسئله باید منابع اختصاص یافته به این حوزه توسعه پیدا کند. منابعی که در صندوق شکوفایی و توسعه قرار دارد و به صورت وام به شرکت‌ها داده می‌شود برای پیشرفت کسب وکار‌های نوپا مناسب نیست، چون اصولا دادن وام راه خوبی برای کمک به استارت آپ‌ها نسیت. باید منابع این صندوق و موارد مشابه دیگر را به صورت صندوق‌های مالی خطرپذیر درآوریم تا موجب پیشرفت کار شرکت‌های نوپا شود.»
طرحی نو دراندازید
از همان روز اولی که وزیر جوان ارتباطات برای افتتاح پارک توسعه اقتصاد دیجیتال به مشهد آمده بود، انتقاد‌هایی به لزوم احداث این پارک وجود داشت و گفته می‌شد با وجود مجموعه‌هایی مثل پارک علم و فناوری خراسان، چه نیازی به ایجاد یک مجموعه جداگانه با مأموریتی مشابه است؟ در آن زمان، پاسخ وزیر ارتباطات به این موضوع، مأموریت متفاوت پارک توسعه اقتصاد دیجیتال در مقایسه با پارک‌های علم و فناوری بود، مأموریتی که به نظر می‌رسد تا امروز اصلا مطابق برنامه ریزی‌ها پیش نرفته است و به بازبینی اساسی نیاز دارد.
صدیق هم در همین زمینه و در پاسخ به این سؤال که چرا به جای اینکه منابع وزارت ارتباطات در اختیار مجموعه‌هایی مثل مرکز نوآوری شهری یا پارک علم و فناوری خراسان قرار گرفته و وزارت خانه نقش سیاست گذار و ناظر را ایفا کند، به ایجاد یک پارک فناوری جدید در مشهد اقدام کرد، گفت: «در واقع پارک جدید ایجاد نشده است. مجموعه‌ای که در مشهد راه اندازی شده است تنها شعبه‌ای از پارک فناوری اطلاعات و ارتباطات تهران است. البته هیچ منعی برای قرار گرفتن فضای موجود در اختیار شتاب دهنده ها، پارک علم و فناوری خراسان و استارت آپ‌ها وجود ندارد. در همین زمینه، فراخوان مشترک پذیرش استارت آپ با همکاری پارک علم و فناوری خراسان را داده ایم و ما این قول را داده ایم که دقیقا به همان مقداری که پارک علم و فناوری خراسان از استارت آپ‌ها حمایت کند، ما هم در پارک توسعه اقتصاد دیجیتال استارت آپ حمایت انجام دهیم. استارت آپ‌های مورد تأیید پارک علم و فناوری می‌توانند در فضای پارک توسعه اقتصاد دیجیتال در طبقه چهارم ساختمان پست مرکزی مشهد مستقر شوند.»
با اینکه در صحبت‌های رئیس پارک توسعه اقتصاد دیجیتال، به طور مستقیم به تغییر رویکرد اشاره نمی‌شود، می‌توان فهمید که ناکارآمدی طرح‌های اولیه پارک باعث تغییر سیاست‌های مدیران وزارت ارتباطات شده است. حالا باید امیدوار باشیم که مدیران این مجموعه با اعتماد به اکوسیستم بومی استارت آپی مشهد، از تصدیگری دست بردارند و اجازه دهند منابع و امکانات موجود به صورت کاربردی و صحیح در اختیار کارآفرینان مشهدی قرار بگیرد.