به محرم نزدیک می‌شویم و برگزاری مراسم عزاداری در روز‌هایی که به‌خاطر کرونا هر تجمعی ممنوع است، اظهارنظر‌ها و حرف‌وحدیث‌های متفاوتی را به‌دنبال داشته است. اما متولیان هیئت‌های مذهبی و کارشناسان دینی درباره عزاداری در روز‌های کرونایی چه می‌گویند؟
سعیده آل ابراهیم | شهرآرانیوز؛ به محرم نزدیک می‌شویم و برگزاری مراسم عزاداری در روز‌هایی که به‌خاطر کرونا هر تجمعی ممنوع است، اظهارنظر‌ها و حرف‌وحدیث‌های متفاوتی را به‌دنبال داشته است. مقام معظم رهبری در آخرین بیانات خود فرموده بودند: «در عزاداری‌ها معیار آن چیزی است که کارشناسان بهداشت یعنی ستاد ملی کرونا به ما می‌گویند. بنده شخصا هرچه را که آن‌ها لازم بدانند، مراعات خواهم کرد. توصیه و تاکیدم به تمام کسانی که می‌خواهند عزاداری کنند، هیئات، حضرات منبری‌ها، صاحبان مجالس و مداحان، نوحه‌خوان‌ها و دیگران این است: هرکاری که می‌کنید، ببینید ستاد ملی کرونا چه می‌گوید. اگر چنانچه ضابطه‌ای را برای عزاداری معین کردند، همه ما موظفیم به آن عمل کنیم. مسئله کوچکی نیست، مسئله مهمی است و خدای‌ناکرده اگر چنانچه همین مراقبتی که اکنون هست، شل گرفته شود و از بین برود، فاجعه‌ای به‌وجود خواهد آمد که دیگر آن سر فاجعه ناپیدا خواهد بود.»
ازآنجاکه فرمایش‌های مقام معظم رهبری فصل‌الخطاب است، رئیس شورای هیئات مذهبی کشور نیز همین رویه را برای برنامه‌های آتی اجرایی کرده است و با تاکید بر اینکه هیئات مذهبی برای برگزاری برنامه‌های ماه محرم آمادگی کامل دارند، گفته است که تابع اوامر مقام معظم رهبری و ستاد ملی مقابله با کرونا هستند، با این حال نگاهی انداخته‌ایم به فضای عمومی جامعه و اینکه مشهدی‌ها چه دیدگاهی درباره نحوه برگزاری مراسم عزاداری محرم امسال دارند.
با تمام این تفاصیل، ما در روز‌های کرونایی قرار داریم و بدون شک، امسال جلوه‌های متفاوتی از عزاداری حسینی را نسبت‌به سالهای گذشته خواهیم دید. درباره شرکت در مراسم عزاداری امسال و تفاوت آن با سالهای گذشته، نظر چند نفر از مخاطبان را جویا شده‌ایم.
بهتر است عزاداری، خانوادگی باشد
فریده با بیان اینکه امسال او و خانواده‌اش تصمیم گرفته‌اند در هیچ مراسمی شرکت نکنند، می‌گوید: سالهای گذشته با توجه به مناسبت‌ها در مراسم مختلف حضور می‌یافتیم، اما به نظرم امسال، بهترین جایگزین برای مراسم عزاداری این است که مراسم را از تلویزیون دنبال کنیم. یعنی عزاداری جنبه شخصی و خانوادگی داشته باشد. مریم، مخاطب دیگر ما، در این‌باره می‌گوید: اگر بنا به حضور باشد، اولویت با حرم مطهر رضوی است و باید مجوز برگزاری مراسم در چنین شرایطی، تنها به هیئت‌هایی داده شود که محدودیت مکانی ندارند و می‌توانند مراسم را در فضای باز یا حسینیه و مصلی برگزار کنند.
او ادامه می‌دهد: اما بازهم عزاداری ایمن در شرایط کرونایی، کار ساده‌ای نیست. به نظرم باید در ایام محرم و صفر به روضه‌های مجازی و پویش‌های کتاب‌خوانی، جدی‌تر از سالهای قبل توجه شود. موسوی نیز نظر متفاوتی ندارد و می‌گوید: امسال در مراسم عزاداری خانوادگی شرکت می‌کنیم که از سالم بودن جمع، محیط و فاصله‌گذاری اجتماعی در آن اطمینان داشته باشیم. به عقیده او مراسم عزاداری امسال باید در فضای باز با رعایت پروتکل‌های بهداشتی برگزار شود و هیئت‌ها به‌جای پذیرایی، بسته‌های بهداشتی و مواد ضدعفونی‌کننده را به‌عنوان نذر به مردم بدهند.
