سعیده فتحی | شهرآرانیوز، در هشت‌سالگی تصمیمش را گرفت و در نوزده‌سالگی استادبزرگ شطرنج شد. در بیست‌وسه‌سالگی به‌علت وجود مشکلات عدیده در فدراسیون شطرنج تصمیم به کناره‌گیری از تیم ملی گرفت، اما با گذشت چند ماه و تغییر رئیس فدراسیون دوباره به تیم ملی بازگشت. صحبت از سارا خادم‌الشریعه است، شطرنج بازی که چند سال پیش به‌دلیل حرکت پسندیده‌ای که مقابل حریف خود انجام داد، در کل دنیا دیده شد و از او بهعنوان بازیکن سال اخلاق هم یاد شد، اما خودش از آن خاطره شیرین آزار هم دیده و معتقد است آن حرکتش باعث شد کار اصلی او که کسب عنوان مقام دومی در مسابقات گرندپری بود، دیده نشود. با این شطرنج‌باز موفق و خوش‌اخلاق تیم ملی کشورمان گفت‌وگویی کرده‌ایم که خواندن آن را به شما توصیه می‌کنیم.
*بهتر است از اول شروع کنیم. چه شد که شما بین این همه رشته شطرنج را انتخاب کردید؟ از این انتخاب پشیمان نیستید؟
آشنایی من با شطرنج خیلی اتفاقی بود، هم‌کلاسی من در دوم دبستان شطرنج بازی می‌کرد و از طریق او با این رشته آشنا شدم و از این انتخابم هم خیلی خوش‌حال هستم.
*چه چیز شطرنج باعث شد که این رشته را ادامه بدهید؟
شطرنج خیلی چیز‌ها دارد که برای من جذاب است، به‌ویژه که از بیرون ساده به نظر می‌رسد، اما خیلی پیچیدگی دارد. وقتی کاری را شروع می‌کنی و در آن موفق می‌شوی، ناخودآگاه انگیزه‌ات برای ادامه دادن بیشتر می‌شود و خوشبختانه من در شطرنج استعداد داشتم و بعد یکی دو هفته که تمرین‌های کلاس را انجام دادم، متوجه شدم استعداد دارم و از همان هشت‌سالگی تصمیم گرفتم شطرنج را جدی‌تر دنبال کنم.
*به‌نظر می‌آید شطرنج ورزش پرخرجی نیست، آیا این درست است؟
همان‌طور که شما می‌گویید، شطرنج از بیرون به‌نظر رشته کم‌خرجی می‌آید، اما واقعیت این است که هر رشته‌ای را اگر بخواهید حرفه‌ای دنبال کنید، پرخرج است و برای شطرنج هم باید هزینه کنیم، آن‌هم به‌علت اینکه باید در رقابت‌های خارجی حاضر شویم و در سن پایین‌تر هم این خرج‌ها چند برابر می‌شود، چون پدر و مادر هم همراه فرزندشان می‌روند و بیشتر سفر‌ها هم طولانی است و دست‌کم ۱۰ روز در سفر هستیم. در سال حدود پنج شش سفر خارجی می‌رویم و از طرف دیگر هزینه مربی خارجی هم داریم. برای همین برخلاف اینکه فکر می‌کنند شطرنج فقط یک صفحه شطرنج و چند مهره است، حرفه‌ای ادامه‌دادن آن هزینه دارد.
*تقریبا سالی چقدر هزینه می‌کنید و چقدر از شطرنج درآمد دارید؟
شاید تا شش هفت سال که حرفه‌ای شطرنج بازی می‌کردم، درآمدی نداشتم و بعد از آن هم در حدی بود که خرج هزینه‌هایی که می‌کردم درمی‌آمد. هر چقدر از شطرنج درآمد داشته باشم، آن را خرج خود شطرنج می‌کنم، یعنی هر چقدر بیشتر درآمد داشته باشم، بیشتر برای شطرنجم خرج می‌کنم تا باعث پیشرفتم شود. اما به هر حال درآمد ما ثابت نیست و ممکن است یک سال خوب نتیجه نگیریم و درآمد ما صفر باشد، یک سال هم ممکن است تا ۱۰۰ یا ۱۵۰ هزار دلار هم درآمد داشته باشیم. نمی‌توانم بگویم شطرنج رشته پردرآمدی است، اما اگر هم جزو برترین‌های دنیا باشید، می‌توانید درآمد خوبی داشته باشید.
