بهره‌گیری از تجربه جهانی برای مقابله با رکود اقتصادی

در هفته‌های اخیر تشدید ناترازی انرژی و مشکلات واحد‌های تولیدی، در کنار رکود حاکم بر بازار، نگرانی‌های جدی درباره تأثیر منفی این مسائل بر اقتصاد کشور و به‌ویژه حوزه اشتغال به‌وجود آورده است. بر اساس آمارها، صنایع کوچک مستقر در شهرک‌های صنعتی که به‌صورت غیرمستقیم حدود ۴.۵تا۵ میلیون نفر از جمعیت کشور را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند، بیش از همه از ناترازی انرژی و محدودیت‌های ناشی از آن آسیب خواهند دید.

مطابق آمارها، بخش شایان‌توجهی از ظرفیت تولیدی این واحد‌ها به‌دلیل قطع برق از چرخه تولید خارج شده است. تداوم این وضعیت باعث نگرانی از احتمال تعدیل نیروی انسانی در واحد‌های تولیدی شده است. همچنین، آمار‌ها نشان می‌دهد که منابع ارزی تخصیص‌داده‌شده برای واردات در چهارماهه امسال با کاهش ۲۴درصدی نسبت به مدت مشابه پارسال، به ۱۵.۳میلیارد دلار رسیده است؛ آماری که به گفته کارشناسان اقتصادی، نشان‌دهنده تشدید رکود در کشور است. 

در خرداد۱۴۰۴، شاخص مدیران خرید کل اقتصاد (شامخ) به پایین‌ترین سطح چهار سال اخیر سقوط کرد و نشانه‌های رکود در سراسر اقتصاد ایران به‌روشنی قابل‌مشاهده است؛ به‌طوری که شاخص کل اقتصاد به عدد۳۷.۷ و شاخص بخش صنعت به ۳۶.۵ رسید. این داده‌ها حکایت از تشدید رکود اقتصادی دارند. بنابراین، ضروری است مسئولان هرچه سریع‌تر با اتخاذ تدابیر لازم، از تأثیرات منفی رکود بر اقتصاد و معیشت مردم جلوگیری کنند. 

برای تحقق این هدف، می‌توان از تجربه کشور‌های مختلف بهره برد. به عنوان نمونه، برنامه «نیودیل» آمریکا در دهه۱۹۳۰، مجموعه‌ای از اقدامات گسترده اقتصادی، اجتماعی و قانونی بود که برای مقابله با رکود بزرگ طراحی و اجرا شد.

این برنامه بر سه محور اصلی استوار بود: اول، تسهیل فوری با ارائه کمک‌های مالی و غذایی به فقرا و بیکاران؛ دوم، بازیابی اقتصادی از طریق راه‌اندازی پروژه‌های عمرانی عظیم برای ایجاد اشتغال و احیای صنایع و کشاورزی؛ سوم، اصلاحات ساختاری با وضع قوانین برای جلوگیری از بحران‌های مشابه در آینده. یکی از اجزای مهم این برنامه، قانون تأمین اجتماعی بود. 

در ایران نیز ناترازی شدید انرژی، به‌ویژه کمبود برق، باعث شده است بسیاری از واحد‌های تولیدی با ظرفیت بسیار کمتر از توان واقعی خود فعالیت کنند. هم‌زمان، تورم زیاد و نوسانات ارزی موجب کاهش قدرت خرید شده و اقشار مختلف جامعه را به حاشیه رانده است. بنابراین، کشور نیازمند طرحی فراگیر است که هم‌زمان به اشتغال، توسعه زیرساخت‌ها و بازآفرینی اعتماد اجتماعی بپردازد. ایران می‌تواند با الهام از طرح نیودیل آمریکا، برنامه‌ای جامع تدوین و اجرا کند که اثرات ناترازی انرژی را بر معیشت مردم کاهش دهد. 

تمرکز بر پروژه‌هایی مانند بهسازی راه‌ها، توسعه خطوط آب‌رسانی، نوسازی زیرساخت‌ها در شهر‌ها و روستا‌ها با استفاده از نیروی کار بومی، هم اشتغال‌زا خواهد بود و هم توسعه متوازن را به همراه دارد. علاوه بر این، تخصیص وام‌های کم‌بهره، معافیت‌های مالیاتی و ارائه تسهیلات خرید می‌تواند صنایع کوچک آسیب‌دیده از ناترازی انرژی و رکود اقتصادی را حمایت کند و مانع تعدیل نیرو شود. 

در این میان، کمک‌های معیشتی و کالایی برای دهک‌های کم‌برخوردار باید با جدیت در نظر گرفته شود. ممکن است گفته شود که دولت با کسری بودجه درخورتوجهی روبه‌روست و توان تأمین بودجه چنین طرح‌هایی را ندارد. برای حل این مسئله لازم است همه نهاد‌ها و مؤسسات دولتی و شبه‌دولتی پای کار بیایند و با استفاده از همه ظرفیت‌های خود، بودجه لازم را تأمین کنند. 

به‌عنوان مثال، برخی نهاد‌ها و مؤسساتی که در دهه‌های گذشته از معافیت‌های مالیاتی برخوردار بوده‌اند، می‌توانند در قالب مسئولیت اجتماعی بخشی از هزینه‌های طرح را بدون چشمداشت مالی تأمین کنند. تحقق این امر بی‌شک بخشی از دغدغه‌های تأمین بودجه را برطرف و کمک می‌کند تأثیرات منفی ناترازی انرژی و رکود اقتصادی بر معیشت مردم کنترل شود.