محمد شهروند دیگری است که می‌گوید: کربلا داغی است که هیچ‌وقت سرد نمی‌شود. امسال هم مانند گذشته این داغ تازه است، اما شرایطی که به‌دلیل شیوع ویروس کرونا در کشور پیش آمده است، ما را ناچار به برگزاری محدودتر این مراسم و رعایت هرچه بیشتر نکات بهداشتی می‌کند.
استفاده هیئات از ظرفیت مدارس دولتی
در همین باره نظر معاون فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی خراسان رضوی را جویا می‌شویم. حجت‌الاسلام همتی‌فر با بیان اینکه سلامتی مردم وظیفه شرعی و عرفی همه ماست، بیان می‌کند: در استان جلساتی را با تعدادی از مسئولان بهداشتی و رؤسای بیمارستان‌ها تشکیل دادیم تا نظر آن‌ها را درباره برگزاری مراسم محرم بدانیم. خوشبختانه نظرشان این بود که برگزاری مراسم در فضای باز امکان‌پذیر است. ضمن اینکه برپایه تعامل با آموزش‌وپرورش، هیئت‌های مذهبی می‌توانند از ظرفیت فضای باز مدارس دولتی استفاده کنند.
وی می‌گوید: رعایت مسائل بهداشتی ازجمله لزوم استفاده از ماسک، وجود مواد ضدعفونی‌کننده، جلوگیری از ورود افرادی که علائم بیماری دارند، کوتاه‌تر شدن سخنرانی‌ها و... از مسائلی است که بناست در عزاداری‌های آتی لحاظ شود.
او درباره فعالیت ایستگاه‌های صلواتی نیز می‌گوید: ایستگاه‌های صلواتی نیز با اعلام همکاری شهرداری و مراکز بهداشتی، می‌توانند فعال باشند، اما بهتر است به‌جای مواد خوراکی، ماسک یا مواد ضدعفونی کننده نذر کنند یا نهایتا پذیرایی بسته‌بندی‌شده و کاملا بهداشتی توزیع کنند.
تجمع بدون موافقت ستاد کرونا، ممنوع!
در بیانیه شورای هیئات مذهبی کشور نیز درباره مجالس محرم، تجمعات مذهبی و در راستای عمل به رهنمود‌های مقام معظم رهبری آمده است: «شرط حسینی بودن، ولایت‌پذیر بودن است و همه هیئت‌های مذهبی، مواضع و رهنمود‌های مقام معظم رهبری را فصل‌الخطاب می‌دانند و باید از این تهدید کرونایی هم با شعور حسینی یک فرصت طلایی ساخت.»
این شورا از وعاظ و ذاکران برجسته خواسته است در رسانه حضور بیابند و مجالس امام‌حسین (ع) از طریق شبکه‌های تلویزیونی و فضا‌های اینترنتی به‌صورت مستقیم پخش شود. در جای دیگری از بیانیه شورای هیئات مذهبی کشور آمده است: «برگزاری هرگونه تجمع و فراخوان، بدون موافقت و تأیید ستاد ملی کرونا و ستاد‌های استانی، با عنوان هیئت‌های مذهبی که مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرد، ممنوع است و عواقب آن به‌عهده برگزارکنندگان خواهد بود.» این بیانیه همچنین از ارادتمندان و محبان اهل‌بیت عصمت و طهارت (ع) خواسته است در این ایام بیش از پیش، هوشیار باشند.
شور حسینی را نمی‌توان به فضای مجازی منتقل کرد
در ادامه از دو نفر از مسئولان هیئت‌های قدیمی مشهد درمورد نحوه برگزاری مراسم عزاداری ماه محرم و صفر می‌پرسیم. مصطفی صداقت، عضو هیئت‌مدیره هیئت جامعه‌الحسین رزمندگان اسلام، با اشاره به اینکه امسال مراسم عزاداری در این هیئت با رعایت پروتکل‌های بهداشتی برگزار می‌شود، می‌گوید: تا چند روز قبل که از شورای هیئات پیگیری کردیم، نظرشان بر این بود که، چون شرایط حاد شده است، نمی‌توان مراسمی برگزار کرد تااینکه رئیس‌جمهور اعلام کرد مراسم عزاداری در حسینیه‌ها و تکایا برگزار شود.