*وقتی در اردو‌های تیم ملی هستید چطور تمرین می‌کنید؟ فقط شطرنج بازی می‌کنید یا کار دیگری هم انجام می‌دهید؟
آخرین باری را که در اردوی تیم ملی بودم، یادم نمی‌آید (می‌خندد). به هر حال به‌دلیل مشکلات ارزی، فدراسیون نمی‌توانست ما را به مسابقاتی اعزام کند. اما اصولا زمانی که در اردو هستیم، روزی ۸ ساعت تمرین می‌کنیم. الان هم که من خودم در خانه هستم، هفته‌ای ۲ جلسه حدود ۴ ساعت با مربی شخصی‌ام کلاس دارم. به‌جز این خودم تمرین می‌کنم و بازی‌های آنلاین داریم. کتاب هم می‌خوانم. قبلا مدام در سفر بودم و برای حضور در مسابقات از یک کشور به کشور دیگر می‌رفتم. گاهی حتی به خانه هم نمی‌آمدم، فقط در فرودگاه برایم چمدان می‌آوردند و عوض می‌کردم و دوباره سوار هواپیما می‌شدم، اما الان به‌علت قرنطینه فرصت پیدا کردم به کار‌های شخصی خودم هم برسم.
*برای شطرنج آمادگی بدنی هم لازم است؟ ورزش دیگری هم انجام می‌دهید؟
تا چند سال پیش بحث قدرت بدنی را جدی نمی‌گرفتم و می‌توانم بگویم در این زمینه خیلی تنبل بودم، البته کلا آدم تنبلی هم هستم (می‌خندد)، اما از ۲ سال پیش تقریبا تصمیم گرفتم که ورزش را جدی بگیرم، چون می‌دیدم قهرمانان جهان به‌ویژه در بخش آقایان خیلی این موضوع برایشان جدی بود و همه تمرین بدن‌سازی یا یوگا داشتند. من هم بدن‌سازی را در باشگاه شروع کردم و حدود یک سال و نیم مداوم می‌رفتم و تمریناتم را انجام می‌دادم و خیلی تأثیر خوبی در بازی و روحیه‌ام داشت. بیشترین ورزشی که به شطرنج‌باز می‌تواند کمک کند، یوگاست، چون از لحاظ فکری هم بازیکن را آماده می‌کند که متأسفانه من هنوز فرصت نکرده‌ام یوگا را شروع کنم و جزو برنامه‌های آینده‌ام است.
*اینکه می‌گویند شطرنج بیشتر برای آدم‌های اهل مطالعه است و به اصطلاح مغزشان کار می‌کند، درست است؟
اینکه بگویم همه شطرنج‌بازان اهل مطالعه هستند، درست نیست، اما برای انجام هرکاری، هم استعداد لازم است، هم مطالعه و از آنجایی که شطرنج ورزش بسیار سالمی است و ذهن را درگیر می‌کند، می‌شود گفت آدم‌های آن تاحدودی فرهیخته هستند و معمولا در کنار شطرنج وقتی رشته‌هایی مثل ریاضیات را دنبال می‌کنند، موفق می‌شوند. اما در کل ما سعی می‌کنیم کتاب بخوانیم و این بخشی از کار‌های روزمره‌مان است.
*چرا عناوین آقایان بزرگتر است، مثلا می‌گویند استادبزرگ آقایان؟ می‌دانید چرا این تفکیک جنسیتی وجود دارد؟
درباره تفاوت بین آقایان و بانوان بحث خیلی زیاد است و درباره اینکه چرا عناوین آقایان بالاتر است، باید بگویم به این علت است که قبلا شطرنج خیلی رشته مردانه‌ای بوده است و آن زمان که زنان در اجتماع فعالیتی نداشتند، شطرنج بوده و یکی از رشته‌های قدیمی است که حدود یک قرن پیش هم آن را بازی می‌کرده‌اند و فدراسیونش نزدیک به صدساله شدن است و خیلی وقت نیست که زنان به‌صورت فعال و حرفه‌ای وارد شطرنج شده‌اند و بیشتر حضور زنان حالت تشویقی داشته است. درجه ما الان استادبزرگی است و اسمی از جنسیت ندارد، قبل از آن هم استادبزرگ بانوان داشتیم.
