نگاهی به چرایی استعفای رئیس گروه اقدام ایران، واکنش‌ها و آینده روابط ایران و آمریکا
علی قدیری | شهرآرانیوز؛ روز پنجشنبه ۱۶مرداد،
مایک پمپئو، وزیرخارجه ایالات متحده آمریکا، اعلام کرد که
برایان هوک از سمت خود کناره‌گیری می‌کند. استعفای هوک، دومین خروج یک مقام ارشد آمریکایی از دولت این کشور ظرف تنها دو روز محسوب می‌شود. پیش از او استفان آکارد، بازرس کل موقت وزارت خارجه آمریکا، جدایی‌اش از دولت را اعلام کرده بود. از زمانی که رکس تیلرسون به‌عنوان وزیرخارجه آمریکا منصوب شد، برایان هوک در این وزارتخانه به‌عنوان مدیر دفتر برنامه‌ریزی‌های سیاسی به‌کار گرفته شد. اما پس از اخراج تیلرسون، هوک یکی از معدود مقام‌های وزارت خارجه بود که توانست در دولت آمریکا باقی بماند. با ورود مایک پمپئو به وزارت امورخارجه آمریکا و سه ماه پس از خروج آمریکا از برجام، پمپئو در ۱۶اوت۲۰۱۸، از تشکیل یک کارگروه علیه ایران با عنوان «گروه اقدام ایران» در دولت آمریکا خبر داد و اعلام کرد که هوک را به‌عنوان رئیس آن منصوب کرده است.
هوک در رأس این گروه، وظیفه مدیریت، بررسی و هماهنگی تمام جنبه‌های فعالیت‌های وزارت خارجه درباره ایران و گزارش مستقیم به شخص وزیرخارجه را برعهده داشت. اما وظیفه اصلی او در این سمت، طراحی سیاست‌هایی برای پیشبرد «کارزار فشار حداکثری» علیه ایران بود که از چند ماه پیش از آن سیاست اصلی دولت ترامپ در قبال ایران اعلام شده بود. با آنکه محور بخشی از پیام‌هایی که برایان هوک درباره ایران مطرح می‌کرد دعوت به گفتگو و مذاکره بود، بسیاری از تحلیلگران، گروه اقدام ایران را کانونی برای ایجاد نارضایتی در داخل ایران، ایجاد آشوب‌های خیابانی و درنهایت براندازی نظام جمهوری اسلامی ایران می‌دانستند. در همین باره ایگور پانکراتنکو، تحلیلگر مسائل خاورمیانه، گفته بود: «گروه اقدام ایران، به زبان ساده ادامه دهنده همان راهبردی است که هدفش، سرنگونی حکومت فعلی ایران است». هوک در مخالفت با برجام، پیشبرد خط‌مشی فشار حداکثری علیه جمهوری اسلامی‌و تشدید تحریم‌های ایران، نقش فعالی داشت، اما این سیاست به اذعان منتقدان، در رسیدن به هدف خود یعنی بازگرداندن ایران به پای میز مذاکره به‌منظور رسیدن به توافقی بزرگ‌تر، ناکام مانده است.
بیشتر بخوانید: قطعنامه جدید آمریکا علیه ایران، رأی نخواهد آورد
دلایل استعفای هوک
دست‌کم یکی از دلایل استعفای برایان هوک، چنان که از ظواهر امر پیداست، شکست آمریکا در رسیدن به اهدافش در قبال ایران با پیشبرد سیاست فشار حداکثری است. در همین باره، روزنامه واشنگتن‌پست بامداد روز جمعه به نقل از یک مقام ارشد سابق در دولت آمریکا نوشت: «از هوک خواسته شده بود که استعفا کند تا مسئولیت شکست راهبردی واشنگتن علیه ایران، بر دوش وی بیفتد.» این مقام ارشد پیشین که خواسته است نامش فاش نشود، به این روزنامه گفت: «ایران محدودیت‌های غنی‌سازی، انباشت [اورانیوم]و توسعه سامانه‌های تأمین را شکسته است. طبق تمام داده‌های تجربی، [وضعیت]کنونی از زمان [حضور آمریکا در برجام]بدتر است و آن‌ها به طرز چشمگیری اقدامات بد خود را افزایش داده‌اند. اگر به زعم برخی این راهبرد موفق بود، نمی‌دانم چرا باید نماینده خود را اخراج کنند؟ اقدامات هوک چه کاری جز وارد کردن صدمه جدی به اقتصاد ایران انجام داده است؟ اگر راهبرد آن بود، خب انجام شد. اما اگر راهبرد، جلوگیری از دستیابی آن‌ها به تسلیحات اتمی‌بود، آن‌ها [اکنون]گام‌های بیشتری برداشته اند. نشنیده‌ام کسی، حتی از راست‌های افراطی، بگوید این راهبرد کارگر بود».