از نظر او حالا که ستاد ملی کرونا برگزاری مراسم را مصوب کرده است، انجام آن بلامانع است. صداقت ادامه می‌دهد: می‌خواهیم مراسم عزاداری دهه اول محرم را در حسینیه برگزار کنیم؛ البته اصل بر سلامت مردم است. فضای حسینیه‌ای که درنظر گرفته‌ایم، حدود ۲۵۰۰ متر است و سقف آن حدود ۱۳ متر ارتفاع دارد؛ به همین دلیل می‌توانیم فاصله اجتماعی را رعایت کنیم و نهایتا تا ۴۰۰ نفر را داخل حسینیه راه بدهیم؛ البته هیئت ما هرسال برنامه اطعام هم داشت که امسال بعید است این نذر را انجام دهیم و باید جایگزینی برای آن پیدا کنیم.
او با اشاره به اینکه کنترل جمعیت در مراسم عزاداری سخت است، می‌گوید: اگر برگزاری مراسم عزاداری ممنوع بود، برگزار نمی‌کردیم، اما حالا که اجرای مراسم با رعایت پروتکل‌های بهداشتی بلامانع اعلام شده، حجت بر ما تمام شده است. ضمن اینکه نگران بودیم مراسم عزاداری محرم و صفر تعطیل شود، زیرا بزرگ‌ترین آسیب به نهضت حسینی این است که تعطیل شود.
صداقت معتقد است اگر مراسم عزاداری به‌صورت مجازی برگزار شود، کسی زیاد استقبال نمی‌کند، زیرا شور حسینی را نمی‌توان به فضای مجازی منتقل کرد و اگر هم اجرا شود، فضای معنوی در آن حاکم نیست.
با صندلی‌چینی اصل مراسم را برگزار می‌کنیم
محمد محمدزاده، مسئول هیئت حضرت ابوالفضل (ع)، نیز می‌گوید: گفته شده بود هیئت‌هایی که فضای باز دارند و می‌توانند برای عید غدیر و دهه اول محرم و صفر مراسم برگزار کنند، اعلام آمادگی کنند. هیئت ما نیز به این دلیل که حدود ۳ هزار متر زمین دراختیار داریم، اعلام آمادگی کرد.
او اضافه می‌کند: البته هرسال مراسم خیمه‌سوزان را برگزار می‌کردیم، اما امسال برای رعایت پروتکل‌های بهداشتی، حدود ۵۰۰ صندلی با فاصله می‌گذاریم تا اصل مراسم برگزار شود.
او تاکید می‌کند: اگر هیئتی فکر می‌کند نمی‌تواند سلامت مردم را حفظ کند، نباید مراسم عزاداری برپا کند و ادامه می‌دهد: در هیئت ما چند نفر هستند که نذر دارند عزاداران را اطعام کنند، اما شاید بتوان آن‌ها را متقاعد کرد که امسال به‌جای اطعام، این مبلغ را خرج خانواده‌های نیازمند کنند.
در مراسم عزاداری، رعایت فاصله اجتماعی سخت است.
اما آیا عزاداران تمام هیئت‌ها می‌توانند فاصله اجتماعی را آن‌طور که باید، حفظ کنند؟ رمضانی که از اعضای قدیمی یکی از هیئت‌های مذهبی مشهد است، از اینکه ممکن است امسال نتواند مانند سالهای گذشته برای امام‌حسین (ع) عزاداری کند، غمگین است، با این حال معتقد است در برگزاری مراسم عزاداری، رعایت فاصله اجتماعی کار سختی است، مگر اینکه تدابیر خاصی برای آن اندیشیده شود.
مظفری، از اعضای هیئت عزاداری «علی بن‌موسی‌الرضا (ع)»، نیز معتقد است اعضای هر هیئت هستند که باید برای چگونگی برگزاری مراسم عزاداری امسال، راهکار مناسبی پیشنهاد دهند. او می‌گوید: عزاداری امام‌حسین (ع) باید به شیوه‌ای انجام شود که سلامتی اعضای هیئت و مردم به خطر نیفتد.
حفظ جان انسان‌ها از اوجب واجبات است
مهدی سروری، ذاکر اهل‌بیت (ع) و مسئول بسیج مداحان مشهد، نیز با اشاره به اینکه عزاداری سیدالشهدا تعطیل‌پذیر نیست، به شهرآرا می‌گوید: این مراسم عزاداری تابه‌حال برگزار شده است و از این به بعد نیز ادامه خواهد داشت، اما با توجه به شرایط فعلی و شیوع ویروس کرونا، باید عزاداری‌ها با رعایت پروتکل‌های بهداشتی برگزار شود. بعضی معتقدند که جلسات اهل‌بیت (ع) باید به‌صورت تجمعی برگزار شود. باید در پاسخ به این افراد گفته شود که درست است عزاداری سیدالشهدا جایز و از مستحبات است، اما حفظ جان انسان‌ها از اوجب واجبات است.