*در باقی رشته‌ها بحث آمادگی جسمانی مطرح است، اما در شطرنج که ذهنی است هم باز می‌بینیم که برترین‌های دنیا مرد هستند. چرا در شطرنج سطح آقایان خیلی بالاتر از بانوان است؟
ببینید در شطرنج خانم‌ها می‌توانند در مسابقات آقایان شرکت کنند، اما آقایان اجازه ندارند که در مسابقان زنان حاضر شوند و بیشتر فکر می‌کنم به‌علت این است که انگیزه بانوان حفظ شود، چون همان‌طور که شما گفتید، متأسفانه اختلاف سطح وجود دارد. اگر نگاه کنید نفر اول بانوان در جهان جزو ۱۰۰ نفر برتر آقایان است و خیلی‌ها می‌گویند چون خانم‌ها روی یک چیز نمی‌توانند تمرکز کنند و در یک زمان چند کار را انجام می‌دهند، روی شطرنج بازی کردن آن‌ها نیز تأثیر می‌گذارد. از طرف دیگر، چون شطرنج باید سالیان سال دنبال شود و یک خانم وقتی ازدواج می‌کند، خیلی نمی‌تواند آن را به‌صورت مداوم ادامه دهد، تعداد شطرنج‌بازان حرفه‌ای آقایان از خانم‌ها خیلی بیشتر است، اما فدراسیون جهانی خیلی روی این موضوع دارد کار می‌کند.
*الان در فدراسیون شطرنج بین آقایان و زنان فرقی گذاشته می‌شود؟
نه واقعیتش، من خیلی احساس نکردم، چون شطرنج رشته‌ای است که برای همه است و سن و جنس و ملیت در آن اهمیت ندارد و من دست‌کم در راهی که رفتم چنین برخوردی را احساس نکردم.
*شما به‌صورت خصوصی با مربی خارجی کار می‌کنید؟
بله من خودم مربی شخصی دارم و شرکتی هم که اسپانسرم شده بود تاحدودی کمک کرد که هزینه مربی‌ام را بدهم. حضور مربی خیلی تأثیر دارد و لازم است که باشد و امیدوارم در برنامه فدراسیون هم حضور مربی خارجی در کنار شطرنج‌بازان باشد، اما به هر حال الان به‌دلیل شرایط ارزی کار سختی شده است.
*چرا تصمیم گرفتید خداحافظی کنید و چرا تصمیم گرفتید به تیم ملی برگردید؟
درباره خداحافظی‌ام می‌توانم بگویم که مشکلات ما چندین و چند سال وجود داشت و یک‌دفعه همه مشکلات با هم بروز داده شد و همه فکر کردند که اتفاق خاصی افتاده، اما واقعیت این است که مشکلات روی هم تلنبار شده بود و من هم در چنین شرایطی ترجیح دادم که از طرف فدراسیون به مسابقاتی اعزام نشوم، اما از تیم ملی خداحافظی نکردم و بعد هم که رئیس فدراسیون تغییر کرد و شرایط فدراسیون عوض شد، دلیلی ندیدم که در کنار تیم ملی نباشم. در واقع من بازیکن رفت و برگشتی نبودم و فقط ترجیح دادم در کنار فدراسیون نباشم.
*خیلی‌ها در اوقات‌فراغتشان شطرنج بازی می‌کنند، شما در اوقات‌فراغت چه‌کار می‌کنید؟
معمولا در اوقات‌فراغت شطرنج بازی نمی‌کنم و سعی می‌کنم به ابعاد دیگر زندگی هم بپردازم. متأسفانه خیلی از شطرنج‌بازان تک‌بعدی هستند، اما من هیچ موقع دوست نداشتم این مدلی باشم. برای همین سعی می‌کنم به کار‌های دیگر مثل مطالعه یا ورزش و تفریح هم بپردازم.