باید افزود که تصمیم هوک برای استعفا، احتمالاً با شکست احتمالی دولت ترامپ در پیشبرد قطعنامه تحریم تسلیحاتی علیه ایران در آینده نزدیک نیز ارتباط دارد. هوک در ماه‌های گذشته تلاش بسیاری کرده بود تا حمایت متحدان کشورش را برای دادن رأی مثبت به پیش‌نویس قطعنامه آمریکا به‌منظور تمدید تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران به دست بیاورد، اما آن‌طور که از ظواهر امر پیداست، این قطعنامه نیز نتیجه مثبتی برای آمریکا به همراه نخواهد داشت.
استقبال از استعفای هوک
استعفای هوک با واکنش‌هایی از جانب مقامات ایرانی مواجه شده است. علی شمخانی، دبیر شورای‌عالی امنیت ملی، در توئیتی با هشتگ مقاومت فعال در این باره نوشت: هدف راهبرد فشار حداکثری از فروپاشی و تغییر نظام، به جلوگیری از ثروتمند شدن ایران تبدیل شد! «برایان» هم مثل «جان» ناکام از کاخ سفید رفت. شاید «مایک» هم قبل از رفتن «دونالد» مجبور شود چمدان‌هایش را ببندد. ابوالفضل عمویی، سخن‌گوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، نیز در واکنش به تغییر نماینده دولت آمریکا در امور ایران، در صفحه شخصی خود در توئیتر نوشت: برایان هوک پس از «رفتار‌های غلط دیپلماتیک» و بدون هیچ دستاوردی رفت. آبرامز هم دستاوردی نخواهد داشت. یک شکست‌خورده از ایران رفته و یک شکست‌خورده از ونزوئلا جانشینش می‌شود. تحریم‌ها هم به‌زودی شکست می‌خورند، درست مثل طراحانش.
جایگزین هوک و تشدید سیاست‌های آمریکا
برخلاف برخی تحلیل‌های خوش‌بینانه که استعفای هوک را سرآغازی بر تغییر سیاست‌های دولت ترامپ در قبال ایران و شروعی برای روند مذاکره در روز‌های پایانی دولت او می‌دانند، به نظر نمی‌رسد تغییری در سیاست‌های دولت ترامپ در موضوع ایران شاهد باشیم. در همین باره علیرضا میریوسفی، سخن‌گوی نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد، اعلام کرد که استعفای هوک به ما ارتباطی ندارد و رویدادی تعیین‌کننده محسوب نمی‌شود. پویش فشار به‌اصطلاح حداکثری که دولت آمریکا به راه انداخته بود، شکست خورده است. ایران به زانو درنیامده است و هر کس که مسئول اعمال این سیاست مردود باشد، نیز ایران را به زانو درنخواهد آورد. انتخاب جایگزین هوک نیز خبر از تشدید رویکرد متخاصمه دولت ترامپ در قبال ایران می‌دهد. قرار است که الیوت آبرامز، نماینده فعلی وزارت خارجه آمریکا در امور ونزوئلا، با حفظ مسئولیت، در دوره انتقالی مسئولیت امور ایران را نیز برعهده داشته باشد. آبرامز یک نومحافظه‌کار تمام‌عیار است که در دولت بوش به مدت چهار سال (اوایل ۲۰۰۵ تا اوایل ۲۰۰۹) مشاور معاون امنیت ملی دولت آمریکا بوده و در ماجرای کودتای ناموفق ونزوئلا نقشی اساسی داشته است.
در همین راستا نادر انتصار، رئیس دانشکده علوم‌سیاسی دانشگاه آلابامای جنوبی آمریکا، آبرامز را یکی از اشخاص افراطی می‌داند که در دولت‌های مختلف آمریکا، مقام‌های مختلفی داشته و یکی از طرفداران دوآتشه اسرائیل در نظام آمریکا بوده است و دوستی‌ای قدیمی با شخص نتانیاهو و افراطیون دست‌راستی حاکم بر اسرائیل دارد. وی بر این نظر است که آبرامز نه‌تن‌ها در ونزوئلا بلکه در سایر کشور‌های آمریکای لاتین، طراح کودتا‌های زیادی بوده است و انتخاب او به‌عنوان نماینده ویژه دولت ترامپ در امور ایران، سیاست آمریکا را به سیاست اسرائیل نزدیک‌تر خواهد کرد و احتمال یاغیگری و تروریسم ضدایران را افزایش خواهد داد. وی در تحلیل نهایی خود، مهم‌ترین هدف کنونی ترامپ را دوباره انتخاب شدن اعلام کرده است و معتقد است که او برای رسیدن به هدفش به هر کاری دست خواهد زد؛ اگر ترامپ به این نتیجه برسد که بازنده انتخابات خواهد بود، ماجراجویی‌هایش را چه در سیاست داخلی آمریکا چه در سیاست خارجی افزایش خواهد داد. اشخاصی مانند ترامپ که از نظر روانی متزلزل هستند، ممکن است به هر کار خطرناکی دست بزنند و نمی‌شود رفتار آن‌ها را در چارچوب منطقی پیش‌بینی یا ارزیابی کرد.