او ادامه می‌دهد: نباید مراسم اهل‌بیت (ع) را طوری برگزار کنیم که خدای ناکرده در بیماری یا فوت کسی سهیم باشیم. قبول دارم که مجالس اهل‌بیت (ع) دارالشفاست، اما احتیاط شرط عقل است و باید به دستورات ستاد ملی کرونا عمل کرد.
سروری اظهار می‌کند: بنده مداح حرم مطهر رضوی هستم و در این چند ماه که ویروس کرونا شیوع پیدا کرده است، برنامه‌هایی از طریق رسانه و فضای مجازی برای مخاطبان اجرا کرده‌ام و احتمالا در ماه محرم و صفر نیز برنامه‌هایی برای عزاداران فضای مجازی اجرا خواهیم کرد. اکنون نیز باید ضمن درنظر گرفتن عظمت عزاداری سیدالشهدا (ع)، به سلامت عمومی جامعه نیز توجه کنیم.
مردم، شرایط را درک می‌کنند
رضا نادی، ذاکر اهل‌بیت (ع)، نیز در این باره می‌گوید: ما خواهان برگزاری مجالس عزاداری ماه محرم و صفر هستیم، اما باید پروتکل‌های بهداشتی را هم رعایت کرد. مردم باید ماسک بزنند و فاصله اجتماعی را رعایت کنند، ضمن اینکه محل برگزاری مجلس عزاداری درصورت امکان فضای باز باشد و در غیر این صورت حتما ضدعفونی شود.
وی ادامه می‌دهد: مردم شرایط را درک و خودشان رعایت می‌کنند. چند روز پیش مراسمی برای روز عرفه در یک حسینیه برگزار شد که سالهای پیش ۷۰۰ تا ۸۰۰ نفر در آن شرکت می‌کردند، اما تعداد شرکت‌کنندگان امسال به ۱۰۰ نفر هم نرسید و مردم با فاصله از هم نشسته بودند.
نادی می‌گوید: برگزاری مراسم عزاداری به‌صورت مجازی هم خوب است، اما تاثیرگذاری مراسم حقیقی را ندارد، زیرا همیشه می‌گویند مستمع، صاحب‌سخن را بر سر ذوق آورد و در مجالس عزاداری هم ارتباط دوطرفه برقرار می‌شود.
الزامات بهداشتی عزاداری‌ها
اولین جلسه کمیته مشترک وعاظ، مداحان و نمایندگان وزارت بهداشت، دوشنبه ١٣مرداد برگزار شد. در این جلسه دستورالعمل‌های موردنظر وزارت بهداشت و ستاد ملی مقابله با کرونا درباره چگونگی برگزاری مراسم عزاداری ایام محرم توسط دکتر علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به‌شرح زیر اعلام شد:
- دسته‌های عزاداری در محیط‌های باز با حفظ فاصله فیزیکی بین هر فرد به‌اندازه ۴مترمربع (از هر طرف ۵/۱ متر)
- زدن ماسک برای عزاداران حسینی در تمام محافل ضروری و مهم‌ترین عامل کنترل شیوع کروناست.
- افراد مسن و دارای بیماری‌های مزمن در منزل عزاداری کنند و در مجالس عمومی به‌هیچ‌وجه شرکت نکنند.
- برگزاری مراسم در فضای باز اولویت اصلی مجالس حسینی باشد و در صورت اضطرار در محیط‌های بسته باید یک‌چهارم ظرفیت مکان و با حفظ فاصله فیزیکی برگزار شود.
- حرکت هیئت‌ها از یک هیئت به هیئت دیگر و تجمع هیئت‌ها یکی از عواملی است که به‌شدت در انتقال کرونا مؤثر است و نباید صورت بگیرد.
- برای زنجیرزنی در دسته‌های عزاداری حتما از زنجیر‌های شخصی استفاده شود یا زنجیر‌ها به اشخاص تا پایان دهه عزاداری واگذار شود تا زنجیر‌ها بین افراد دست‌به‌دست نشود.
- استفاده از طبل و سنج و دمام و دیگر ادوات به‌دلیل تحرک بالای افراد و تجمع افراد یکی از عوامل انتقال کروناست و نباید صورت بگیرد.
- تمهیداتی انجام پذیرد که هنگام ورود و خروج عزاداران از مجالس تجمع نشود؛ مردم به‌نوبت و با فاصله وارد یا خارج شوند.
- تا حد امکان نذورات حسینی به‌سمت کمک‌های مؤمنانه و توزیع موادغذایی در منازل برود.
- اگر در جایی نذر غیرقابل تغییر بود، با نظارت کارشناس‌های بهداشتی پخت و توزیع صورت بگیرد و به‌صورت بیرون بر در ظرف‌های یک‌بارمصرف توزیع شود.