*وقتی چند سال پیش با آن حریف اوکراینی مساوی کردید، فکر می‌کردید تا آن اندازه کارتان دیده شود و جزو بااخلاق‌ترین‌های سال معرفی شوید؟
چیزی که برای من خیلی در این مدت آزاردهنده بود، این است که بیشتر به حواشی پرداختند و اصل اتفاق را ندیدند که من بهترین نتیجه تاریخ شطرنجم را گرفتم که یکی از مهم‌ترین اتفاقات شطرنج ایران بود. متأسفانه به آن توجه نشد. درست است که آن اتفاق باعث انگیزه شد و ما دوست داریم کار‌های اخلاقی هم انجام دهیم، اما من ترجیح می‌دادم بیشتر آن نتیجه‌ای که گرفته‌ام دیده شود، چون فکر می‌کنم ارزش آن بیشتر بود و برای همین کمی اذیت شدم. من آن لحظه اصلا به چیزی فکر نکردم و وقتی دیدم حریفم شرایط مناسبی ندارد، به او پیشنهاد دادم بازی را مساوی تمام کنیم و به هیچ چیز دیگری فکر نکردم و بعد آن مردم به من لطف داشتند.
*دوست دارید در شطرنج به کجا برسید؟ تا چه سنی به شطرنج بازی کردن ادامه می‌دهید؟
شطرنج سن حرفه‌ای ندارد و الان خانمی داریم که بیشتر از ۵۰ سال سن دارد، اما در بین ۲۰ نفر برتر دنیاست. من هم تا زمانی که از آن لذت ببرم و جایی برای پیشرفت داشته باشم، ادامه می‌دهم. الان هم در اوج هستم و به هدفم که رسیدن به ۳ نفر برتر دنیاست نزدیک شده‌ام و امیدوارم بعد کرونا بتوانم ادامه دهم. ما الان به‌صورت آنلاین بازی می‌کنیم، ولی در رتبه‌بندی تأثیر ندارد.
*عده‌ای از شطرنج‌بازان خوب ما مثل فیروزجا در سال‌های گذشته تصمیم گرفتند مهاجرت کنند. به‌نظر شما رفتن این نابغه‌ها به شطرنج ما ضربه نمی‌زند؟
خیلی شطرنج‌باز داشتیم که از ایران و تیم ملی مهاجرت کرده‌اند. من علیرضا را خیلی دوست داشتم، چون از سن پایین پیشرفت او را دیدم و با او خیلی بازی کردم. درباره رفتن او من نمی‌توانم حرفی بزنم و خودش باید درباره آن صحبت کند، اما قطعا ما دوست داریم همه در ایران باشند و در کنار هم بازی کنیم، این به آن معنی نیست که علیرضا تصمیم اشتباهی گرفته است، ولی امیدوارم فدراسیون کاری کند تا همه این نابغه‌ها در ایران باشند و با اولویت‌بندی و تغییراتی که ایجاد می‌کند، باعث به وجود آمدن انگیزه در بین شطرنج‌بازان شود.
*شما تاکنون به مهاجرت فکر نکرده‌اید؟
برای شطرنج‌بازان همیشه این انتخاب وجود دارد که اگر می‌خواهند، مهاجرت کنند، اما من تصمیمم را خیلی وقت پیش گرفتم و وابستگی‌های زیادی مثل خانواده‌ام دارم که نمی‌توانم از ایران دل بکنم و با وجود اینکه مهاجرت گزینه‌ای برایم بوده است، هیچ وقت به آن فکر هم نکرده‌ام.
*در دوران قرنطینه دلتان بیشتر برای چه چیزی یا چه کاری تنگ شده بود؟
چیزی که خیلی دلم برای آن تنگ شده بود، سفرکردن بود. قبل از کرونا به‌علت اینکه خیلی سفر می‌رفتم، می‌گفتم به کمی زمان نیاز دارم که به کار‌های شخصی خودم برسم، اما الان می‌بینم که به سفرکردن عادت کرده‌ام و جزو لذت‌های زندگی‌ام شده است.
* و در آخر به کدام مهره شطرنج بیشتر علاقه دارید؟ سرباز یا پیاده؟ رخ یا قلعه؟
نمادی که در شطرنج دوست دارم، پیاده‌ای است که تاج دارد، چون پیاده وقتی به خانه آخر می‌رسد، می‌تواند هر مهره‌ای به‌جز شاه بشود و به‌نظرم این قشنگ‌ترین مهره شطرنج است که یعنی هر کسی اگر تلاش کند و به آخر برسد، می‌تواند به هر چیزی که بخواهد دست یابد و برای همین من همیشه پیاده را انتخاب می‌کنم.