مشهدالرضا(ع)؛ جلوه‌گاه وحدت و معنویت

مشهد تنها یک نام روی نقشه نیست؛ نگین انگشتری ایران است که جلوه‌اش نمایان است. این کلان‌شهر شرق ایران، در آستانه سالروز شهادت امام رضا (ع)، از جغرافیا فراتر می‌رود و به کانونی برای بازتولید معنا، انسجام اجتماعی و هویت جمعی بدل می‌شود. اینجا، جایی است که امر قدسی و امر اجتماعی در آن درهم می‌آمیزد.

از طوس تا مشهدالرضا؛ زایش یک نماد هویتی

هویت شهری مشهد را نه یک رود یا کوه، که یک «رویداد قدسی» شکل داده است: شهادت امام رضا (ع)؛ از آن لحظه تاریخ‌ساز، این مکان از «طوس» به «مشهدالرضا» دگرگون شد و برای همیشه در حافظه تمدن شیعی، نه به عنوان یک سکونت‌گاه، بلکه به مثابه یک «نماد» ثبت گردید. این شهر، زاده شهادت است و بر پایه زیارت ادامه حیات می‌دهد.

زیارت امام رضا (ع)؛ کنش جمعی در میدانی نمادین

امروز، مشهد به اوج تجلی معنوی و اجتماعی خود نزدیک می‌شود و این «مشهدتر شدن»، چیزی نیست جز نمود یک پدیده جامعه‌شناختیِ کم‌نظیر؛ خیابان‌های آن، دیگر تنها معابر تردد نیستند؛ کهن‌الگویی از یک «میدان نمادین» هستند که در آن، میلیون‌ها انسان با هر قومیت، طبقه و اندیشه، حول محوری مشترک یعنی عشق به امام رضا (ع) هم‌نوا می‌شوند. اینجاست که زیارت از یک عمل فردی فرامیرود و به یک «کنش جمعی» و «سازنده هویت» تبدیل می‌شود. جامعه‌ای موقت، اما عمیقاً منسجم شکل می‌گیرد که تفاوت‌ها در آن نه تنها تهدید نیست، که در آتش عشق به اهل‌بیت (ع) ذوب می‌شود.

مشهد این روز‌ها یک ابررسانه است

مشهد در این ایام به یک «ابَررسانه بی‌نظیر» تبدیل می‌شود. این رسانه، نه با امواج رادیویی، که با نمادها، تصاویر و روایت‌هایش پیام منتشر می‌کند. هر زائر، یک «پیام‌آور» و هر تصویر از ازدحام صحن، یک «متن رسانه‌ای» است که پیام اصلی آن «اتحاد» است. این بازنمایی گسترده در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های رسمی، دست به «تقویت حافظه جمعی» می‌زند و ریشه‌های کهن هویت ایرانی-اسلامی را آبیاری می‌کند.

نقش شهروندان مشهد در روایت کلان

این رویداد عظیم، تنها با حضور زائران معنا نمی‌یابد، بلکه با «میزبانی» مردم مشهد به کمال می‌رسد. آنها تنها ارائه‌دهنده خدمات نیستند بلکه خود «زائران ساکن» هستند که بخشی جدایی‌ناپذیر از این آیین جمعی به شمار می‌آیند. این مشارکت، سرمایه اجتماعی شهر را به نمایش می‌گذارد و نشان می‌دهد که چگونه یک شهر می‌تواند نقش خود را در یک روایت کلان ملی-مذهبی ایفا کند.

مشهد، متنی است که هر سال در سالروز شهادت امام رضا (ع) بازخوانی و بازنویسی می‌شود. این شهر به ما یادآور می‌شود که در جهانی با گسل‌های عمیق هویتی، هنوز می‌توان حول محوری قدسی، «احساس تعلق» را احیا کرد و «ما» یی بزرگ‌تر را ساخت.

راز ماندگاری مشهد در توانایی بی‌نظیرش برای «بازآفرینی خود» در حافظه میلیون‌ها انسان است. اینجا، شهر به یک متن زنده تبدیل می‌شود که هر زائر، در خوانش آن مشارکت می‌کند.